De Dokwerker

Hannie Schaft

Over het verzet valt veel te vertellen. Anekdotes en personen voor het voetlicht halen zegt zoveel meer omdat je dan iets hebt om je mee te identificeren. De naam Hannie Schaft valt vaak als je het over de oorlogsjaren hebt en het daarin gepleegde verzet.
Maar wie was zij eigenlijk. Wat maakte haar nu zo bijzonder?

Jannetje Johanna Schaft wordt op 16 september 1920 geboren, zij ervaart dus aan den lijve de gevolgen van een oorlog want de Eerste Wereldoorlog is dan net twee jaar voorbij. Hoewel Nederland neutraal was sloeg ook in ons land de crisis hard toe.
Twintig jaar later, 1940. Hannie is dan zelf twintig en overtuigt communiste, het noodlot slaat voor Europa opnieuw toe. Duitsland doet een hernieuwde poging de wereld te veroveren.

Jo (want zo wordt Hannie genoemd, door sommigen Jopie) woont in Haarlem en gaat na de Haarlemse Tetterodeschool naar de Hogere Burgerschool (HBS) aan het Santpoorterplein om in 1938 in Amsterdam te gaan studeren aan de Gemeentelijke Universiteit. De plannen van Adolf Hitler zijn iedereen dan wel zo'n beetje bekend.

Keerpunt: Februaristaking
Jo Schaft is woedend, zoveel onrecht. Ze sluit zich aan bij de staking van 25 februari en neemt deel aan de protesten tegen de Duitse bezetter. Het is op dat moment dat ze besluit actief tegengas te gaan geven.
Amsterdammers die een ster moesten naaien op hun kleding omdat ze Joods waren kwamen daar alleen onderuit als zij zich uitgaven voor niet-joods Dat moesten ze dan staven met persoonsbewijzen, maar daar was niet zo eenvoudig aan te komen. Jo besloot die te stelen uit restaurants en zwembaden.

Hannie is zeer idealistisch maar kan haar studie Volkenrecht niet afmaken omdat de Duitsers in 1943 van alle studenten een loyaliteits-verklaring eisen. Hannie weigert, voor haar is het onbesbtaanbaar zoiets te ondertekenen.
Ze is meer dan ooit vastbesloten op de een of andere manier de theorie in de praktijk te brengen. Tijdens haar studie trok ze veel op met twee Joodse meisjes. Ook dat zal een rol hebben gespeeld bij haar motieven.

Onderduik in Amsterdam
In de Bethaniëndwarsstraat dook Jo onder toen het haar te heet onder de voeten werd en organiseerde van daaruit haar verzetswerk totdat ze in het voorjaar van 1943 weer naar Haarlem zou verhuizen. Haar naam in het verzet (RVV) zou vanaf dien Hannie zijn.



Gewapend verzet
Jo vond dat ze meer moest en kon doen en sluit zich aan bij een verzetsgroep, ze krijgt een pistool om een SD'er te vermoorden. Ze slaagt voor de test en zou vanaf dan deel uitmaken van de ondergrondse onder de naam 'Hannie'.
Dit speelde zich af in Haarlem. Zij krijgt diverse opdrachten NSB'ers uit de weg te ruimen.

Vermomming
Hannie Schaft draagt later een brilletje en heeft haar haar zwart geverfd om niet herkent te worden van foto's. Het brilletje ligt in het Verzetsmuseum te Amsterdam.

Zendstation van Hannie
De verzetsgroep rondom Hannie opereerde vanuit een huis van de familie Kraakman in de Kokstraat te Haarlem. Dit huis was een voormalige schuilkerk, de groep gebruikte onderstaand zendstation. Het apparaat is eigendom van de Stichting Haarlems Verzetsmuseum.

Maar dan gaat het mis

Jo ontmoet Hugo die in werkelijkheid Jan Bonekamp heet, ook een man van het verzet. Ze krijgt opdracht een moeder dood te schieten, maar heeft daar moeite mee. Uiteindelijk raapt ze alle moed bijeen en schiet op de vrouw. Die overleeft de aanslag waarop Jo en Hugo samen moeten onderduiken.
Bij een volgende aanslag op een Duitser weigert het pistool van Hannie Schaft. Hugo wordt door de Duitser direct neergeschoten en overlijdt in het ziekenhuis. De dokter die bij zijn laatst uitgeblazen adem is vindt een foto van Hannie, een speurtocht volgt want de dokter is een NSB'er die Hugo nog even snel heeft uitgehoord over wie het meisje op de foto is.
In goed vertrouwen heeft Hugo vertelt wie het meisje met het rode haar is.

Weetje
Het verhaal gaat dat de mislukte aanslag te wijten is aan het verzet dat boos op Hannie was dat het haar niet gelukt was de vrouw te doden. Daarop zou zij voor de volgende aanslag (op de Duitser) een leeg pistool mee hebben gekregen waarop de Duitser kans had gezien terug te schieten met als gevolg dat Hugo in het ziekenhuis overleed, vlak nadat hij zonder het zichzelf te beseffen Hannie verraadde.

Een tweede versie vertelt een soortgelijk verhaal, maar net even anders. Het linkse verzet, waartoe Jo behoorde, was beter georganiseerd dan het rechtse verzet. Dit was een doorn in het oog van Prins Bernhard, Koningin Wilhelmina en de regering in ballingschap die allen in Londen zaten. Er bereikten hen rapportages uit Nederland dat het linkse verzet succesvoller was en na de oorlog wel eens een belangrijke rol van betekenis zou kunnen gaan spelen in de vaderlandse politiek.
Dat soort berichten bevielen Wilhelmina en Bernhard allerminst. Het verhaal doet de ronde dat Bernhard via zijn contacten in Nederland voor elkaar had gekregen dat Hannie Schaft op pad werd gestuurd met een wapen dat niet goed functioneerde.

Je zou dus kunnen stellen dat het verzet Hugo en Hannie heeft uitgeleverd. Allerminst is dit dus bewezen, het zijn puur veronderstellingen op basis van gebeuertenissen.

Wraak op de dokter
De ouders van Hannie werden opgepakt, Hugo is dood en Hannie heeft als enig doel: wraak. Ze bereikt haar doel, Otto Schaaf, de dokter, sterft door een kogel uit haar pistool.

Op het eind van de oorlog toch nog gepakt
Op 21 maart 1945 fietst Jo in een fuik van de bezetters. In haar fietstas zitten exemplaren van de illigale krant "De Waarheid", ze had een pistool bij zich maar kreeg niet de kans die te gebruiken.
In de gevangenis van Haarlem wordt ze verhoord, ze weten dan nog niet wie zij in werkelijkheid is. Jo moet naar het beruchte huis van bewaring in Amsterdam worden gebracht. In de auto op weg naar Amsterdam meent een van de Duitsers haar te herkennen als Hannie Schaft. Eenmaal in Amsterdam wordt ze onder de douche gezet waardoor 'het meisje met de rode haren' zichtbaar wordt. De Duitsers hebben zo'n hekel aan haar dat ze haar, ondanks de gemaakte afspraken geen vrouwen meer te fusilleren, drie weken voor het einde van de oorlog in de duinen van Bloemendaal doodschieten.

Op 17 april 1945 werd Hannie door de Duitser Mattheus Schmitz en de beruchte Nederlandse rechercheur Maarten Kuiper uit haar cel gehaald. Hannie moet toen beseft hebben dat haar laatste uur had geslagen. Andere gevangenen die de oorlog overleefden verklaarden later dat ze hard en heel lang had geschreeuwd. Eenmaal in de duinen zou Hannie door drie schoten om het leven moeten worden gebracht. Het eerste schampte haar slechts waarop zij gezegd zou hebben "Ik schiet beter!"
SD'er Maarten Kuiper werd daarop zo kwaad dat hij een machinepistool pakte en het magazijn op haar leeg schoot.

Herbegraven

Op 27 november 1945 werd Jo Schaft in het bijzijn van Koningin Wilhelmina, prinses Juliana en prins Bernhard herbegraven op een erebegraafplaats, vlakbij de plek waar ze is vermoord.


Op deze begraafplaats liggen 420 mannen en één vrouw: Hannie (Jo) Schaft.

Het wonderlijke is dat als de communisten ergens bij betrokken waren (geweest), de gevestigde politieke orde in later jaren daar liever niets van wilde weten. Ook in Amsterdam waren de communisten jarenlang niet welkom bij de Februaristaking bij De Dokwerker.

Hannie Schaft zou gezien kunnen worden als een politiek symbool voor het linkse verzet, iets wat de gevestigde politieke orde zeker tijdens de 'koude oorlog' niet wilde. Dit ging zelfs zo ver dat in 1951 de herdenking van haar dood niet gevierd mocht worden. Toen een aantal mensen toch een tocht naar haar graf wilde maken werd de weg door het leger afgezet.
Het zou tot 1982 duren alvorens Hannie enig eerherstel kreeg toen Juliana een bronzen beeld onthulde in het Kenaupark in Haarlem. Beatrix was toen al Koningin maar wonderwel niet aanwezig bij de onthulling.


Het meisje met het rode haar, boek en film
Theun de Vries schreef een boek over Hannie Schaft wat door Ben Verbong in 1981 werd verfilmd. Meer dan een miljoen mensen zagen de film.

Truus Menger en Freddie Oversteegen

In één adem met de naam 'Hannie Schaft' zouden eigenlijk ook die van de zussen Oversteegen genoemd moeten worden. Samen met Hannie pleegden Truus en Freddie Oversteegen enkele succesvolle aanslagen. Onder andere de NSB-agent Willem Zirkzee werd door hen uit de weg geruimd. Toen Hannie was opgepakt ging Truus naar de gevangenis aan de Weteringschans om haar met een smoes vrij te krijgen, maar Hannie zat daar niet gevangen.
Truus Menger-Overstegen overleed op 18 juni 2016.


Vanaf de Amstelveenseweg hadden de Duitsers Hannie naar de duinen gebracht en tegen de afspraken in doodgeschoten. In feite waren Truus en Freddie net zo heldhaftig als Hannie, het enige verschil is mischien wel dat de een op tragische wijze de dood vond en de twee anderen niet.
Op het moment van (her-) schrijven (juni 2016) leeft alleen Freddie nog. Truus is 92 jaar geworden en was een bekend beeldhouwster. Truus heette dus eigenlijk Oversteegen, maar behield ook na de dood van haar man zijn naam.

Truus gaf tot vlak voor haar dood nog lezingen over de Tweede Wereldoorlog en Freddie zit in het bestuur van de Stichting Nationale Hannie Schaft Herdenking.
Op 15 april 2014 ontvingen beide moedige vrouwen uit handen van minister-president Mark Rutte het Verzetsherdenkingskruis.

Pagina's gerelateerd aan het verzet

   Herdenkingskruis
   Het Parool
   Olympia
   Onbekende helden
   Oorlogsmonumenten
   Verzetsbank
   Verzetskruis
   Verzetsmuseum
   Yad Vashem