De Dokwerker

Joods verzet

Een aantal kwesties komen in dit artikel aan de orde:

1.   Wanneer was er voor het eerst sprake van verzet in Amsterdam?
2.   Was het eerste verzet georganiseerd of een losgeslagen bende?
3.   Waren er Joden betrokken bij het verzet of waren zij lijdzaam?
4.   Was Loe de Jong echt onwetend of verzweeg hij opzettelijk iets?

Inleiding

Loe de Jong kreeg na de oorlog opdracht om 'Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog' in kaart te brengen, het werd zijn levenswerk. Inmiddels wordt steeds meer duidelijk dat De Jong door persoonlijke frustraties zijn werk iets te serieus nam. Dat Joden lijdzaam toekeken hoe zij naar de vernietigingskampen werden gebracht is een ongenuanceerde stelling die toelichting behoeft. Er was sprake van rechts en links verzet, dat is pas na de oorlog erkend. Ver voor de Jodentransporten was er reeds sprake van verzet in Amsterdam, dat is tot op de dag van vandaag zwaar onderbelicht gebleven.

De Dokwerker wil met één artikel enige klaarheid brengen in deze vier kwesties.

Het Verzet

Het verzet bestond niet. Het verzet begon uit protest tegen anti-Joodse maatregelen die de Duitsers afkondigden en bestond uit een vechtpartij en de dood van een NSB'er (link: Februaristaking.) Dit eerste verzet kwam voort uit Communistische hoek. Het 'rechtse' verzet, de LO, (Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers) werd door Helena Kuipers en dominee Fred Slomp opgericht.
Pas ver na de oorlog werd de rol van het linkse verzet op juiste waarde geschat. Hanny Schaft bijvoorbeeld, kwam uit het Communistische bolwerk, zij werd op pad gestuurd met een leeg pistool en viel zo in handen van de Duitsers en werd zonder proces, laat staan recht op verdediging, in de duinen doodgeschoten.
In Amsterdam waren tot in de tachtiger jaren de Communisten niet welkom bij herdenkingen, dat is dus nog geen dertig jaar geleden! Prins Bernhard en de regering in ballingschap waren 'als de dood' dat de 'rooien' na de oorlog een belang van betekenis zouden spelen in de politiek, dat moest te allen tijde en tegen elke prijs worden voorkomen.

Direct na de inval door de nazi's werd de CPN verboden, de Communisten hadden daardoor geen andere keus dan ondergronds hun werk voort te zetten. Na de studentenstaking van 1941 volgde in 1942 de meer bekende Februaristaking die georganiseerd werd door Communisten uit de Jordaan. Vanaf de Noordermarkt werd het sein gegeven te gaan staken. Veel Joden deden mee omdat de aanleiding het verbieden van het bezoek aan Joodse lokalen was en veel winkels en café's een bord 'Voor Joden verboden' moesten ophangen. Wie dat niet deed werd in elkaar geslagen of zijn zaak werd verbouwd.
Hoewel je van georganiseerd verzet niet echt kon spreken waren er toch mensen uiterst effectief aan het werk voor onderdrukten. Want de Duitsers waren al vroeg bezig een anti-Joods sentiment te kweken.

Jan Hemelrijk

Een van die mensen was Jan, hij was 21 toen de oorlog uitbrak en een meester in het vervalsen van, met name, persoonsbewijzen. Voordat Jan in 1943 in Amsterdam kwam wonen verborg Jan al onderduikers in zijn toenmalige woonplaats Bergen. Voor die tijd bezorgde hij ook Amsterdammers vervalste persoonsbewijzen. Later zou hij de zogenaamde PP Groep leiden, samen met Bob van Amerongen. Jan overleed in 2005.

Bob van Amerongen

Bob was bijna 6 jaar jonger dan Jan Hemelrijk. In de lente van 1943 lopen Bob en Jan elkaar tegen het lijf in het Centraal Station. Zo toevallig was deze ontmoeting niet want Bob had gehoord van het werk van Jan en zocht hem bewust op voor samenwerking. Beide mannen hadden een Joodse vader. Bob overleed op 14 mei 2014.

De Joodse vaders van Jan en Bob waren docent aan het Alkmaarse Murmelliusgymnasium. Om hun vaders en familieleden in veiligheid te brengen, begonnen ze de verzetsgroep PP Groep die voor onderduikadressen en valse persoonsbewijzen zorgde.
Tientallen met deportatie bedreigde Joden wisten zij het leven te redden.

Het zoeken naar onderduikadressen was het lastigste, niemand stond te springen om Joden te helpen. De meest bizarre smoesjes werden er verzonnen om zich te verontschuldigen voor het harde 'nee' dat zij lieten horen. Van "wat zal de bakker wel niet zeggen als ik meer brood kom halen" tot, "waar laat ik al dat wasgoed"?
Bij de hogere en middenklasse was de kans op succes het laagst, daarom zocht met name Bob het bij eenvoudige gezinnen. Jan bleef persoonsbewijzen vervalsen en had contacten bij de burgerlijke stand zodat de nummers ook klopten. Toen zij het werk alleen niet meer aan konden namen beide mannen een assistente, later groeide de PP Groep uit tot 16 mensen. Vanuit het gezamelijke woonadres aan de Weesperzijde planden zij hun verzetswerk.

De PP Groep was een verzonnen naam, deze kwam uit Cees Buddingh's gedicht 'De Blauwbilgorgel': Porgels en Porulanen ('Mijn vader was een porgul, Mijn moeder was een porulan, Daar komen vreemde kind'ren van'.)

VGA

De Vrije Groepen Amsterdam bestond uit 38 verzetsgroepen die zich niet gelieerd hadden aan de LO (de Landelijke Organisatie voor Hulp aan Onderduikers), rond de 70 leden van de in totaal 350 mensen tellende groepen had een Joodse achtergrond, dat was bij de LO beduidend lager. Verhoudingsgewijs heeft de LO ook veel minder voor de Joodse gemeenschap betekent dan de VGA.
De VGA is dus voortgekomen uit losse groepjes. In 1943 waren de meeste Joden uit Amsterdam op transport gesteld, de focus kwam toen te liggen op de hongersnood. Het stelen van voedselbonnen en eten werd hun hoofdtaak. Toen in 1944 de hongerwinter uitbrak waren veel Amsterdammers aangewezen op de VGA.

De VGA vergaderde aan de Keizersgracht 695, op 5 mei 2014 werd daar een plaquette onthuld die herinnert aan het werk van de VGA. De hal van het pand aan de Keizersgracht 695 zie je hieronder en daaronder de plaquette,


Op de hoek aan het water bij het Waterlooplein, dus tegenover de Amstel Hoeck, staat het monument ter herinnering van het verzet van de Joodse burgers. De tekst is in het Hebreeuws en het Nederlands.

Loe de Jong

Loe de Jong overleed in 2005 en staat bekend als oorlogskenner en schrijver van 'Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog', een 14-delig boekwerk. Loe had de opdracht om Nederland tijdens de bezetting in kaart te brengen. Hij gold als autoriteit op het gebied van WOII, maar na zijn dood kwamen er toch wat barstjes in zijn reputatie.

Met betrekking tot het verzet valt op dat hij zich vooral liet leiden door de prestaties van de LO en de BS die aangestuurd werden vanuit Londen door Prins Bernhard. Loe zat in die tijd eveneens in Engeland. Na de oorlog bleef de rol van het Communistische verzet zwaar onderbelicht. Over de VGA schreef Loe wel, zij het sumier, aan de PP Groep, in feite een van de verzetsgroepen van het eerste uur, besteedde De Jong geen inkt.

Conclusie

Het eerste verzet dateert van veel eerder dan tot nu toe werd aangenomen, Jan en Bob lieten Joden vrijwel direct na de inval door de Duitsers onderduiken, hun verzetsrol is zwaar onderschat. Zij waren redelijk goed georganiseerd, evenals andere linkse verzetsgroepen. Er waren contacten met andere groepen in Nederland, dit in tegenstelling tot het rechtse verzet (LO en BS) dat als los zand aan elkaar hing.

De VGA bestond voor 20% uit Joden, dat Joden niets betekent zouden hebben voor de bevolking is daarmee de wereld uit. Loe de Jong is jarenlang gefrustreerd geweest, verblind door jaloezie op zijn broer. Hij wijdde zijn leven aan zijn kroniek en liet zich daarbij sterk leiden door de wensen van Prins Bernhard.
De PP Groep die geleid werd door twee Joodse mannen werd door hem compleet uit zijn naslagwerk gehouden.

Eduard Veterman

Een andere Jood die verzet pleegde was Veterman, nadat hij als regisseur van de Joodsche Schouwburg was ontslagen ging hij het verzet in en redde tussen de 1.800 en 2.000 mensen het leven.
...lees hier verder...