De Dokwerker

Verzetsherdenkingskruis

Onderscheid maken tussen de een en de ander is niet eenvoudig, zeer subjectief zelfs. Met de helden uit de Tweede Wereldoorlog is dat helemaal een zware opgave omdat je je geen fouten kunt permiteren en als je gradaties in waardering wilt hanteren, waar ligt dan de lat?
Persoonlijk denk ik dat je iemand wel of niet onderscheid, of hij een man of een vrouw is, communist of politicus, arm of rijk, Nederlander of Duitser, het eerbetoon zou niet afhankelijk mogen zijn van subjectieve maatstaven.

Verzetskruis
Elders op deze site (link) bespreek ik het verzetskruis, de hoogste onderscheiding voor helden uit WO2. Het is nagenoeg uitgesloten dat iemand deze medaille ooit nog uitgereikt krijgt. Tot nu toe viel dat 94 personen en een monument de eer te beurt.
Om toch al die andere helden een waardige onderscheiding te kunnen geven heeft men in 1980 het 'verzetsherdenkingskruis' ingesteld. Dit kruis kan aangevraagd worden door overlevenden zelf of hun nabestaanden.

Deze onderscheiding is in tegenstelling tot het verzetskruis niet koninklijk. Uitreiking kan, maar hoeft niet persé door de Koningin plaats te vinden.

Verzetsgroepen
Hoe ben je een erkend verzetsman of -vrouw? Stel dat je een ss-er had doodgeschoten waardoor een gezin de tijd kreeg onder te duiken dan was dat geen officiële verzetsdaad. Bracht je een illegaal krantje rond dat in een verzetsgroep werd gedrukt dan kwam je wel in aanmerking voor het kruis.
In grote lijnen was dit namelijk het criterium om deze onderscheiding aan te mogen vragen. De nimmer verstomde kritiek is verklaarbaar. Velen vroegen het kruis aan maar omdat er onvoldoende bewijs was werd hun verzoek afgewezen, anderen kregen het kruis vrij gemakkelijk omdat hun verhaal onderschreven werd door iemand anders.

Voor veel mensen uit het verzet was het verschil tussen het verzetskruis en het verzetsherdenkingskruis te groot. Maar ook vond men dat het kruis veel te laat (35 jaar na het eind van de oorlog) kwam. IJdelheid speelt ook hier een rol, verzet was vanzelfsprekend waarvoor je niet beloond hoeft te worden "pak de collaborateurs maar hard aan" was een veelgehoord punt van kritiek.

Officieel stelde men de volgende eisen:
>>> alleen voor leden van erkende verzetsgroepen
>>> er moet sprake zijn van een bewezen verzetsdaad
>>> voor leden van de overkoepelende verzetsgroep (de binnenlandse strijdkrachten)
>>> militairen tijdens WO2 kwamen ook in aanmerking
>>> verzetsdaden, gepleegd in Nederlands-Indië stonden gelijk aan in Nederland gepleegde verzetsdaden
>>> iedereen die niet onder de eerste vijf categoriëen behoort

Met name de laatste groep is natuurlijk discutabel. 'Wie wel en wie niet?' Als er te weinig bewijs is krijg je het kruis niet, ook al redde je tien Joden. Als drie mensen onderschrijven dat je inkt gehaald had voor een drukpers kreeg je het kruis wel.
Ik charcheer uiteraard stevig maar het is wel de realiteit dat voor de toekenning van het verzetsherdenkingskruis veel meer mensen in aanmerking kwamen dan voor het verzetskruis.

Aantal aanvragen: 19.000
Aantal toegekenden: 15.000

Van duizenden aanvragers kon men dus onvoldoende onderbouwing vinden dat de vermeend gepleegde verzetsdaad ook daadwerkelijk had plaatsgevonden. Je kunt je afvragen waarom iemand een onderscheiding aan zou willen vragen als daar geen gronden voor zijn, vier duizend is een hoog aantal.

Onderdeel van het Koninklijk Besluit was dat toekenning niet zou geschieden als men zich tijdens de oorlog onwaardig had gedragen. Dit betekent dat als je meer goed dan kwaad deed je toch het kruis zou kunnen missen.
Er zijn gevallen bekend waarbij de een het kruis wel kreeg en de ander niet, ondanks dat hun daden volstrekt vergelijkbaar waren.

De toekenning van het verzetsherdenkingskruis werd overgelaten aan het voormalig verzet. Dit heeft ook enige mate van subjectiviteit in zich want wat als je niet aangesloten was bij het verzet? Je was dan aangewezen op de overlevering, maar, de onderscheiding werd pas in 1980 ingesteld. Je moest dus van goede huize komen als geen enkele verzetsgroep ooit van je had gehoord maar je toch in aanmerking wilde komen voor het verzetsherdenkingskruis.
Overigens wil ik totaal niets afdoen aan de heldendaden die al de ontvangers van het verzetsherdenkingskruis zonder twijfel hebben geleverd.

Omdat het natuurlijk te ver voert om alle 15.000 te vermelden volsta ik met drie van hen, drie die een link hebben met Amsterdam.

Gerard Dogger
Dogger werd geboren in Amsterdam en overleed in Oxted (Verenigd Koninkrijk) op 9 maart 1985. Hij was marinier en al vroeg verzetsstrijder. Vast staat dat hij betrokken is geweest bij de liquidatie van een verrader.

Dudok van Heel
Dudok was ondernemer en verzetsstrijder in Amsterdam. De Amerikanen eerden hem met de Medal of Freedom.

Tonny van Renterghem
Tonny van Renterghem was schrijver en oprichter van de illegale fotogroep 'De Ondergedoken Camera', die veel gebeurtenissen tijdens WO2 op de gevoelige plaats vastlegde.
Van Renterghem ontving niet alleen het Verzetsherdenkingskruis maar tevens het Oorlogsherinneringskruis, het Mobilisatie-Oorlogskruis, de Herinneringsinsigne Binnenlandse Strijdkrachten en een Yad Vashem medaille.
LEES HIER MEER OVER TONNY

Erik Hazelhoff Roelfzema (soldaat van Oranje), Anton de Kom, Hannie van Leeuwen en Prins Bernhard kregen eveneens het verzetsherdenkingskruis.

Het kruis

Het is vierarmig en van zilver. Er staat als symbool voor het verzet "DE TYRANNY VERDRYVEN" op, een zin uit het Wilhelmus Een vlammend zwaard symboliseert het gewapend en geestelijk verzet. De Koningskroon met daaronder de data 1940 - 1945 staat voor de verbondenheid van het verzet met het Koningshuis.
De achterzijde toont de Nederlandse Leeuw en het jaartal: 1980, waarin het Koninklijk Besluit werd genomen deze onderscheiding in te voeren.

Monument 'Verzetsgroep'
Een meer algemene manier van eren is een monument. In Nederland staan veel monumenten die de gedachte aan alle vormen van verzet tegen de Duitse bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog levend moeten houden. Hoe meer onderscheidingen en gedenktekens, des te meer reeds bestaande onderscheidingen gedevalueerd worden.

Andersom kun je je ook afvragen, wat voegt het nog toe om weer een herdenkingspunt te creëren? In Amsterdam staat op de hoek Apollolaan/ Beethovenstraat beeldengroep van drie mannen die in een vastberaden, maar bedroefde houding voor een vuurpeloton staan.
Zij herinneren aan de dood van een groep gevangenen die als represaille voor een actie van het verzet op 24 okober 1944 werden doodgeschoten door de nazi's.

Alle middelen zijn welkom om de jeugd lessen te leren.

Aanvraag

Er bestond een Nationaal Comité Verzetsherdenkingskruis, van 1981 tot en met 1988. Zij gaven uitvoer aan het Koninklijk besluit van 29 december 1980, nr. 104 (Stb. 715) waarmee ter gelegenheid van 35 jaar bevrijding het verzetsherdenkingskruis werd ingesteld.
Als sluitingsdatum voor het indienen van een verzoek om toekenning werd 1 mei 1984 vastgesteld. De afwikkeling duurde tot eind 1987, waarna het Comité op 11 mei 1988 werd opgeheven. Bj mijn weten zijn er uitzonderingen mogelijk op de aanvraag en toekenning maar die procedure zal dan zeer lang zijn en om een zeer bijzonder geval moeten gaan.

Op 6 juni 2011 bereikte mij dit verzoek:

Geachte heer/mevrouw,

Graag zou ik op korte termijn met u van gedachte wisselen over het uitreiken van een verzet-herdenkingskruis aan mijn schoonvader dhr. C. Walker te Haarlem.

Hij heeft jarenlang gezwegen over zijn oorlogsverleden en heeft later steeds gezegd dat hij geen lintje o.i.d. wilde. Omdat hij nu te kennen heeft gegeven dat hij hier wel voor in aanmerking wil komen, vraag ik u vriendelijk of u mij aan kunt geven hoe ik dit voor hem kan realiseren? Hij is in de oorlog lid geweest van een verzetsgroep waarin ook o.a. dhr. Blikkendaal lid van was. Hij is hier destijds voor opgepakt en heeft gevangen gezeten in Kamp Amersfoort.
Onlangs heeft een cameraploeg op verzoek van de huidige leiding van Kamp Amersfoort video-opnamen gemaakt waarin mijn schoonvader zijn verhaal heeft verteld. Mijn schoonvader is geboren in 1919 en dus, wat men pleegt te noemen, een hoogbejaarde. Het is daarom dat ik u vraag om mij graag spoedig te antwoorden.

In afwachting van uw antwoord, verblijf ik
Met vriendelijke groet,

Gerard

Ik heb Gerard, de schoonzoon van de heer Walker verwezen naar het ministerie van Algemene Zaken en een volksvertegenwoordiger van een partij die zijn sympathie heeft. Toekenning zal zeer lastig worden omdat bewijs noodzakelijk is.
Reeds in 1980 bleek bij een op de vier aanvragen dat er onvoldoende bewijs te vinden was voor erkenning van vermeend verzet.

Oorlogsherinneringskruis en Mobilisatie-Oorlogskruis

Het Oorlogsherinneringskruis is in 1944 ingesteld om leden van krijgsmachtonderdelen te belonen voor verdiensten. Dit geeft al aan dat praktisch iedereen die onder de wapenen was geweest in aanmerking kon komen voor deze medaille. Maar ook koopvaardij- en vissersschepen en de burgerluchtvaart vielen onder de regeling.
Als men korter dan zes maanden gediend had of zich anderzijds had onderscheiden maar toch niet in aanmerking kon komen voor het Oorlogsherineringskruis kon men mogelijk in aanmerking komen voor het Mobilisatie-Oorlogskruis dat in 1948 werd ingesteld.

Kruis van Verdienste

Deze onderscheiding werd door een hogere in rang uitgereikt aan een militair voor getoonde moed. Dit kruis werd door de regering in ballingschap in de Tweede Wereldoorlog ingesteld, Prins Bernhard bepaalde uiteindelijk wie de onderscheiding kreeg waarna deze dus door een hogere in rang werd uitgereikt. Dit gebeurde tweeduizend keer, de eer was niet voorbehouden aan Nederlanders.
Het kruis wordt nog regelmatig toegekend, het is dus geen onderscheiding die specifiek bij WO2 hoort.

Vliegerkruis

Het Vliegerkruis was een beloning voor getoonde moed of beleid en werd in augustus 1941 ingesteld voor vliegende militairen en is gelijkwaardig aan het Kruis van Verdienste.

Bronzen Kruis

Vóór het Kruis van Verdienste was het Bronzen Kruis (ingesteld op 11 juni 1940) de laagste onderscheiding voor getoonde moed. In 1941 'steeg' dit kruis echter in aanzien omdat het in tegenstelling tot het Kruis van Verdienste wel een dapperheidsonderscheiding betrof en wordt ook nog regelmatig uitgereikt.

Pagina's gerelateerd aan het verzet

   Hannie Schaft
   Herdenkingskruis
   Het Parool
   Olympia
   Onbekende helden
   Oorlogsmonumenten
   Verzetsbank
   Verzetskruis
   Verzetsmuseum
   Yad Vashem