De Dokwerker

Februaristaking

Bij de staking der stakingen denken de meesten aan de Februaristaking van 1941 als de burgerij van Amsterdam de anti-Joodse maatregelen van de Duitsers niet langer pikt en in opstand komt. Maar er is meer te vertellen over de staking dan wat er algemeen bekend is.

Want we hebben het altijd over De Dokwerker, maar daar begon de staking niet. Ook was er helemaal geen sprake van een spontane staking. En jarenlang werden de organisatoren geweerd van jaarlijkse herdenkingen.

Het begin van de oorlog
Het is mei 1940, de Duitsers vallen Nederland binnen en worden warm onthaald door honderden Amsterdammers die vrolijk staan te zwaaien naar de tanks die de stad inrollen. Velen brengen de Hitlergroet.
In het begin hebben de Duitsers het makkelijk, de regering is gevlucht en de politie werkt voor de volle honderd procent mee.

Nog geen jaar later
De nazi's kondigen steeds meer anti-Joodse maatregelen af, zo mogen Joden niet overal meer komen. Veel Amsterdammers hebben hier genoeg van en komen in opstand, vooral rond het Waterlooplein en de Noordermarkt groeit het verzet.

De eerste schermutselingen

Alcazar
Op 9 februari 1941 slaan NSB'ers een café aan het Thorbeckeplein kort en klein. Er vallen veel gewonden. Twee dagen later lijkt dit zich elders in de stad te gaan herhalen. Een groep WA'ers onder leiding van Hendrik Koot provoceert Joden op het Waterlooplein en slaan zonder enige aanleiding mensen in elkaar.

Veldslag Jodenhoek
Vooraanstaand lid van de NSB Henk Koot intimideerde al langer winkeliers en verplichtte hen bordjes 'voor Joden verboden' op te hangen. Velen weigerden. Op 11 februari keert Koot terug met veel mannen en wapens, maar hij wordt opgewacht door een groep die de bedreigingen zat is. Een heuze veldslag is het gevolg. Koot laat daarbij het leven.

Koco's
Deze ijssalon in de Van Woustraat is volgens de Duitsers een roversnest, ze hebben dan de Jodenhoek na de dood van Koot al een week hermetisch afgesloten, maar willen de knokploegen oppakken. Op 19 februari dringen zij de ijssalon binnen, maar stuiten daar op fors verzet waarbij veel Duitsers zwaar gewond raken.
De twee eigenaren van de ijssalon worden opgepakt en vermoord.

De directe aanleiding, de emmer was vol
Deze drie gebeurtenissen waren voor de Duitsers aanleiding om op zaterdag 22 en zondag 23 februari 1941 in de Jodenbuurt grootscheepse razzia's te houden als represaille. De CPN had al eerder getracht een staking te organiseren, de animo leek toen nog te klein, maar nu zagen de Communisten wél kans een grote vergadering te beleggen.
Willem Kraan (stratenmaker) krijgt het samen met Dirk van Nimwegen, Lou Jansen (link) en Piet Nak (vuilnisman, link) voor elkaar om enkele honderden mensen naar de Noordermarkt te laten komen. De afspraak wordt gemaakt de volgende morgen te staken, iedereen krijgt pamfletten mee om uit te delen.

Vaak worden alleen Kraan en Van Nimwegen genoemd als organisatoren, maar niets is minder waar, het waren vier Communistische vrienden die het niet langer bij woorden lieten.

Tijdens de razzia's van 22 op 23 februari 1941 werden er 427 Joodse mannen tussen de 18 en 35 jaar opgepakt en gedeporteerd, slechs twee van hen zouden de oorlog overleven.

25 februari 1941

Het is spannend, wordt er massaal gestaakt of niet, wie legt er als eerste het werk neer? Als er één schaap over de dam is volgen er meer, maar wie durft? Velen hebben bericht gehad dat er gestaakt gaat worden, maar het is afwachten. Dan stopt er een tram, die gaat niet verder, de trambestuurder legt spontaan het werk neer en iedereen roept "er wordt gestaakt, we gaan de straat op, ze voeren onze mensen weg, dat pikken we niet".
Binnen een paar uur ligt de stad plat.

De staking duurt twee dagen, maar wordt keihard neergeslagen door de Duitsers, er vallen doden en gewonden.

Dat de staking op de plek waar nu de Dokwerker staat begon en dat het havenarbeiders waren die de stakingsoproep als eersten positief beantwoorden klopt dus niet.

Noordermarkt
Omdat het begin van de staking door de CPN was belegd op de Noordermarkt is daar ook een plaquette te zien als eerbetoon. De eerlijkheid gedient te zeggen dat het Amsterdamse gemeentebestuur jarenlang niets moest hebben van de CPN, de communisten waren niet welkom bij de jaarlijkse herdenking bij De Dokwerker en ook werd er niet over gesproken dat de staking toch echt het werk was geweest van Willem Kraan en zijn drie CPN trawanten.

Reden voor de aversie was de houding van de CPN na de oorlog, zij steunden de politiek van de USSR, die hielden jarenlang Oost-Europa in gijzeling. Pas na de ontdooiïng, die vooral het resultaat was van de inspanningen van de Russische president Gorbatjov en zijn Perestrojka-politiek, zagen de Nederlandse Communisten het licht en ontstond er toenadering tussen de partijen.

Veel gehoord tijdens de staking
A B C D E F G
Weg met de moffen en de NSB

Zes en een kwart
Jij met je manke benen
Zes en een kwart
Sodemieter op naar Wenen
Hier is geen eten meer
Alles is gejat
Ga naar je Heimat toe
Wij zijn je zat

Vreemd genoeg heeft Dirk van Nimwegen nimmer een onderscheiding gekregen, Lou Jansen, Willem Kraan en Piet Nak wel. Na zijn dood werd er in de Borgerstraat nummer 52, Kinkerbuurt, een gezondheidscentrum naar Dirk vernoemd. Op 25 februari 2005 werd daar ook een plaquette ter ere van hem onthuld.
Op de kruizing van de Nieuwe Keizersgracht en de Amstel bevindt zich de Dirk van Nimwegenbrug.

Hieronder enkele foto's die met de Februaristaking te maken hebben.


De Februaristaking wordt jaarlijks op 25 februari herdacht bij De Dokwerker aan het Jonas Daniël Meijerplein. De Dokwerker (link) staat symbool voor het verzet van 'de kleine man' tegen een grote macht.

De herdenking begint om 16.45 uur. Na de speeches start het defilé langs de Dokwerker. De daarbij benodigde kransen, bloemstukken en bloemen kunnen na 11.00 uur worden afgegeven in de Mozes en Aäronkerk aan het Waterlooplein en tot uiterlijk 17.00 uur worden afgehaald.

KLIK HIER VOOR DE WEBSITE VAN HET COMITÉ