De Dokwerker

7 mei 1945

Onderstaand verhaal heb ik wel tien keer herschreven, het staat in de top drie van de, voor mij, lastigste onderwerpen uit de Tweede wereldoorlog om over te schrijven. Niet omdat het zo'n emotioneel verhaal is, maar omdat de feiten moeilijk te achterhalen zijn, waarom blijft een raadsel. Of toch niet?
Wat een rol kan spelen is dat er geen foto's zijn van onderstaande gebeurtenis. De schietpartij op de Dam is vastgelegd door meerdere fotografen en filmers, met name het werk van Wiel van der Randen geeft een goed beeld van de schietpartij op de Dam.

Inmiddels is het 2015, een jaar nadat ik deze pagina voor het laatst een update gaf, en opnieuw valt er veel aan te vullen. Dus tijd voor een complete revisie.

Einde oorlog voor Amsterdam pas op 9 mei

Ook al eindigde de oorlog formeel op 5 mei, in Amsterdam werd pas op 9 mei het laatste Duitse wapen ingeleverd, op maandag 7 mei 1945 vielen er nog tientallen doden.

Belegering Centraal Station

Uit meerdere bronnen heb ik een relaas geschreven dat een zo waarheidsgetrouw als mogelijk beeld moet geven van de gebeurtenissen, ik sluit niet uit dat er versies bestaan van de chaos op 7 mei 1945 die een ander beeld geven, de strekking zal echter niet veel af kunnen wijken van die van mij.
Verhalen dat er op de Dam een vreselijke schietpartij aan de gang was bereikten BS'ers elders in de stad, die waren buiten zinnen en belust op wraak, zo snel als ze konden wilden ze richting Dam. BS-commandant C.F. Overhoff zag de ernst van de situatie in en haastte zich op de motor naar de Dam om verdere escalatie te voorkomen, hij zat in een zijspan, de motor werd bestuurd door wachtmeester Jan de Jongh. Eenmaal bij de Dam zag Overhoff dat de chaos compleet was en er veel slachtoffers te betreuren waren, maar ook constateerde hij dat er verderop ook geschoten werd.

Een Duitse eenheid ontvluchtte de Dam en hoopte via het Centraal Station weg te kunnen komen. De Duitsers waren dus in paniek, een deel van het CS hielden zij bezet, in het Victoria Hotel zaten gewapende SS-ers terwijl er dus ook vanaf het Damrak nog schietende Duitsers het Stationsplein naderden.
De Binnenlandse Strijdkrachten waren inmiddels alom aanwezig. Die kwamen enerzijds vanaf het Damrak, achter de vluchtende Duitsers aan, van de kant van de St. Nicolaaskerk werd er geschoten door BS'ers die uit oost waren gekomen. Vanaf de Martelaarsgracht kwamen er tot overmaat van ramp Duitsers richting het CS. Die waren daar op de vlucht geslagen na schermutselingen met BS'ers. Daar werden Duitsers gevangen gezet in het Paleis op de Dam.

Eerder die dag op het CS
Op het Stationsplein voor de centrale hal van het station waren die morgen al rond de 400 Duitsers aangehouden, ontwapend en in treinen geduwd. Dat alles werd aanschouwd door de SS'ers in het Victoria hotel en een door Duitsers bezet deel van het station zelf. Een afdeling van de BS (Binnenlandse Strijdkrachten) was die morgen al vroeg aanwezig om de rust te bewaren, iets wat uiteindelijk in een drama zou eindigen.
Er waren constant schietpartijen terwijl de opdracht juist was alle confrontaties uit de weg te gaan. Echter, telefonisch verkeer was nauwelijks mogelijk waardoor orders niemand bereikten en er meer slachtoffers dreigden te vallen. De rol van BS-commandant Overhoff was cruciaal, hij bereikte samen met 'chauffeur' de Jongh het Victoriahotel. Meer Duitsers bleken onderweg, die wisten niet dat er overeenstemming was bereikt tussen de BS en de Duitsers of zij vertrouwden de boel niet meer na het drama op de Dam. Het bericht dat er een wapenstilstand was overeengekomen moest dus worden overgebracht op de BS en de Duitsers.
Jan de Jongh, de motorrijder, stierf op 33-jarige leeftijd direct bij aankomst voor de deur van het Victoria hotel. Vanuit het hotel werd hij dodelijk getroffen, zijn motor kwam tot stilstand tegen de muur van het Victoria hotel.

Ver na de oorlog werd pas bekend dat De Jongh veel verzetsactiviteiten had ontplooid, hij had zich beziggehouden met onderduikers, sabotages, het oppikken van gedropte materialen, het opblazen van het bevolkingsregister en vervalsing van persoonbewijzen. Direct na het uitbreken van de oorlog in 1940 vocht Jan bij Valkenburg tegen de Duitsers. Later werkte hij bij de marechaussee in Maastricht waar hij tevens voor het verzet werkte.
In 1944 werd hij overgeplaatst naar Amsterdam als chef-werkplaats van een garage in de Tweede Jacob van Campenstraat, in werkelijkheid was de garage een dekmantel voor een bergplaats van wapens. Op 5 mei 1945 leek de oorlog ook voor De Jongh en zijn gezin voorbij, zij gingen naar Alkmaar. Twee dagen later werd De Jongh aangewezen om een motor met zijspan te besturen.
Het werd zijn laatste ritje.

15.00 uur, de zaak escaleert

Afdelingscommandant Midden Centraal Station, de reserve tweede luitenant Gerardus Cornelis Rutteman heeft twee secties op het CS tot zijn beschikking, een onder leiding van Klaver (sectie I) en een onder leiding van Lok (sectie II.) De ontwapening van de Duitsers wordt gestaakt als er geweerschoten klinken vanaf De Dam. Terwijl sectie II een perron in handen heeft en naar de stationshal wil waar gewapende Duitsers zich ophouden tracht sectie I vanaf het Stationsplein de stationshal te bezetten.
Treinreizigers werden in allerijl richting de achteruitgang van het CS bij het IJ gedirigeerd.
Een sectie onder leiding van Van Galen komt om 15.20 uur vanaf de Wallen met dertien man richting het CS, zij zijn nagenoeg onbewapend uit Oost gekomen en pakken de wapens op die de Duitsers zijn afgenomen.

Een groep van ongeveer dertig Duitsers verschanst zich in het Victoria hotel, sectie II komt niet tot in de stationshal waarop men besluit naar boven te gaan zodat er vuur kan worden gegeven als de Duitsers oprukken. Het is dan inmiddels half vier, er moet wat ondernomen worden want er is overeenstemming tot een wapenstilstand, alleen, de Duitsers weten dat niet en ook niet alle Nederlanders.
Rutteman wil een koerier naar de leiding stguren voor nadere orders, maar dat loopt op niets uit, telefonisch contact is nog steeds niet mogelijk en een koerier kan onmogelijk zonder gevaar voor eigen leven door de Duitse troepen heen breken.

Eerste bevel tot wapenstilstand

Toch moet er wat gebeuren. Willem Hendrik Zeeman was koerier, hij was samen met commandant Rutteman in de westelijke hal, Zeeman had opdracht verslag uit te brengen over de op handen zijnde wapenstilstand maar de Duitsers openden het uur en trachten de westelijke hal binnen te komen waar Zeeman en Rutteman als ratten in de val zaten. Rutteman kon naar een perron wegkomen, maar Zeeman stierf op het station door een Duitse kogel in zijn achterhoofd. Hij was 22 jaar.
Isa Baschwitz ondernam om even over half vier een tweede poging, zij sprak als kind van Duitse ouders de Duitse taal vloeiend en droeg een verpleegstersjas, te voet wist zij de Duitsers van de orders op de hoogte te stellen, nu nog de Nederlanders. Er valt een schot, maar Isa wordt niet getroffen. Ongelukkigerwijs arriveren er om 15.40 uur Duitsers vanaf de Martelaarsgracht die De Dam zijn ontvlucht. Zij beginnen gelijk te schieten op alles wat beweegt waarop sectie II vanuit het CS het vuur opent, de groep van dertig man die zich ophield bij het Victoriahotel trekt in westelijke richting om zich te verenigen met hun makkers.

Isa steekt weer het Stationsplein over tussen de kogels door naar de overgebleven SS'ers in het Victoriahotel en toen naar de westelijke ingang waar Zeeman al dodelijk was getroffen. Door dezelfde groep als die Zeeman in koele bloeden hadden vermoord werd zijn aangehouden waarop zij met overtuiging haar verhaal kon doen. De Duitse commandant treft even later Rutteman in de westelijke hal die van het perron terug was gekomen en het idee had dat er sprake was van een overgave.
Daar wilden de Duitsers echter niets van weten, uit de patstelling kwam alsnog een compromis, om 16.50 zou er een wapenstilstand ingaan. Om half zes zagen de Duitsers de kansloosheid van verder verzet in en gaven zich onvoorwaardelijk over aan Rutteman.

Helaas kwamen hierbij minstens negentien mensen om het leven, twee BS'ers (de Jongh en Zeeman) en zeventien Duitsers.
De broer van Isa voerde het bevel over een van de Nederlandse compagnieën.


Zonder Willem Hendrik Zeeman en Isa Baschwitz zouden er meer slachtoffers zijn gevallen. Zeeman overleed door een Duitse kogel in de rug, voor deze betrekkelijk onbekend gebleven held is op 22 september 1984 een plaquette onthuld in een hal van het Centraal Station, alleen, waar is deze gebleven?
...lees hier verder...

Eerbetoon aan Jan de Jongh

Voor wachtmeester Jan de Jongh is sinds 1947 een plaquette te zien aan de gevel van het Victoriahotel. Zijn motor kwam op deze plek tegen de muur van het hotel tot stilstand.


Graven De Jongh en Zeeman
Als broeders lagen deze helden begraven op Zorgvlied



Zeeman is herbegraven op het Ereveld Loenen bij Loenen (Groenendaalseweg 64, 7371 EZ  LOENEN, Telefoon: 055 - 50 51 363.)

Eerbetoon aan Willem Zeeman

Dit is een heel verhaal geworden, meer erover lees je HIER. Voor Zeeman is een plaquette onthult in de hal van het Centraal Station.

En Isa dan?

Na de zevende mei moest Rutteman verslag uitbrengen van wat er zich die dag had afgespeeld. Hij schreef een 'gevechtsbericht' dat ik in handen heb. Dit vulde ik aan met het verslag van een van de strijders. De conclusie kan niet anders zijn dan dat met name Isa Baschwitz een doorslaggevende rool heeft gespeeld en dat er anders veel meer slachtoffers te betreuren zouden zijn geweest.
Letterlijk schreef Rutteman:
"Het goede verloop van de onderhandelingen is te danken aan de vastberaden en dappere houding der koerierster, Mej. Isa Baschwitz, die er niet voor terugdeinsde om het contact tot stand te brengen ondanks het feit. dat zijzelf hierbij groot gevaar liep".

Hedwig Gisela Baschwitz (Isa, 14 maart 1922) overleefde de oorlog maar werd met argusogen bekeken, als kind van Duitsers werden zij als 'fout' bestempeld. Toen zij dreigde uitgezet te worden vertelde Isa van haar verzetswerk tijdens de oorlog en wat zich op het Centraal Station had afgespeeld. Zij mocht bijven en trouwde tweemaal, Het absurde is dat er niet veel over haar te vinden is, alsof deze vrouw niet herinnerd mag worden.

Er is nog iets bijzonders over Isa te vertellen. Haar vader is Siegfried Kurt Baschwitz, het Duitse gezin moest Duitsland ontvluchten vanwege de anti-Joodse stemming, van beroep was hij socioloog en journalist, hij publiceerde voor de oorlog in Duitsland. Tijdens de oorlogsjaren werd hij opgepakt en naar Westerbork gestuurd. Isa, die als 21-jarige al voor het verzet werkte waarvoor zij onderduikers wegbracht en als koerierster fungeerde, wist aan valse papieren te komen en hem vrij te krijgen. Er is bekend dat zij voor de Universiteit van Amsterdam boeken en berichten smokkelde.
Kurt bleef publiceren over de communicatie tussen mensen, massa-hysterie en groepshaat.
De huidige studierichting 'communicatiewetenschappen' is gestoeld op zijn werk.

Kurt overleed in 1968, hij kon na de oorlog niet terug worden gestuurd omdat hij zijn Duits staatsburgerschap verloren had, zijn vrouw en kinderen echter wachtten een ander lot, hoe krom. Isa stak daar dus eigenhandig een stokje voor. Isa was bevriend met Anne Frank. Het onderzoek naar Isa (Hedwig Gisela Teske-Baschwitz) zet ik voort om erachter te komen wat er met haar gebeurd is en waarom zij nooit de eer heeft gekregen waarop zij recht lijkt te hebben.
Isa heeft een boek geschreven: '40 jaar Erepeloton der voormalige binnenlandse strijdkrachten'.

...niet lang na het verschijnen van dit artikel wees iemand mij op nog iets bijzonders, omdat er raakvlakken zijn met Anne Frank wordt het verhaal hierboven kort samengevat met een toelichting en een zeer opmerkelijk feit...
Ga hiervoor naar mijn site over ANNE FRANK.

Wie kan mij meer vertellen over Isa Baschwitz? Zij overleed op 25-4-2002.

Update 2015

Toch erkenning voor Isa? Februari 2015. Ik ontvang het navolgende bericht per e-mail:
Door stom toeval kwam ik op uw site terecht en ging daarna zoeken in de paperassen van mijn vader (hij leefde van 1920 tot 2012.) Ik vond daar een getypt verslag van de schietpartij op het Centraal Station.
Titel: gevechtsbericht van Afd. M. Centraal Station
Geschreven door De afdelingscommandant Midden C.S.
De Reserve Tweede Luitenant w.g.
G.C.Rutteman
Als u belangstelling heeft dan hoor ik dat graag.
Groeten, Pieter
...uiteraard heb ik direct contact gezocht met Pieter wat er toe leidde dat ik bovenstaand verhaal kon verbeteren..

Update 2017

Isa had een zoon, Buno Damen, hij mailde mij op 30 augustus 2017 het volgende:
Mijn moeder heeft wel degelijk een onderscheiding gekregen, ziet er indrukwekkend uit, moet wel even nazoeken welke het is. Bij haar overlijden stond het Erepeloton rond haar kist. Dus men erkende haar waarde wel.
Tijdens haar hele leven is ze omringd gebleven door mensen uit die periode, die haar op handen droegen. Van Presser tot Meerburg tot en met die vervalsing kunstenaars.

Dat boekje wat je beschreef heb ik overigens voor haar uitgegeven, ik had haar nogal onder druk gezet dit te doen. Heb nog wat exemplaren. Wat betreft haar mening over Anne Frank kan ik je ook wel wat vertellen maar wellicht is het handiger een keer te bellen ipv priegelen op de telefoon. Vr gr.
Buno

Update 2018

Op 15 november ontving ik onderstaande mail:
Isa Baschwitz was mijn tante. Haar zus is mijn moeder. Ik heb Isa niet goed gekend, maar als kleine jongen heb ik haar een aantal keer ontmoet in de tijd dat zij getrouwd was met Anton Gundelach (ik weet niet of ik zijn naam goed schrijf.)
Zij hadden samen, in ieder geval 1 kind, Reinout, die op zeer jonge leeftijd verongelukt is. Daarna heb ik haar nooit meer gezien. Wel Anton, van wie zij op enig moment na het ongeluk van hun zoon, gescheiden is. Mogelijk dat Kent Baschwitz (die in Amerika woont) nog wat meer weet.
Met vriendelijke groet,
Erik Bloklander

Hieronder een deel van het verslag waaruit duidelijk blijkt dat de rol van Isa Baschwitz ten onrechte jarenlang onderbelicht is gebleven.



Lees ook:

SCHIETPARTIJ 7 MEI 1945 AMSTELVEENSEWEG

SCHIETPARTIJ 7 MEI 1945 DE DAM