De Dokwerker

De Tweede Wereldoorlog met een link naar Amsterdam


Door de ogen van Ben Verzet

Aanklacht, tegen hen die wisten, maar de andere kant op keken

Naarmate je je verdiept in de Tweede Wereldoorlog komen er details naar voren die van steeds grotere importantie worden voor de beeldvorming. Het Aanklacht egen Nederland verhaal over WO2 is genoegzaam bekend, denk je, maar dat is wat er aan de oppervlakte zichtbaar is, belicht ook door de meeste historici. Als je onder die toplaag duikt schiet je van de ene in de andere verbazing.

De grote lijn
Hitler gaf al ver voor hij Polen binnenviel aan dat er een 'Jordenvraagstuk' was dat opgelost moest worden en in 'Mein Kamp' liet hij in niet mis te verstane bewoordingen weten dat de Joden zo'n beetje de schuld van alles waren. Zijn ideologie leidde ertoe dat een democratisch gekozen Duitse regering de oorlog verklaarde aan de gehele wereld.
Met name de bezettingsjaren 1942 en 1943 waren verschrikkelijk, miljoenen Joden werden uitgemoord en de wereld keek toe. Toen er voor Europa tussen september 1944 en mei 1945 een einde kwam aan de nazi-terreur wist Hitler te ontkomen of zijn resten werden meegenomen. Het vermeende gevonden hoofd van Adolf Hitler was van een vrouw, overigens ook niet zijnde Eva Braun, zijn echtgenote.
Of en hoe Hitler bij het naderen van het einde van de oorlog (verondersteld wordt op 30 april 1945) zelfmoord pleegde of toch naar een Zuid-Amerikaans land wist te ontkomen, zal altijd onopgehelderd blijven.

Het gevolg
De Joodse gemeenschap heeft de zwaarste offers gebracht. Zes miljoen Joden zagen wel het begin, maar niet het einde van de oorlog. De Duitsers waren vastbesloten om de gehele Joodse populatie in alle bezette gebieden uit te roeien. Na de oorlog kwam slechts een enkeling terug, tot op de dag van vandaag is de schade niet hersteld.
De Joodsche Raad (link) hield vol dat ze nooit gehoord hadden over de gaskamers, de schamele berichten die er al waren werden gezien als propaganda van de geallieerden.
Veel herinnert ons aan die tijd, er komen herdenkingen en monumenten bij, er worden indringende documentaires en films gemaakt en er duiken nog altijd dagboeken, foto's, films en verhalen op over de gruweldaden van de bezetter.

Wir haben es nicht gewusst
Veel Nederlanders, andere wereldbewoners en dus ook (oud-) nazi's roepen al sinds het einde van de oorlog dat ze niets wisten van de verschrikkingen, ja, ze wisten van het bestaan van de kampen, maar dat er mensen vergast en verbrand werden, nee, dat was totaal niet bekend. Hier blijft men in volharden.
Uit veel feiten en aannames, vaak dus verifieerbare omstandigheden, staat inmiddels vast dat er wel meer aan de hand was dan alleen tewerkstelling in een Duits arbeidskamp, niet alleen uit de tellingen van na de oorlog, maar ook via de geluiden, die blijkbaar niet gehoord mochten worden.

We wilden het niet weten
Sprekend voor de ongepaste nuancering die regelmatig opduikt is dat er gezegd wordt dat er een afweging moest worden gemaakt. Een ijkpunt vinden tussen twee kwaden. Verraadde je één Jood om er tien te redden? Door veel te lezen en te praten met nabestaanden en soms ook met overlevenden, krijg je een vervelende smaak in je mond. Het lijkt er sterk op dat ook wij Nederlanders bewust de andere kant op keken toen Joodse Nederlanders werden opgeofferd om zelf gespaard te worden.
Of angst of geld de drijfveer was doet er niet toe, vaststaand feit is dat er verhoudingsgewijs in Nederland meer Joden zijn weggevoerd dan in andere bezette gebieden. Maar liefst 70 procent tegenover 50 procent in België en 30 procent in Frankrijk.
Ook het aantal foute politie-agenten en collaborateurs was ten opzichte van de 'goede' kant zeer hoog.

Op transport
De Joden gingen eerst naar Westerbork, het kamp in het oosten van ons land waar ze 'verzameld' werden om vervolgens te worden doorgestuurd naar de vernietigingskampen. In ruim twee jaar tijd verbleven honderdduizend mensen kort in dit doorvoerkamp. Kort, want eenmaal binnen was het doel ze zo snel mogelijk op doorreis te sturen.

Holocaustontkenning

Het ontkennen van de holocaust is iets anders dan zeggen dat je niet hebt geweten wat zich afspeelde. Ik vraag me echter wel eens af wat erger is. Je eigen vrienden sparen en andere Joden aanwijzen om op transport te worden gezet terwijl je kon weten wat het lot was van degenen die je op de lijst zette, of het totaal ontkennen van de shoah.
Was het gedrag van de Joodsche Raad een vorm van zelfbehoud? Van 'erger voorkomen'? Uiteindelijk werd niemand gespaard. In België was het verzet tegen het wegvoeren van Joden groter en het percentage van de Joodse bevolking dat in België de oorlog overleefde ligt beduidend hoger dan dat in Nederland. In geen enkel ander land dan in Nederland was de medewerking met de nazi's groter.

Er zijn mensen die de gebeurtenissen ontkennen, die stellen dat er geen zes miljoen Joden om het leven zijn gekomen. Dit beweren is strafbaar omdat het een vorm van discriminatie is. Er zijn echter slechts enkele landen die het ontkennen van de holocaust strafbaar stellen, in de Verenigde Staten weegt het argument 'vrijheid van meningsuiting' zwaarder.

Wisten we echt niets?

Ies Vuijsje schreef in 2006 in zijn boek 'Tegen beter weten in. Zelfbedrog en ontkenning in de Nederlandse geschiedschrijving over de jodenvervolging':
"De Nederlandse bevolking was al voor het einde van 1942 op de hoogte van het lot dat gedeporteerde Joden te wachten stond".

Daar was Bart van der Boom het niet mee eens en tekende in 2012 in zijn boek: 'Wij weten niets van hun lot' op:
"Er is geen sprake van weten. Ze hadden allerlei vermoedens, maar kennis hadden ze niet".

De Anne Frank Stichting te Amsterdam schrijft anno 2017 op haar website:
"Het was ook niet helemaal duidelijk wat er met de joden zou gebeuren. Het bestaan van de kampen was wel bekend, maar mensen konden zich niet voorstellen welke gruwelen zich daar afspeelden".

En zo zie je dat een zo kort in de geschiedenis liggend drama door, op zich, integere mensen anders geinterpreteerd wordt. Tijd dus voor wat feiten.
Zowel de nazi's als hun handlangers in de verschillende landen beriepen zich doorgaans op het ontbreken van directe bevelen om Joden te vermoorden en dat er geen berichten zouden zijn geweest over wat er in de kampen daadwerkelijk gebeurde. Ze werden op transport gesteld voor tewerkstelling. Dat er een commandant rondliep die andere dingen met de Joden voor had was niet te voorzien, zo stelden velen.
Berichten daarover zouden er volgens de collaborateurs en hun Duitse meerderen nooit zijn geweest. Ik denk dat dat een leugen is. Ik heb hier meerdere redenen voor, de voornaamsten zijn de volgende aanwijzingen en harde feiten.

AANWIJZINGEN EN FEITEN DAT WE WÉL WISTEN WAT ER GEBEURDE

AANWIJZING 01
Juli 1925
Adolf Hitler komt vrij uit de gevangenis en publiceert zijn boek 'Mijn Strijd', waarin hij het Germaanse ras als superieur duidt en de Joden de schuld geeft van tal van problemen. Hij spiegelt de lezer een ideale toekomst voor zonder Joden.

AANWIJZING 02
1932
De NSDAP van Hitler krijgt ruim 37% van de stemmen tijdens de verkiezingen en wordt daarmee de grootste partij. De partij laat er geen enkele twijfel over bestaan wie de schuld hebben aan de economische malaise waarin Duitsland zich op dat moment verkeert.

AANWIJZING 03
September 1935
Op 15 september worden de Neurenberger Wetten uitgevaardigd, het zijn anti-Joodse rassenwetten met als doel Joden hun rechten te ontnemen. Een van de eerste maatregelen is dat Joden statenloos worden verklaard.

AANWIJZING 04
Januari 1939
Op 30 januari houdt Hitler een toespraak in de Reichstag waarin hij een oorlog aankondigt waarbij alle Joden vernietigd zullen worden. Dat jaar nog later valt hij Polen binnen en laat zijn legers direct jacht maken op Joden die ondergebracht worden in het getto van Warschau.

AANWIJZING 05
September 1939
De Pool Witold Pilecki liet zich in september 1940 tijdens een razzia 'zien' om opgesloten te worden in Auschwitz, hij wilde zichzelf overtuigen van de omstandigheden in het kamp.
Hoewel hij hoogstwaarschijnlijk wel informatie het kamp uit heeft kunnen laten smokkelen duurde het tot april 1943 alvorens hij kon ontsnappen om een rapport te kunnen maken. Het Witold's Rapport werd niet serieus genomen.

AANWIJZING 06
Oktober 1939
De oorlog is in nog niet in volle gang, toch kon er geen twijfel bestaan over de kwade bedoelingen van Hitler. Steevast controleerden de Engelsen iedereen die het land binnenkwam zeer streng. Als er ook maar iets niet klopte werden complete families teruggestuurd, welk lot hen te wachten stond liet zich raden.
Er is een foto die vlak voor de oorlog (1939) is genomen die toont hoe een Joods gezin bij aankomst in Engeland hardhandig door de politie terug op de boot wordt gezet.

AANWIJZING 07
Februari 1941
Het komt dichterbij! De Amsterdamse krant 'Het Parool' komt voor het eerst uit. Directe aanleiding is dat er sterke geruchten zijn dat de Amsterdamse Jodenbuurt hermetisch zal worden afgesloten, hetgeen een dag later ook daadwerkelijk gebeurt.
De Duitsers verplichten de Joodse gemeenschap een raad op te richten. Die komt er, de Joodse Raad, de leden van de Raad hopen invloed te krijgen op wat er met de Joden gebeurt. De eerste afkondiging van de JR is dat Joden hun wapens moeten inleveren.
Op 25 en 26 februari vindt er een staking plaats naar aanleiding van de eerder die week door de nazi's gehouden razzia's tegen Joden. Negen doden en vierentwintig zwaargewonden was de balans die de stakers uiteindelijk moesten opmaken. De toch al verboden CPN werd opgejaagd.
De Amsterdamse bloedbank levert bloed aan ziekenhuizen, Joden mogen geen bloed meer geven. De Joodse wijk rond het waterlooplein wordt afgesloten. Joden moeten al hun bezittingen aangeven.

AANWIJZING 08
Juli 1941
Vanaf 7 juli van dit jaar wordt er in persoonsbewijzen van Joden een grote 'J' gestempeld. Later zou dit door de Duitsers gebruikt worden om Joden eenvoudiger te herkennen en op te pakken waarna ze op transport werden gesteld om nooit meer naar Nederland terug te keren.

FEIT 01
September 1941
Bijna 900 gevangenen, waaronder de eerste gedeporteerde Joden, worden op 3 september uit Blok 11 van Auschwitz vergast. Naar alle waarschijnlijkheid waren zij de eersten die op deze wijze om het leven werden gebracht door de nazi's.

AANWIJZING 09
November 1941
In de herfst van 1941 was Churchill duidelijk over het lot van de Joden. In een bericht aan de Jewish Chronicle van 14 november 1941 schreef hij:
"Niemand heeft vreselijker te lijden dan de Jood van het onuitsprekelijke kwaad dat Hitler en zijn verderfelijke regime brengen over lichaam en geest van de mens."
Dit was een reactie op rapporten uit augustus en september van dat jaar (1941) over duizenden executies in Rusland door de Duitsers.

AANWIJZING 10
Januari 1942
Het is vroeg in de morgen van de tiende januari als ruim 1.400 Joodse mannen in Amsterdam van hun bed worden gelicht om te gaan werken in Oost-Nederland. In werkelijkheid willen de Duitsers de weerbaarheid van de Joden breken door ze in kampen onder te brengen.
Doordat er een keuring plaats vind of men wel geschikt genoeg is om te werken en deze keuringen door de Joodse Raad worden geregeld vertrouwen de Joden dit.

FEIT 02
Januari 1942
Toen de oorlog eenmaal een feit was en de nazi's de eerste stappen wilden zetten, op weg naar een 'Judenfreie' wereld, kwamen vijftien hooggeplaatste nazi's bijeen in een villa aan een meer in de buurt van Berlijn.

Op 20 januari werd besloten dat de Joden vergast en verbrand moesten worden. Heydrich was de voorzitter van een clubje onfrisse mannen, hij drukte de snode plannen van zijn baas Himmler door. Na de meeting werden er dertig sets notulen uitgedeeld die allen, op één na werden vernietigd door de lezers ervan. Het waren de vijftien mannen en hun directe bazen. Alleen Martin Luther, die tijdens de bijeenkomst zijn bezwaren al uitte, maar die hij later na aandringen van Heydrich weer inslikte, had en hield grote moeite met hetgeen besloten werd.
Hij had eerder aan de bel kunnen trekken, wellicht deed hij dat ook, hij zat aan het eind van de oorlog in de gevangenis en overleed een week na de bevrijding.
Wat ik mij tot op de dag van vandaag afvraag is wie de notulist was en waarom hij niet op een of andere manier wereldkundig heeft gemaakt welke verschrikkelijke dingen hij gehoord heeft.

Officieel was Adolf Eichmann de notulist, maar dat kan niet waar zijn. Als vijftien mannen praten moet je een volleerd, professioneel notulist zijn die steno kan.

FEIT 03
Februari 1942
Bij zeven grote razzia's werden 700 Joodse mannen opgepakt en afgevoerd naar, voornamelijk, Mauthausen in Oostenrijk. De eerste was op 22 februari, de tweede op 23 februari, de derde op 11 juni 1942. Iedere dag kwamen er overlijdensberichten uit Mauthausen binnen bij familieleden.
Op 13 en 14 september 1942 werd er een vierde en vijfde razzia gehouden in Enschede, op 8 en 9 oktober twee in Gelderland. Ook degenen die hierbij waren opgepakt werden naar Mauthausen gedeporteerd en ook hun families kregen al snel te horen dat hun geliefden in Mauthausen waren overleden.
Een dermate hoog sterftecijfer onder jonge mannen, voornamelijk van Joodse afkomst, was te hoog om aan te duiden als 'een natuurlijke dood'.

AANWIJZING 11
Maart 1942
Het plan Aktion Reinhardt was bedoeld om met alle beschikbare middelen zo snel mogelijk de vernietiging van alle Joden te bewerkstelligen. De naamgever was de rechterhand van Himmler, SD-chef Reinhardt Heydrich, die opdracht had gegeven om efficiëntere methoden te gebruiken om op grote schaal Joden te vermoorden. Nadat er protesten kwamen vanuit Duitsland, waaronder alle kerken, besloot Hitler zijn plannen voort te zetten in de kampen in Polen.

AANWIJZING 12
April 1942
Op 10 april verscheen er een artikel in de Jewish Chronicle waarin melding werd gemaakt van de vergassing van 1.200 Joden in Mauthausen.

AANWIJZING 13
Juli 1942
Joden moesten hun eigen reis betalen om te 'mogen' worden afgevoerd naar Westerbork, dat werd geregeld door een Duits kantoor dat de kaartjes kocht en verkocht. Vaak werden er groepskortingen verleend door het GVB en de NS. Voor de bewakers werden er retourkaartjes gekocht, voor de Joden slechts een enkele reis. Nooit kwamen ze met de trein terug.
Je mag toch verwachten dat er ooit bij iemand van het GVB of de spoorwegen een lichtje is gaan branden waar al die mensen bleven?

Ik haalde de boeken van Bart van de Boom een Ies Vuijsje al aan, de een zegt te kunnen aantonen dat we wel degelijk wisten wat er in Auschwitz gebeurde, de ander vindt die beweringen nergens op slaan. Ik ben, maar dat moge inmiddels wel duidelijk zijn, het totaal niet eens met Bart van de Boom die geen enkele gelegenheid voorbij laat gaan om Ies Vuijsje onderuit te halen.
Van den Boom stelt dat destijds het 'weten' niet kon worden geverifieerd. Maar is dat dan een reden om maar achterover te leunen? Kampcommandant Gemmeker van Westerbork verklaarde na de oorlog dat hij navraag had gedaan bij een treinbegeleider of hij iets had gezien, dit naar aanleiding van de vele geruchten dat Joden vergast werden in het Duitse kamp in het zuiden van Polen. Volgens de treinbegeleider wist hij dat niet want de SS zou de trein over hebben genomen voordat deze de poort inging.

Deze aanname is onzin, dat is later ook gebleken. Maar toen aan Gemmeker gevraagd werd of hij dat rechtstreeks aan een treinbegeleider had gevraagd moest hij toegeven dat dat niet zo was, Gemmeker had dus niet echt moeite gedaan om erachter te komen wat er zich in het oosten afspeelde. En waarom ook, de man was overtuigd anti-semiet.
Ja, een telefoontje naar Berlijn, dat pleegde hij, uiteraard werd daar ontkent dat de geruchten waar waren, ze werden afgedaan als propaganda van de geallieerden. Het feit alleen al dus dat Gemmeker na de oorlog toegaf te hebben geinfomeerd, toont al aan dat ook hij sterke aanwijzingen had, tot harde feiten wilde hij ze niet laten worden, anders had hij wel meer navraag gedaan.

Bart van de Boom stelt dat Westerbork niet streng beveiligd was, het was eenvoudig om eruit te ontsnappen, dat dat niet gebeurde duidt er volgens Van de Boom op dat de Joden zelf ook dachten dat het niet zo'n vaart zou lopen. Een complete misvatting, deze aanname. Westerbork lag kilometers van de bewoonde wereld, er stonden hekken om het kamp met wachtposten, er was slechts één uitgang.
De enigen die het kamp mochten verlaten waren mannen van een gezin of vrouwen die kinderen in het kamp hadden, als ze niet terugkwamen zouden de achterblijvers daarvoor gestraft worden.
Tijdens de oorlog wist slechts één gezin aan de aandacht van de bewakers te ontsnappen, dat waren de ouders van Bert Vromen, die zelf na de oorlog is geboren en inmiddels is overleden. Middels een trucje kon de heer Vromen met de bus mee om te gaan werken, zijn verlofbriefje had hij aan zijn vrouw gegeven.

Volgens Van den Boom hadden Joden de tijd en de mentaliteit om goed te overdenken wat er met hen stond te gebeuren, dat zij passief waren bewijst volgens Van den Boom dat zij in de veronderstelling waren dat zij in het oosten gingen werken om ooit weer naar huis terug te keren. Welk een naîviteit! Alsof je zonder voorgeschiedenis je je kunt voorstellen dat je bij aankomst in een kamp, ver van je huis, vergast en verbrand wordt.
Deze pagina toont aan dat er voldoende feiten en aanwijzingen waren dat er de meest verschrikkelijke dingen gebeurden, de wereld keek toe. Van de Boom zegt in een interview: "...bijna alle ego-documenten van joden duiden erop dat men geen idee heeft van wat er gebeurt...". 'Bijna', zegt hij dus. Mij lijkt het dat als er ook maar één feit of aanwijzing is dat er iets verschrikkelijks aan het gebeuren is, je een diepgaand onderzoek moet instellen, er is geen enkele poging gedaan helder te krijgen hoe het werkelijk zat.
Het boek van Van de Boom is tendentieus en als ik niet beter wist zou ik bijna gaan denken dat de schrijver het 'eigen schuld, dikke bult' van de Joden vindt. helemaal als hij zegt: "Ook zijn er veel voorbeelden van mensen die de mogelijkheid hebben gehad om onder te duiken, maar besloten hebben dat niet te doen. Zulk gedrag is niet te rijmen met de verwachting van een zekere dood."

AANWIJZING 14
Juli 1942
Over de Joodse Raad in Nederland kan ik weinig positiefs melden. In het licht van de deportaties en aanhoudende berichten dat weggevoerde Joden worden vergast weigert Czerniakow, voorzitter van de Joodse Raad in Polen, nog langer lijsten aan de Duitsers op te geven waar zich Joden bevinden die op transport gezet kunnen worden.
Omdat hij eenzelfde lot vreest pleegt hij op 22 juli opzichtig zelfmoord als aanklacht en waarschuwing. Er wordt niets mee gedaan.
In deze zelfde periode meldt de directeur van Hollandsche Schouwburg over uitroeing in Polen. Walter Süskind was door de Duitsers aangesteld om de Hollandsche Schouwburg te leiden en mee te werken aan het verzamelen en op transport stellen van Joden. Als hij meerdere indicaties heeft dat de Joden worden vermoord wendt hij zich tot Asscher en Cohen, de bestuurders van de Joodse Raad. Ze doen niets. Süskind besluit zelf tot actie over te gaan en redt minstens 500 kinderen van transport en dus een zekere dood.

FEIT 04
Augustus 1942
Schulte was een Duits ondernemer die als een van de eersten de geallieerden alarmeerde dat er systematisch Joden werden uitgemoord in bezet gebied. Schulte had connecties bij hoge SS'ers.
Niemand wilde naar hem luisteren. In augustus 1942 informeerde hij het Zwitserse Joodse Congres die daarop het zogenaamde 'Riegner Telegram' verzond (hierover straks meer.)
In 1943 werd het Eduard te heet onder de voeten, de Gestapo zat hem op de hielen waarop hij naar Zwitserland vluchtte. Na de oorlog bleef Eduard uit de openbaarheid, pas ver na zijn dood (1966) werd bekend dat hij degene was die de informatie uit de SS-top had doorgegeven aan het Joods Congres.

Op 17 december 1942 verklaarden de geallieerden (vrij weergegeven) het volgende:
'De Duitse autoriteiten zijn bezig met het ten uitvoer brengen van Hitlers plannen om de Joden in Europa uit te moorden. Uit alle bezette gebieden worden Joden onder afschuwwekkende en mensonterende omstandigheden naar Oost-Europa getransporteerd. In Polen worden de getto's stelselmatig ontdaan van alle Joden. Van degenen die zijn weggehaald is nooit meer iets vernomen.'

Op 8 augustus 1942 stuurde Gerhart Riegner, secretaris van het World Jewish Congress dus een telegram naar Londen en New York over de massa-executies door de nazi's.
Riegner had informatie van Eduard Schulte die veel contacten had in de Duitse legertop. Het telegram luidde als volgt:
Alarmerende berichten ontvangen dat in het hoofdkantoor van Hitler een plan is gepresenteerd om 3,5 tot 4 miljoen Joden in de bezette gebieden op te pakken, te deporteren naar de vernietigingskapen om zo voor eens en voor altijd het Joodse vraagstuk op te lossen middels gas.
Het telegram vermelde verder dat de informatie zeer betrouwbaar was en snelle actie zeer wenselijk. Zowel de Amerikanen als de Engelsen geloofden de context niet. De Amerikanen reageerden als volgt:
Het telegram is gebaseerd op een wild gerucht en ingegeven door angst door de Joden. De Engelsen vonden het helemaal niet nodig om op het bericht te reageren.

AANWIJZING 15
September 1942
Gemmeker was kampcommandant in het oosten van ons land, doorvoerkamp Westerbork was verantwoordelijk voor de opvang en doorstuur van meer dan honderdduizend Joden naar de gaskamers. Eten moesten de Joden zelf betalen, als er een gezin in het kamp zat mocht een van de gezinsleden naar de boeren die vlees, groenten en aardappelen verbouwden in de omgeving.
Voor grof geld en juwelen kregen de Joden eten mee. Sommigen moesten werken voor een paar aardappelen. Deze schrijnende toestanden duurden anderhalf jaar. De bewoners moeten de volle treinwagens hebben gezien, die weer leeg vertrokken richting de randstad. Ook moeten zij hebben geweten van de volle treinen die richting Polen gingen.
Ook moet het hen zijn opgevallen dat er iedere keer weer andere mensen kwamen om spullen te kopen en om te werken.

AANWIJZING 16
September 1942
De grootste aanwijzing dat er iets goed mis ging in de Duitse kampen in Polen was een toespraak op 11 september 1942 van een hoge nazi, waarbij een journalist aanwezig was die verslag deed van de meeting. Het verslag is bewaard gebleven en na de oorlog opnieuw gepubliceerd. Franz Reible was een gewiekste Duitser die optrad als bedrijfsleider van Joodse bedrijven toen er een verbod was afgekondigd dat Joden geen eigen bedrijven meer mochten hebben.
In 1944 werd hij zelfs eigenaar van het (Joodse) textielbedrijf M. van Dam en Zn. te Enschede. Hij moet toen geweten hebben dat de eigenaren toch niet meer terugkwamen waarop hij zich gewetenloos de onderneming toe-eigende. Maar terug naar de toespraak.
Reible sprak dus in september 1942 (!) tijdens een nazi-bijeenkomst, hij zei daar dat de Joden een probleem vormden dat moest en zou worden opgelost. De oorlog was een vernietigingsoorlog, kortom, de vernietiging van alle Joden was het doel. Deze openbare uitlatingen heeft hij, noch een andere nazi, daarna ooit nog eens gedaan.

FEIT 05
Oktober 1942
Anne schreef niet één dagboek, maar meerdere, die bestonden voornamelijk uit brieven aan een denkbeeldige vriendin, Kitty. Uit wat Anne in de herfst van 1942 schreef, een half jaar dus voordat de Amerikanen de straat op gingen, valt ondubbelzinnig op te maken dat een meisje in een kamertje aan de Amsterdamse Prinsengracht wist wat door velen jaren later nog altijd ontkend werd.

Lieve Kitty, (9 oktober 1942)
Niets dan nare en neerdrukkende berichten heb ik vandaag te vertellen. Onze vele joodse kennissen worden bij groepjes opgepakt. De gestapo gaat met deze mensen allerminst zachtzinnig om. Ze worden gewoon in veewagens naar Westerbork, het grote jodenkamp in Drenthe, gebracht.
Miep heeft over iemand verteld die uit Westerbork gevlucht is. Westerbork moet vreselijk zijn. De mensen krijgen haast niets te eten, laat staan drinken. Er is maar een uur per dag water en een wc en een wastafel voor een paar duizend mensen.
Slapen doen ze allemaal door elkaar, mannen, vrouwen en die laatsten en de kinderen krijgen vaak de haren afgeschoren. Vluchten is haast onmogelijk. De mensen zijn gebrandmerkt door hun afgeschoren hoofden en velen ook door hun joodse uiterlijk. Als 't in Holland al zo erg is, hoe zullen ze dan in de verre, barbaarse streken leven waar ze heengezonden worden?
Wij nemen aan dat de meesten vermoord worden. De Engelse radio spreekt van vergassing, misschien is dat wel de vlugste sterfmethode. Ik ben helemaal van streek. Miep vertelt al deze gruwelverhalen zo aangrijpend en zelf is ze eveneens opgewonden.


FEIT 06
Oktober 1942
Loe de Jong schreef na de oorlog over Nederland tijdens de bezettingstijd. Hij zat dicht bij het vuur want net als de regering en het Koningshuis vluchtte hij naar Londen. Daar werkte hij voor Radio Oranje. Koningin Wilhelmina spreekt het Nederlandse volk toe en heeft het op 17 oktober onder andere over "het stelselmatig uitroeien van onze Joodse landgenoten".
Maar enkele maanden daarvoor waren er zowel op de BBC als via Radio Oranje al berichten geweest dat duizenden Duitse en Poolse Joden in gaskamers om het leven waren gekomen. De Jong repte na de oorlog nimmer over deze mededelingen via de BBC en zijn 'eigen' Radio Oranje.

AANWIJZING 17
November 1942
De toonaangevende Amerikaanse krant The New York Times schreef op 25 november 1942 dat er in de Duitse kampen Belzec, Sobibor en Treblinka crematoria stonden om Joden te verbranden nadat zij vergast waren of gedood door elektrocutie. Het aantal van twee miljoen omgekomen Joden werd genoemd.

FEIT 07
December 1942
Op 17 december verklaarde de Britse Minister van Buitenlandse Zaken Anthony Eden in het Britse Lagerhuis dat de Duitsers een beestachtige politiek van koelbloedige uitroeing voerde die miljoenen Joden reeds het leven had gekost.
Na zijn toespraak hield het lagerhuis een minuut stilte voor de slachtoffers om vervolgens niets te doen.

FEIT 08
December 1942
Jaap van Duijn werd door de Duitsers aangesteld als een van de tuinmannen in Auschwitz. Tijdens de kerst van december 1942 mocht hij met verlof en zocht direct contact met de Joodsche Raad in Amsterdam. Hij vertelde over de gruwelijkheden die hij had gezien, waaronder martelingen en de gaskamers, er werd niets mee gedaan.
Jaap leefde nog tot en met 1982, maar is nooit over zijn frustratie heen gekomen dat hij niets heeft kunnen doen. De Joodsche Raad stuurde hem na twintig minuten heen met de mededeling: "u hoort nog van ons".

FEIT 09
Eind 1942, begin 1943
Tussen de brief van Anne Frank (1942) en de betoging van Joodse New Yorkers (1943) in
De Hollandsche Schouwburg in Amsterdam was een tussenstation, de Duitsers verzamelden daar de opgepakte Joden om ze vervolgens op transport te zetten naar de vernietigingskampen. De directeur van de schouwburg (Walter Süskind, link) krijgt verhalen door dat Joden vergast worden, hij gaat met deze informatie naar zijn bazen, de heren Asscher en Cohen van de Joodsche Raad. In alle toonaarden ontkennen zij drager te zijn van de wetenschap dat hun ras stelselmatig wordt uitgemoord.

Süskind onderneemt vervolgens zelf actie. Hij heeft van de Duitsers de plicht gekregen de gezinnen die worden binnengebracht in te schrijven, grotere families met meerdere kinderen benaderd hij omzichtig. Hij vraagt ze één kind af te staan zodat die nog een kans maakt. Walter zegt telkens toe dat hij een klein kind kan redden en dat het een goed leven zal krijgen, veel ouders weigeren, maar honderden kinderen worden op deze manier wel gered.

Na de oorlog kunnen zij zich flarden herinneren van wat er gebeurd is, maar er zijn ook direct betrokkenen die allemaal eenzelfde lezing hebben. Walter Süskind streepte vaak één kind van de lijst om die vervolgens bij een Nederlands gezin op het platteland onder te brengen. Het feitenrelaas van deze mensen en helpers van Walter in de Schouwburg en de tegenovergelegen kindercrêche is steeds dezelfde.

Dat Walter niet iedereen kon redden wist hij, het duivelse dilemma waar hij de ouders voor stelde ging hem aan zijn hart, maar het was de enige manier om toch een grote groep Joodse kinderen te kunnen redden, hij wist dat ze anders in de kampen om zouden komen. Dat vertelde hij ook tegen de ouders, die zeiden niet zelden 'als we gaan, gaan we allemaal'.
Maar minstens vijfhonderd gezinnen boden een van hun kinderen wel de kans te ontkomen en overleven.

Walter Suskinds' helfhaftige optreden moest hij met de dood bekopen, ook zijn gezin kwam om. Hij verrichtte zijn heldendaden tussen de herfst van 1942 en de lente van 1943, precies dus tussen het moment dat Anne Frank over Westerbork en de gaskamers schreef in haar dagboek en de Amerikanen de straat op gingen om te protesteren.

FEIT 10
Januari 1943
Zoals ik ook beschrijf bij het volgende feit vernam Van Randwijk van Vrij Nederland de eerste geluiden over de verschrikkingen in Auschwitz, hij verklaarde in 1958 hierover dat hij ze toen afdeed als westerse propaganda. Het toont aan hoe Van Randwijk dacht, een afsplitsing van een deel van de redactie dat Trouw oprichte was dan ook niet vreemd.

AANWIJZING 18
Februari 1943
Eind februari 1943 worden er in Berlijn honderden Joodse mannen opgepakt die tot dan toe buiten schot konden blijven door hun huwelijk met een Duitse, niet-Joodse vrouw. Ook enkele Joodse vrouwen uit een gemengd huwelijk werden gearresteerd. In een groot pand in de Rosenstrasse worden zij gevangen gehouden, wachtend op de trein naar een van de vernietigingskampen.
Zo ver komt het echter niet want de vrouwen weten wat hun mannen te wachten staat en gaan naar de Rosenstrasse. De meesten werden bevrijd.

FEIT 11
Februari 1943
SS'er Kurt Gerstein werd in januari 1942 afdelingschef bij de afdeling Gezondheidstechniek. Belzec, in het oosten van Polen, was het eerste vernietigingskamp, Gerstein werd gevraagd daar Zyklon-B te introduceren om de Joden te vergassen. Enkele maanden later (in augustus) reisde hij af naar Belzec en Treblinka waar hij ooggetuige was van de dood van honderden Joden. Zyklon-B werd hier overigens nimmer gebruikt, vergassing vond plaats middels koolmonoxidevergiftiging.
Een tractor met ronkende motor blies via een slang zijn rook een luchtdichte ruimte in waar alle aanwezigen het leven lieten. Gerstein was geschokt en lichtte de Zweden in, ook nam hij contact op met het Vaticaan. Er gebeurde niets. In februari 1943 treft Gerstein zijn Nederlandse vriend J.H. Ubbink, hij vertelt hem wat hij gezien heeft en dringt er bij Ubbink op aan zijn connecties in Londen in te lichten. Ubbink zegt Gerstein toe dat te doen.
Volgens Ubbink, na de oorlog, heeft hij zijn belofte gehouden, enig effect had het echter niet. Echter, Ubbink lichtte zijn conecties wel in, maar dat waren Nederlanders die niets deden met de informatie.

Het verhaal rond de openhartigheid van Kurt Gerstein kreeg later nog een staartje. Zijn verhaal zou gedetailleerd in het Nederlands zijn vertaald en zou gepubliceerd worden door de ondergrondse verzetskrant Trouw. Op 25 maart 1943 moest dit verslag naar Trouw worden gestuurd, maar om onverklaarbare redenen is dit niet gebeurd.
In 1966 komt een voormalig vriend van Ubbink met het document op de proppen, die was aanwezig toen Cor van de Hooft een Nederlandse vertaling maakte van hetgeen hij van Ubbink had gekregen. Cor wist niet van wie Ubbink de informatie had. Het document werd verstopt onder een dakpan in de boerderij te Sinderen in de achterhoek waar Jo Satter en Cor van de Hooft elkaar troffen.
Cor had de oorlog niet overleefd, Jo wel, hij stuurde het stuk naar Loe de Jong die in 1967 concludeerde dat dit het enige Nederlandse document was waaruit bleek wat er in de Duitse vernietigingskampen in Polen gebeurde. Tegelijkertijd merkte De Jong onterecht, maar fijntjes op dat uit de feiten de enig juiste conclusie getrokken moest worden dan dat geen van de drie heren (Ubbink, Satter, De Hooft) het verhaal van Gerstein hadden geloofd, anders hadden ze er wel wat mee gedaan.

Deze lezing pastte goed bij Loe de Jong die al eerder met de werkelijkheid had gespeeld. Jo Satter was verbaasd over de conclusie die De Jong had getrokken, Satter hield het erop dat er later zeker wat zou worden gedaan met de verklaring, maar dat er teveel misverstanden in de communicatie tussen leden van het verzet waren, men vertrouwde elkaar wellicht niet volledig.

Ik heb hier een andere zienswijze op.

Het stuk had bij Trouw terecht moeten komen, Trouw is tijdens de oorlog opgericht, het was een deel van de redactie van Vrij Nederland dat het niet langer eens was met de pro-Sovjet koers van Vrij Nederland en stapte op. De eerste editie rolde op 18 februari 1943 van de persen, uiteraard als verzetskrant. In deze zelfde tijd speelde de kwestie Gerstein, Van Randwijk had als baas bij Vrij Nederland veel gezag, Trouw moest haar sporen nog verdienen.
Ik heb geen hoge pet op van Van Randwijk, in het verlengde hiervan kun je concluderen dat de Trouw verzetsmensen het nog even niet aandurfden om het stuk voor publicatie aan te bieden aan de Trouw redactie. Overigens lijkt het er ook niet op dat het door De Hooft geschreven stuk een opgetekend stuk is, het lijkt er meer op dat hij een Duits document vertaalde.
De waarheid ligt waarschijnlijk in het midden, immers, Gerstein had Ubbink stukken gezonden en hem gesproken, dus Ubbink heeft hoogstwaarschijnlijk een toelichting gegeven aan De Hooft die vervolgens een Nederlandse versie maakte.

Begin 1943, nog voordat de Trouw het eerste daglicht zag, vernam Van Randwijk geluiden over de verschrikkingen in Auschwitz, hij verklaarde in 1958 hierover dat hij ze toen afdeed als westerse propaganda. Het toont aan hoe Van Randwijk dacht, een afsplitsing van een deel van de redactie was dan ook niet vreemd.
Gerstein liet Ubbink ergens in 1944 weten dat het aan het Nederlandse verzet had gelegen dat zijn ooggetuigeverslag nooit de publiciteit had gehaald, volgens Gerstein geloofde men hem niet.

Kurt Gerstein vond onder verdachte omstandigheden de dood, nog voordat hij kon getuigen tegen de nazi's, de officiële lezing is zelfmoord.
Twee maanden na het einde van de oorlog werd hij in een gevangenis vermoord, de daders zijn nooit aangehouden. In 1950 werd hij postuum veroordeeld voor zijn aandeel in de moord op duizenden Joden, dat de kerk voor hem een ontlastende verklaring aflegde dat hij meermaals gepoogd had de misstanden aan de kaak te stellen mocht niet baten. Pas in 1965 werd Gerstein onschuldig verklaard aan oorlogsmisdaden.

FEIT 12
Februari 1943
Jan Karski (Jan Romuald Kozielewski) had het getto van Warschau van binnen gezien, de verschrikkingen en de deportaties van 7.000 Joden per dag. Dit wilde hij wereldkundig maken, hiervoor hoopte hij de belangrijkste man in Europa te ontmoeten, maar Winston Churchill had geen tijd voor hem. De Minister van Buitenlandse Zaken Anthony Eden hoorde hem in februari 1943 aan, die beloofde een en ander met Winston te bespreken, maar deed dat niet.
Eerder weigerden Wilhelmina en de Nederlandse regering hem te ontvangen, terwijl zij in hetzelfde pand zaten als de Poolse regering in ballingschap die slechts één verdieping lager zaten in Stratton House.
De Poolse regering was niet in staat iets voor Karski te doen waarop hij naar Roosevelt in de Verenigde Staten ging die hem op 29 jul 1943 ontving. Daarbij bleef het.
Karski ging na de oorlog naar de Verenigde Staten en gaf les aan de Georgetown University, hij overleed in 2000. Hij deed slechts éénmaal zijn verhaal, in Claude Lanzmann's film 'Shoah'.

FEIT 13
Maart 1943
Op deze datum gebeurt er in New York iets heel opmerkelijks. De geluiden van de razzia's in de straten en moordpartijen in de kampen sijpelen door in Amerika. 75.000 Amerikaanse Joden gaan op 1 maart 1943 de straat op en eisen dat de Amerikaanse regering iets doet om de vernietiging van het Joodse volk in Europa te laten stoppen.
De Amerikaanse regering zwijgt en doet niets.

FEIT 14
April 1943
Op 8 april 1943 gaf SS'er Hanns Rauter (link) een verklaring, er was voldaan aan de ontjodingsopdracht, Limburg was Jodenvrij.
Er is exact bekend wie, wanneer, uit welke plaats en waarheen is afgevoerd. Op 13 september 1944 werd Maastricht bevrijd, tien dagen daarvoor werd er nog een echtpaar op transport gezet, er is nooit meer iets van hen vernomen.

AANWIJZING 19
Juni 1943
Op 11 juni ontsteekt Heinrich Himmler in een enorme woede over de aanhoudende opstand in het getto van Warschau waarop hij beveelt alle Joden uit te moorden.

AANWIJZING 20
September 1943
Het Parool verschijnt als ondergronds blad, het blijkt goed geïnformeerd, op 27 september, als de laatste razzia's nog plaats moeten vinden, schrijft de krant het volgende:
"In sommige kampen is de voeding niet bijzonder slecht. In de meeste kampen wordt echter honger geleden. Wie het zware werk, het gebrek aan slaap, de mishandelingen en het tekort aan voedsel drie maanden uithoudt, valt toch in elk geval 20 tot 40 kilo af. In de meeste kampen sterft de geheele kampbevolking vier maal per jaar uit. In één der Duitsche kampen heeft men dan ook een crematorium, dat dag en nacht met vier ovens op volle stoom werken."
...EN...
"Het middelpunt van het concentratiekamp is meestal een groote gevangenis. Wie daar in komt, wordt meestal binnen een paar dagen 'fertig gemacht', d.w.z. den dood in gejaagd."
...en...
"In Mauthausen had men een zekeren Etlinger als gevangeniscommandant. Deze zag kans de hem toevertrouwde gevangenen zelfs in één 'fertig' te maken."

FEIT 15
November 1943
Een van de vele propagandablaadjes in Duitsland tijdens de oorlog schrijft op 4 november 1943:
"Het is waar om te zeggen dat de Joden uit Europa verdwenen zijn en dat het Joodse 'Reservoir van het Oosten' vanwaar de Joodse pest zich gedurende eeuwen heeft verspreid over het Europese volk, gestopt is te bestaan."

FEIT 16
Januari 1944
Loe de Jong bleek een verbitterd man te zijn geweest, vele jaren na de oorlog kwam naar buiten dat hij altijd jaloers was geweest op zijn tweelingbroer. De details laat ik nu maar even voor wat ze zijn, maar dat de blik van De Jong soms een gekleurde was is niet iets wat alleen ik vind, dat valt ook op te maken uit de vele kritieken die met feiten onderbouwd zijn. Kritieken die met name de soms wat al te rooskleurig voorgestelde situatie betreffen.
De Jong pareerde met één zin dergelijke aantijgingen: 'men wilde het niet weten'. En dat is toch echt iets heel anders dan 'we wisten het niet'.
Eind 1943 kreeg De Jong informatie uit Westerbork van een arts dat er gewerkt werd aan de ondergang van de Nederlandse Joden. Later bleek deze arts zijn eigen broer te zijn geweest die enige tijd werkzaam was geweest in Westerbork. Zijn schoonfamilie licht hij daar enkele maanden later, begin januari 1944, over in als hij schrijft dat hij niet verwacht ook maar iemand van zijn naar de kampen weggevoerde familieleden terug te zullen zien.
En inderdaad, zijn broer Sally werd vermoord in Buchenwald en diens vrouw Liesje (zelfde naam als de eerste vrouw van Loe de Jong), in Auschwitz. De Jong zou later zijn hierdoor opgelopen trauma trachten te verwerken met behulp van een psychiater die hem twee jaar lang dagelijks bijstaat. De Jong schreef in zijn kroniek dat hij tijdens de deportatiejaren 1942 en 1943 te weinig oog en oor had voor de Joden en dat hij toen al besefte dat hen een verschrikking te wachten stond.

FEIT 17
Maart 1944
Op 21 maart hadden er inmiddels zoveel berichten de Poolse regering bereikt dat er honderduizenden Joden om het leven waren gekomen in Auschwitz dat men besloot een persbericht naar buiten te brengen. Het werd in de Verenigde Staten en Australië breeduit gepubliceerd, maar niet in Londen. Met de Amerikaanse President was de Engelse regering van mening dat als dit soort berichten in Europa naar buiten zouden komen de druk enorm zou toenemen om meer voor de Joden te doen. De Engelsen met name waren bang dat dit ten koste zou gaan van de echte oorlogsinspanningen.

FEIT 18
April 1944
De eerste gevangene die uit Auschwitz ontsnapte en uit handen van de Duitsers wist te blijven was Siegfried Lederer die op 5 april 1944 vluchtte en Theresienstadt wist te bereiken waar hij verslag deed van de massamoorden die er in Auschwitz plaatsvonden.
Rudolf Vrba en Alfred Wetzler ontsnapten op 10 april 1944 uit Auschwitz-Birkenau om naar Hongarije te vluchten dat drie weken daarvoor door de nazi's was bezet, iets wat de twee niet wisten. Toch wisten ze bij de Joodse Raad te geraken waar zij verklaarden dat de Duitsers van plan waren om alle Hongaarse Joden op te pakken, deporteren en uit te moorden.
Het rapport dat van hun getuigenissen werd gemaakt ging naar het Hongaarse ministerie van Buitenlandse Zaken die niet meer in staat was om iets te doen. De transporten van Hongaarse Joden naar Birkenau begonnen twee weken later op 15 mei 1944 en duurden tot 9 juli 1944, in die twee maanden zijn er bijna 450.000 Hongaarse Joden vergast.
VRBA-report (pdf)

FEIT 19
Mei 1944
De Pool Czeslaw Mordowicz en de Slovaak Arnost Rosin wisten op 27 mei 1944 uit Auschwitz te ontsnappen, toen zij na tien dagen Slowakije bereikten gingen zij direct naar de Joodse Raad om te vertellen over de verschrikkingen die zij hadden gezien, zij bevestigden de verhalen van Lederer, Vrba en Wetzler die op 5 en 10 april uit Auschwitz waren ontsnapt. Rosin had gewerkt als KAPO bij de verbrandingsovens, hij was dus een directe getuige.
Hun rapport besloeg zeven pagina's en werd onder andere door The New York Times afgedrukt en besproken. Mordowicz en Rosin waarschuwden tegen de aanstaande deportatie en vergassing van Hongaarse Joden.
Hun rapport kwam via Zwitserland ook in Engeland terecht, Joodse instanties smeekten om het bombarderen van de gaskamers van Auschwitz maar Roosevelt (kon niet) en Chruchill (wilde niet) gaven niet thuis.

FEIT 20
Juli 1944
Kamp Majdanek in het oosten van Polen diende eerst als gevangenenkamp, maar vanaf de herfst van 1942 ook als vernietigingskamp, naar schatting 60.000 Joden en 20.000 niet-Joden kwamen er om het leven.
Toen de Russen het kamp naderden moesten de overgebleven gevangenen de nazi's helpen de bewijzen weg te werken, dat lukte slechts ten dele. De Russen troffen op 24 juli 1944 slechts enkele overlevenden aan die hun verhaal deden, maar de resten van de gaskamers waren ook een duidelijk bewijs van wat zich hier had afgespeeld.
Een journalist van de BBC die verslag van de ontzetting deed mocht zijn verhaal niet voor de Britse televisie doen omdat de Russen de eer niet werd gegund dat zij het kamp hadden bevrijd.

FEIT 21
Augustus 1944
Pas in 2014 doken er uit de archieven van de RAF luchtfoto's op die gemaakt zijn toen RAF piloten met hun toestellen boven Polen vlogen. Ook daarop is te zien dat er rook komt uit het deel waarvan later werd vastgesteld dat er gaskamers hadden gestaan die door de nazi's werden opgeblazen om sporen uit te wissen.
Onderstaande foto is gemaakt op 23 augustus 1944 om elf uur.


BEZOEK DE WEBSITE VAN DE NCAP

AANWIJZING 21
September 1944
Claus von Stauffenberg vocht voor de Duitsers in Afrika waarbij hij een oog, een hand en van de andere hand drie vingers verloor. Zijn vriend, Henning von Tresckow, was vastberaden, zijn in 1943 mislukte aanslag op het leven van Hitler zou dit keer moeten lukken, samen met Von Stauffenberg en enkele andere officieren beraamden zij een bomaanslag in de bunker van Hitler te Berlijn. De eerste poging (11 juli) mislukte omdat er afgesproken was dat de bom alleen tot ontploffing gebracht mocht worden als zowel Hitler als Himmler in de bunker aanwezig waren, de laatste was er niet. Later zou dit dé misrekening van de eeuw blijken te zijn.
Bij de tweede poging, negen dagen later op 20 juli 1944, was Hitler alleen het doel, wie er eventueel nog meer om het leven zou komen maakte niet uit, als Hitler maar dood was.

In Duitsland waren er verzetsgroepen, er werden zelfs aanslagen gepleegd op nazi's. Er werd gewaarschuwd voor de verschrikkingen in de kampen en er werd contact gezocht met het Nederlands verzet.
Een poging Hitler te vermoorden werd niet doorgezet omdat het Nederlandse verzet (lees: Prins Bernhard) de Duitsers niet vertrouwden, toen er alsnog een aanslag werd gepleegd door Von Stauffenberg wilde de BS wel met de initiatiefnemers praten. Dat was te laat, die waren inmiddels allemaal opgepakt en vermoord door de Duitsers.

Vlak voor de vergadering friste Von Stauffenberg zich even op, in werkelijkheid zette hij twee bommen op scherp maar hij werd gestoord waardoor hij met slechts één bom in zijn aktetas de zaal binnenkwam. De tas werd door iemand weggezet nadat Von Stauffenberg de ruimte had verlaten. Toen hij voor de deur van de bunker stond ging de bom af, dit had niemand overleefd, zo redeneerde Von Stauffenberg.
Hij en zijn handlangers lieten andere officieren arresteren, de staatsgreep leek te lukken totdat Hitler op de radio een oproep deed de daders van de mislukte aanslag op zijn leven op te sporen. Niet lang daarna draaiden de meeste nazi's weer de andere kant op en werden Von Stauffenberg en zijn vrienden gearresteerd en gefusilleerd. Henning von Tresckow pleegde zelfmoord.
Deze aanslag werd gesteund door een aantal officieren, naderhand wist iedereen wat de reden van de poging om Hitler te vermoorden was. Toch keek men wederom de andere kant op. In de zomer van juli 1944 had de geschiedenis een andere wending kunnen krijgen. Zelfs Anne Frank zou nog hebben geleefd.

FEIT 22
September 1944
Er wordt wel eens gezegd: "waarom bombardeerden de Amerikanen en Engelsen Auschwitz niet, of de de trainrail". Als argument dat dit niet is gebeurd werden wisselende berichten uitgestuurd. Het zou onmogelijk zijn een precisiebombardement uit te voeren op trainrails. Dit argument houdt geen stand, want er was in die tijd geen sprake van doelgerichte bombardementen. Jagers vlogen in formatie om honderden bommen af te werpen op een groot doel in de hoop, ook, te raken wat men wilde raken.
Trainrails bombarderen zag men als een verspilling van munitie. Daarbij, de Duitsers zouden snel in staat zijn geweest de schade te herstellen. Dit betwijfel ik ten zeerste. De manschappen hadden het aan de twee fronten al moeilijk genoeg, en staal was niet voor handen, alles was door Hitler gevorderd om wapentuig van te maken. Bedenk bijvoorbeeld dat de helft van de Nederlandse fietsen werden omgesmolten tot wapens.

Ook stelde men dat er veel burgerslachtoffers zouden vallen, iets wat eveneens onzin is, want er waren slechts enkele dorpen rondom de kampen, in Polen waren die bijna allemaal ontheemd. Los hiervan is één feit overtuigend genoeg dat er eerder sprake was van onwil dan van onmacht.
Op 13 september 1944 voerden Amerikaanse bommenwerpers namelijk een aanval uit op Auschwitz III, Monowitz, het werkkamp van de nazi's waar duizenden mensen werkten. Aan de fabrieken hier wilde men aanzienlijke schade toebrengen om de Duitse industrie te verstoren. Als je het ene kamp kunt platgooien, kan dat ook met de gaskamers in kamp II. Toch gebeurde dat niet effectief.
In juli 1944 werd Auschwitz gebombardeerd, het had nauwelijks effect. Naar schatting 3.000 vluchten zijn er door de Amerikanen uitgevoerd waarbij er over Auschwitz werd gevlogen, geen één keer is er een bom gegooid op de crematoria, terwijl tot aan de president aan toe iedereen wist wat er zich daar beneden afspeelde.

Luchtfoto's Amerikanen
Er zijn na de oorlog duizenden foto's opgedoken die in 1944 door Amerikaanse toestellen zijn gemaakt van grote delen van Duitsland waaronder Auschwitz, duidelijk was te zien dat er meerdere schoorstenen een continue rookpluim uitstoten.
Men wist dus wat er gebeurde, maar deed niets.

De machinisten van de treinen die honderdduizenden slachtoffers naar de kampen brachten wisten van de verschrikkingen, immers, ze brachten veel mensen weg om met lege wagons weer terug te gaan. Ook waren er treinbegeleiders, de meesten beweerden na de oorlog dat ook zij niets wisten van de verschrikkingen, dit was onjuist. Gebleken is dat de trein niet tot aan Auschwitz reed en dat daar de trein door de SS werd overgenomen, maar dat de treinen Auschwitz-Birkenau binnenreden en dat daar de gaskamers zichtbaar waren. Ook moeten zij de rookpluimen hebben gezien, de lange rij wachtenden om te worden vergast en de eerste selecties.
Nimmer verliet er iemand de vernietigingskampen. De schoorstenen van de ovens stootten dag en nacht een zware rookpluim uit.

Mensen die naast de sporen woonden getuigden later (ook ondermeer in de docu SHOA) dat ze de treinen met opeengepakte Joden voorbij zagen komen. Ze schreeuwden om water, op het contact met de slachtoffers stond de doodstraf.
Naast de treinen die door Duitsland, richting Polen, reden waren er ook treinen die vanuit Westerbork vertrokken, de NS had zelfs een station gebouwd bij het Nederlandse kamp. De machinisten brachten duizenden Joden per keer naar, onder andere, Auschwitz. Na enkele dagen waren zij weer thuis. Zij moeten gezien hebben hoe de Joden werden behandeld.

AANWIJZING 22
Administraties
Na de oorlog bleek in veel concentratiekampen dat de administratie compleet vernietigd was. Tijdens de processen wisten de beklaagden zich nergens meer iets van te herinneren. Blijkbaar wisten ze wel hoe erg hun handelen was geweest toen de geallieerden naderden, want waarom zouden ze anders al hun sporen hebben gewist?

Andere momenten tijdens en na de oorlog

Voor en tijdens de oorlog schreef Heinrich Himmler alles op in brieven en zakelijke dagboeken. Daarin schreef hij ook over de effectiviteit van de gaskamers, pas meer dan zeventig jaar na de oorlog gaven de Russen de dagboeken vrij. Er zullen tijdens de oorlog meerderen zijn geweest die de kantooragenda's van de SS'er hebben gelezen.
Ook belde hij iedere dag met zijn vrouw, hij zal het met haar over de vernietigingskampen hebben gehad.

'De Schlauch' was de rij wachtenden voor de gaskamers, de Joden noemden de rij ook wel de Hemelvaartsweg, de Duitsers de Himmelweg. Joden stonden soms een halve dag in de vrieskou, wachtende op hun dood. Mannen gingen eerst, daarna de vrouwen en kinderen. Op sommige dagen werden er 18.000 Joden per dag vermoord.
Een bewaker van Treblinka vond dit aantal sterk overdreven "het waren er maximaal 15.000 per dag", zo verklaarde hij na de oorlog. Hij gaf toe dat hij tijdens zijn werkzame periode in Treblinka zag hoe mannen geslagen werden door Letse en Oekraiense bewakers.
De Schlauch was niets anders dan de rij voor de dood, veel bewakers sliepen op het kampterrein, maar velen gingen 's avonds gewoon naar huis, naar hun eigen vrouw en kinderen om de volgende dag de draad weer op te pakken.

Franz Suchomel - bewaker in Treblinka:
"Je rook die stank overal, die werd door de wind meegevoerd. Begrijpt u? Er kwamen steeds meer mensen aan, zoveel dat ze niet gedood konden worden. De heren wilden het getto van Warschau zo snel mogelijk ontruimen. De gaskamers hadden te weinig capaciteit. Ik bedoel, de kleine gaskamer.
In de doorgangskampen moesten de Joden hun beurt afwachten. Dat duurde soms twee dagen, of drie. Ze hadden een vermoeden van wat hen te wachten stond. Ze hadden er een voorgevoel van. Misschien twijfelden ze, maar velen moeten het geweten hebben. Zo waren er bijvoorbeeld Joodse vrouwen die 's nachts de aderen opensneden van hun dochters en daarna bij zichzelf.
Anderen namen vergif in, omdat ze het dreunen van de motoren van de gaskamer hoorden. De motor van een tank voorzag de gaskamer van gas. In Treblinka werden alleen uitlaatgassen gebruikt. In Auschwitz gebruikte men 'Zyklon B'. Toen mensen twee tot drie dagen moesten wachten, belde Eberl. Eberl was de commandant van het kamp.
Die telefoneerde naar Lublin om alarm te slaan. Hij zei: "Zo gaat het niet meer; ik kan het niet meer aan! Die transporten moeten stopgezet worden." En op een nacht kwam Wirth. Hij inspecteerde alles en vertrok meteen weer. Hij kwam terug met mensen uit Belzec. Dat waren dus specialisten in hun vak.
En Wirth bereikte dat de transporten tijdelijk werden stopgezet en de lijken die overal lagen, werden opgeruimd. Dat was in de periode van de oude gaskamers. En omdat zoveel mensen bezweken, en er zoveel doden waren die niet opgeruimd konden worden, bleven de lijken dagenlang liggen. Er lagen stapels lichamen voor de gaskamers. Onder die lijken lag een laag vuil, wel tien centimeter dik: bloed, wormen en uitwerpselen."

SS'er Reinhold Hanning was eveneens bewaker in Auschwitz, in 2016 stond hij terecht, tijdens zijn proces verklaarde hij dat hij inderdaad 2,5 jaar bewaker was geweest en wist wat er met de Joden gebeurde. Hanning werd mede verantwoordelijk gehouden voor de dood op 170.000 mensen. Voor zijn rechters zei hij: "Ik schaam mij diep dat ik deel heb uitgemaakt van een misdadige organisatie. Ik verontschuldig mij voor wat ik heb gedaan."
In een 23 pagina's dikke verklaring gaf hij toe dat hij bewust gehoor gaf aan de oproep om zich te melden voor Auschwitz en dat hij geen moment geprotesteerd had tegen de verschrikkingen die hij met eigen ogen aanschouwde. Hanning werd later dat jaar tot vijf jaar cel veroordeeld, maar overleed tijdens het afwachten van een hoger beroep..

De 'kapper' van Treblinka was van Joodse afkomst en overleefde het kamp. Hij werd verplicht Joden te scheren vlak voor ze de gaskamer ingingen. Honderden kilo's haar lagen opgeslagen in loodsen binnen de kampen, veel Duitsers wisten waar dat vandaan kwam, toch heeft nooit iemand op durven staan tegen het schrikbewind in de kampen.

Aan het einde en vlak na het einde van de oorlog zijn er een aantal dagboeken gevonden die geschreven waren door een groep mannen die wisten dat ze de oorlog niet zouden overleven. Zij pleegden een aanslag op een SS post in Auschwitz waarbij zij een crematorium opbliezen. Zoals ze zelf al verwachtten werden zij gepakt en direct vermoord.
De dagboeken beschrijven tot in detail de plannen, pas ruim na de oorlog werd de vondst van de dagboeken bekend gemaakt.

Enkele honderden overlevenden vertelden allemaal hetzelfde gruwelijke verhaal, vrienden, familieleden en andere kampbewoners werden 'onder de douche' gezet om er vervolgens als lijk uit te komen en te worden verband.
Diegenen die ontsnapten en uit handen wisten te blijven van de Duitsers vertelden reeds tijdens de oorlog wat er zich afspeelde in het kamp waar zij gevangen hadden gezeten. Er werd niets ondernomen.

Onder andere in Auschwitz zijn gaskamers teruggevonden, in veel gevallen hebben vluchtende nazi's geprobeerd ze in brand te steken of op te blazen, de Duitse degelijkheid waarmee de ovens gebouwd waren stond dat vaak in de weg.
Ook in Auschwitz staan tussen de puinhopen de crematoriums nog achter in het kamp, ook hier was geprobeerd die als bewijs te vernietigen, hetgeen dus maar deels gelukt is.

De kampen hadden een enorme capaciteit, duizenden Joden werden er per dag vergast en vervolgens verbrand, dikke rookpluimen stegen er op uit de schoorstenen op de kampterreinen. Veel mensen die er in de buurt woonden moeten dat gezien hebben en zich hebben afgevraagd wat daar gebeurde. Hen is er nimmer naar gevraagd.

Een Duits bedrijf bouwde de gaskamers, die werden netjes afgeleverd en geïnstalleerd in de kampen, zou nou nooit een van de werknemers van dat bedrijf eens vragen hebben gesteld?
Topf und Söhne leverden 28 installaties waarin totaal 87 verbrandingsovens gemonteerd zaten. Vast staat dat de kampen Buchenwald, Dachau, Mauthausen en Auschwitz rechtstreeks van de firma Topf und Söhne verbrandingsovens geleverd kregen.
Alleen al in Auschwitz werden er 59 ovens geïnstalleerd. Dit is ook toegegeven door de familie na de oorlog, tijdens de oorlog verdienden zij er lekker aan en hielden hun mond.

Vanuit Westerbork zijn er briefjes verzonden, zeer waarschijnlijk is veel onderschept en vernietigd voordat de geadresseerde het schrijfsel kon lezen, maar er is na de oorlog ook veel teruggevonden via nabestaanden. Het laat niets tot de verbeelding over. In Westerbork (doorvoerkamp) wist men wat er te wachten stond, maar men bleef moed en hoop houden.
Inmiddels weten we natuurlijk dat dat ijdele hoop was en dat verreweg de meesten de oorlog niet hebben overleefd.

De Joodse Raad ontving op haar afdeling 'postbehandeling' meerdere briefjes die in leeg teruggekeerde treinen werden gevonden, ze waren niets verhullend, er werd gemoord in Auschwitz. De JR deed er niets mee, geloofde het niet, of wilde het niet geloven. Ik denk het laatste.

Net als in alle andere bezette gebieden stelde de Duitse bezetter een Joodse Raad in die onder andere tot taak had lijsten aan te leveren waarop mensen stonden die opgehaald konden worden voor transport. Complete families uit de oorspronkelijke Joodse buurt rondom het Waterlooplein werden op die lijsten geplaatst. Kinderen Joodse Raad en ouderen kunnen niet werken, dus waarom dan toch aangeven en weg laten voeren?
De Rivierenbuurt blijft lang buiten schot, de Joden die daar wonen zijn van goede komaf, ook de bestuurders van de Joodse Raad wonen er. Hun vrienden, zakenpartners, familie en buren worden later ook opgepakt, maar bewust werden Joden uit andere buurten en lagere sociale klassen door de Raad bij de Duitsers aangemeld voor transport.

De Joodse gemeenschap is zeer hecht, ook tijdens de bezettingsjaren hielden de Joden in alle landen nauw contact met elkaar. Was het niet via de krant dan was het wel 'via via' dat de Joodse Raad in Amsterdam geweten moet hebben van de daad van hun collega in Polen. Ook over het lot van de mensen die zij op hun lijsten plaatsten wist men alles, de selectie was immers zeer opzichtig.

AANWIJZING 22
In een interview van Rob Oudkerk met Hans Knoop bleek dat in huize Cohen (de voorzitter van de Joodse Raad is familie van Oudkerk) besproken is dat er kinderen uit de Hllandsche Schouwburg werden gesmokkeld en dat de Joden die vanaf de Plantage Middenlaan werden weggevoerd vergast werden en dus nooit meer terug zouden komen.

Ander inzicht

Wat had men moeten doen?
Niet de kampen, niet de gaskamers, niet de treinrails, maar de treinen die leeg teruggingen had men kunnen en moeten vernielen. Dan was nieuwe aanvoer niet mogelijk, dat dit effectief had kunnen werken werd ook bewezen. De Joodse Belg Nathan Ramet zat in dwangarbeidskamp Trzebinia, dat zich niet ver van Auschwitz bevond en volledig afhankelijk was van Auschwitz.
Zijn vader overleed er eind 1942, een jaar later ging Nathan zelf naar Auschwitz, hij zag hoe de schoorsteen 24 uur per dag rookte, zijn oom werd er ook vergast en verbrand.
Rondom kamp Trzebinia waren er mijnen waar Joden moesten werken, Duitsers hielden toezicht, met springstof werden de mijnen opgeblazen waarna de Joden ijzererts moesten delven. Telkens namen zij iets van het dynamiet mee om later treinen op te blazen die van Trzebinia naar Auschwitz gingen.

De Duitsers kregen hier logistieke problemen door, zeker in de tijd dat de Russen in het oosten oprukten en D-Day in het westen had plaatsgevonden in juni 1944 hadden de nazi's de handen vol aan de twee fronten, honderden soldaten van het Duitse leger moesten de spoorrails gaan bewaken. Als represaille voor de vernielingen werden er Poolse burgers in de buurt van de sabotageplek doodgeschoten.
Dit feit op zich toont al aan dat de Duitsers totaal niet in staat waren om sabotage op treinen en rails tegen te gaan, laat staan snel te verhelpen. Om een trein van een kapotte treinrails te halen vergde een enorme inspanning. In de zomer van 1944 werd Auschwitz II gebombardeerd, zij het minimalistisch. Auschwitz III daarentegen werd tot viermaal aan toe gebombardeerd. In september 1944 werd Anne Frank gedeporteerd naar Auschwitz. Wat had de wereld er anders uitgezien als de treinen die in juli en augustus leeg terugkeerden naar onder andere Nederland waren vernield.

Een argument waarom de rails niet werd gebombardeerd was onder andere dat er zoveel andere rails naar Auschwitz liepen, daarbij werd vergeten dat er toen al miljoenen Joden vergast waren. De transporten van Hongaarse Joden naar Birkenau begonnen op 15 mei 1944 en duurden tot 9 juli 1944, in die twee maanden werden 450.000 Hongaarse Joden vergast. In Polen zelf was er nauwelijks nog een levende Jood te vinden.
De Hongaarse Joden werden in de zomer van 1944 via één smalle spoorlijn massaal aangevoerd.

Wat had er volgens historici moeten gebeuren?
Helaas zijn historici het er niet over eens of de geallieerden alles hebben gedaan wat mogelijk was. Maar over één ding zijn ze het wel eens, als Adolf Hitler was vermoord zou dat onmiddellijk een einde hebben betekent aan de holocaust. Deze kortzichtigheid is stuitend, want als je beseft dat Hitler niet aanwezig was bij de Wannsee Konferenz, maar dat Eichmann en Heydrich daar de plannen voor de holocaust met veel overtuiging gestalte gaven, denk ik dat de anti-semitische nazi-top gewoon was doorgegaan.
Het argument dat Hitler niet vermoord werd en dat daardoor de holocaust in onverminderde mate door kon gaan is een schandalig excuus dat de geallieerden tot op de dag van vandaag gebruiken om hun falen te maskeren, een falen dat ingegeven werd door anti-semitisme onder onze bevrijders.
Vergeet ook niet dat de Christenen in Amerika veelal anti-Joods waren omdat ze bang waren voor overheersing.

Conclusie

Als je afgaat op het dagboek van Jan met de Pet in de straat, die 's morgens gewoon naar zijn werk ging en thuis vrouw met kinderen had wist de gemiddelde Nederlander niet wat er exact met de Joden gebeurde. De nadruk moet liggen op het woordje 'exact', want ze wisten dat de Joden werden weggevoerd en hoogswaarschijnlijk niet terug zouden keren. Misschien niet direct aan het begin van de razzia's, maar later wel degelijk. De eerste razzia's vonden in februari 1941 plaats, in juli 1942 werd de oplossing van het Joden vraagstuk ingeluid, alle Joden moesten worden opgepakt, getransporteerd en vermoord. Vanaf die tijd zorgde Abraham Puls (link) dat de huisraad werd weggehaald. Voor de Nederlander van niet-Joodse afkomst was het duidelijk, de huizen werden geruimd, want de oorspronkelijke bewoners kwamen toch niet meer terug.

Dat de treinrails van en naar Auschwitz nimmer werd gebombardeerd werd afgedaan als dat een precisiebombardement niet mogelijk was. Dat er in diezelfde tijd wel fabrieken werden platgelegd in Auschwitz III zwijgt men liever over. De vraag die blijkbaar nooit gesteld mocht worden was "waarom werden de stations en treinen niet platgegooid, zoals Westerbork en de treinemplacementen bij de kampen, zoals Auschwitz"?
In 1944 hadden de Duitsers de handen vol aan vluchten, al het staal was gebruikt om nieuwe wapens te maken, de trainrails en locomotieven had men echt niet zo snel kunnen repareren, laat staan de stations waar vaak lege locomotieven en wagons stonden. Het argument dat men bang was voor burgerslachtoffers houdt geen stand, immers, Dresden werd in februari 1945 getroffen door een geallieerd bombardement. Daarbij vielen minstens 25.000 burgerslachtoffers.
In geen enkel onderzoek, geen een boek en geen enkele documentaire, laat staan bij een proces is ooit de vraag gesteld waarom de treinstellen nooit zijn vernield.

Ik kan niet anders dan concluderen dat het anti-Joods sentiment niet alleen onder nazi's aanwezig was, maar ook onder de regering en militaire staf van de vleugellamme Roosevelt, om over de anti-semitische Eden in Engeland maar te zwijgen. Na de oorlog stond niemand te springen om de teruggekeerde Joden te ontvangen. Hun huizen waren veelal betrokken door niet-Joodse burgers, hun bezittingen waren afgenomen en verkocht.
Joden hadden niets meer, het enige dat zij kregen was hetgeen zij al jaren recht op hadden, een Joodse staat. In 1948 was dat het enige doekje voor het bloeden dat de Joden werd gegund.

Ben Verzet

Per e-mail kun je mij altijd een vraag stellen.
Email De Dokwerker (Ben Verzet)

Alle onderwerpen van De Dokwerker

Saving private ryan Dirty dozen Ingezonden In oorlog Februaristaking Wiedergutmachung Auschwitz charlatan Foute bedrijven Jaap van velzen Oorlogsdoden Nazis zuid-amerika Zwartboek Kipp Japanse schindler Katyn Interneringskampen amsterdam Jodenmanussie Berchtesgaden Joodse invalide Ns Gaarkeukens Amsterdammers Reguliersgracht Hendrik zeeman Ovenbouwers Linie crossers Nvm Fotos Schwabmunchen Patton Ben strik Rudolf hess Dodenherdenking Speech koning dodenherdenking 2020 Bart de kok Denemarken Cs-6 Lindemans kingkong Oorlogsverhaal leo Verkrachting Nieuws archief 08 Schindlers list Casa inalco Belastingen Het parool Bridge kwai Nieuws archief 06 Der untergang Conspiracy Overlevende auschwitz Bevrijdingsdag Burgemeester amsterdam wo2 Adressen Ggz Kamp amersfoort Russenoorlog George patton Great escape Jordaan oproer Raffle Diaspora Laatste woorden mussert Titus brandsma Meer kampen wo2 Westerbork Johan heesters Noorder begraafplaats Efraim zuroff Nieuws archief 01 Termen tweede wereldoorlog Francisco boix Kadaster Contact Velser affaire De bezem Waalsdorpervlakte Nederlandsindie C en a Columns tweede wereldoorlog Oproep Oorlogsverhalen Hortusplantsoen Lippmann rosenthal Yad vashem Odessa Jeane zwinkels Radio oranje Prins bernhard Nieuws archief 03 Schietpartij marnixstraat Voortvluchtige oorlogsmisdadigers Pontonbrug Frieda menco Klaas faber Oorlogsfilms Duits verzet Fusilladeplaats weteringcircuit Schietpartij 7mei amstelveenseweg Wally van hall Fritz bauer Boeren Bloeme evers-emden Darkest hour Putdeksels wandeling noord Oproep04 Project siege Inglourious basterds Goudroof Roma sinti Schaduwkade Niod Lodewijk ernst visser Tatra t87 Bontroof Base Harry verheij De aanslag harry mulisch Werkstuk Oorlogshelden Zalman gradowski Bevrijdingslinde Als twee druppels water Joden in de wereld Anton de kom Gustav weler Miep oranje Nsb Alwyn collinson Film bankier Imhoff Disclaimer Siert bruins Asterdorp Moos cohen Joodse spelling Videos Toneelstuk anne Kampen wo2 Hitlers laatste dag Paul de groot Kurt becher Pater bleijs Herman elteschool Rob cohen Portugese synagoge Documentaire dedokwerker Al hoesseini Hitler leeft Sonny boy Les heritiers Gemmeker Grebbeberg Gerrit van der veen Johan van hulst Walter suskind Jakiw palij Jodenhoek wandeling01 Unter bauern Aanleiding tweede wereldoorlog Bariloche Saint soldiers Erelijst gevallenen Kerkstraat Jo spier Hollandsche schouwburg Wo2 stakingen Oorlogsschade Kopgeld Staatsgreep De overval Kamp prins bernhard Verzetskruis Kunstroof Wilhelmus Rapenburgerstraat Februaristaking herdenking 2016 Getto Stalag17 Aanslagen op hitler Hitlerpensioen Artis Hans teengs gerritsen D-day 1945-1948 Onbekendegracht Hendrik koot Bom kinkerbuurt Vaticaan Bert vromen Rode kruis Demjanjuk Jan koopmans Rolls royce De dokwerker Joodse huizen Joop wolff Hollandia kattenburg Tonny van renterghem De dam Heinrich boere Rede wilhelmina 291943 Pieter gerbrandy Aanklacht wo2 Dries riphagen Stadsschouwburg Fusillaties rozenoord Erebegraafplaats Zwarte front Tijdlijn adolf hitler Bombardementen amsterdam Hans calmeyer Generaal winkelman Drie van breda Hell and back Longest day Klokkenroof Staalstraat Joodse raad Treblinka Sobibor film Bombardement rotterdam Max leons Karl donitz Verzetsmuseum amsterdam Medisch contact Raoul wallenberg Jodenhoek wandeling04 Elfstedentocht Boy striped Hitlers eigenaardigheden Zwaar water Mauthausen Wo2 schande Guns navarone Polen Jan zwartendijk Nieuws archief 05 Mokums Gebouw de bazel Jodenhoek wandeling03 Red house report Homos en nazis Aha Ravensbruck Nieuws archief 09 Buchenwald hek zandvoort Oorlogsmuseum The pianist Heydrich Jacques van tol Sink the bismarck Anne frank verraden Miep gies Vliegtuigcrash amsterdam noord Bureau opk Concentratiekampen Piet meerburg Vernietigingskamp Eva tas Adolf van nol Soldaat van oranje Beethovenstraat Duits bestuur Maria altmann Der hauptman Onderduikers Kolven Gedenkplaat bloemgracht82 De ijssalon Boys from brazil Bom vanderpek Huis annefrank merwedeplein Auschwitz herdenking Wo2 pamfletten Fout omstreden 1948 later Philip mechanicus Enigma Politie amsterdam Bet van beeren Eerste film tweede wereldoorlog Fotos kamp westerbork Canada vrijstaat voor nazis Tijdlijn tweede wereldoorlog Jonkheer roel Mussert Straatnamen tijdens wo2 Nieuwezijds voorburgwal Hongerwinter Oproep06 Eagle landed Albert speer Het grote gebod Nederlandsche unie Aktion reinhard Zweden Pastorale Neurenberg Hoffmann Schietpartij cs amsterdam Nazi-artsen Rosenstrasse Joseph kolkman Anne frank boom Nederlands indie Hans hirschfeld Kellys heroes Oorlogswinter Arbeitseinsatz Joep henneboel Martin bormann Ontjoden Kinderen wo2 Schaduw overwinning Bommen wo2 Marinus jansen Reglement vva Das boot Bommenkaart amsterdam Jodenkwartier U-boot Unbroken Verzetsmonument Fokker bombardementen Bloemgracht82 Matzes Ss vrouwen Joodse synagoge Wannsee Dagboek vervolg Goelag Nu of nooit Jom hashoa Piet nak Aanslag bevolkingsregister Ben verzet Jodentram Jacob luitjens Opsporing nazis Index Terdoodveroordeeld Klokkenluider Subkampen Wo2 overpijnzing Oorlogsverhaal frans Dossiers openbaar 2021 Dagboek anne frank Wo2 onderscheiding aanvragen Moffen Po box 1142 Barneveld groep Jazzverbod Ans van dijk Oproep03 Hannie schaft Auschwitz Theresienstadt Hermans hetbehoudenhuis Kamptaal Namen monument Tora Son of saul Geroofde meubels Tante truus Reve de avonden Kristallnacht Plaquette hb Frieda belinfante Cabr Westerweelgroep Nazis Tatoeage auschwitz Oproep07 Anne frank Plaats een steen Kamp vught Amsterdamse bos Hoofdrolspelers wo2 Amsterdam wo2 Marnixstraat Mengele Jaap kaas Jodenjacht Oranjevrijbuiters Pers tweede wereldoorlog Operation amsterdam Ajax Het verzet Wilhelmina Groep 2000 Negationisme Pieter menten Indische kwestie Lou jansen Ko stevense Jose bosma Davidster Fiets inleveren wo2 Cross of iron Oskar schindler Bob scholte Slobodan mitric Karl lueger Fosforbommen Hitler Marokkaanse joden Schietpartij dedam Riphagen Wahler gosdek Moffenmeiden Meisje met rode haar Oorlogsverhaal johan2 Begraafplaats oosterbeek arnhem Surinaamse joden Atoombommen japan Verzetsherdenkingskruis Annefrankstraat Noodgeld Bergen-belsen Vichy Casablanca Nieuws Walt disney Walter rauff Muziekroof Horst schumann Walter suskind film Loe de jong Oproep05 Jerrycan Mirjam ohringer Theo dobbe Zwitserland Karel bonnekamp Holocaust museum Nieuws archief 04 Aow oud gedienden Inval familie frank Nieuws archief 07 Sobibor Shalom Herdenkingen Adolf hitler Eduard veterman Valkyrie Oproep01 Hanns rauter Stadhoudersbrief Muhlberg Deutsche reichsbahn Aristides de sousa mendes do amaral e abranches Plein 40-45 As onderwijzerhof Scarlet black Illegale parool Majoor bosshardt Come and see Journalist venema Pp groep Tina strobos Mein kampf Zwarte soldaten Verlies nederlanderschap Oorlogsverhaal johan Nieuwe kerkstraat Defiance Josef thorak Duitse grond werd nederlands Willem sassen Duivenbrigade Abraham puls SHOAH documentaire Carlton hotel Boksschool olympia Brug te ver Huizenroof Karel walet Amsterdamse verzetshelden Oproep02 Oskar groning Silbertanne Ss nebenstelle Jojo rabbit Dachau Hermans damokles Atlas Jodenhoek wandeling02 Sociaal Realisme