De Dokwerker

Deze gedempte gracht heeft alles in zich

Ik denk dat de Nieuwezijds Voorburgwal het hele verhaal van de oorlog kan vertellen, als je de verhalen van deze straat kent en langs de huizen loopt heb je als het ware een sjabloon van wat er in de oorlog gebeurd is.
Je zit vast niet te wachten op een lang verhaal, laat ik de foto's nemen als leidraad.

Het is mei 1940, de weerstand van het Nederlandse leger is gebroken, Rotterdam heeft moeten bloeden voor het vijf dagen vechten tegen een immens Duits leger, de angst dat ook Utrecht, Den Haag en Amsterdam gebombardeert zullen worden zit er goed in. De sleutels van het lanf worden bij de aanstaande bezetter ingeleverd. Amsterdam wordt ingenomen, via grote invalswegen van de stad stromen Duitse troepen de stad binnen.
Op de Nieuwezijds Voorburgwal rukken er tientallen jeeps, motoren met zijspan en vrachtwagens op. Om drie minuten voor twee draait de eerste jeep met op de achterkant een mitrailleur gemonteerd voor het Postkantoor langs richting de Dam.

Vijf jaar later, de Duitsers blazen de aftocht via dezelfde weg als ze gekomen zijn, de Nieuwezijds Voorburgwal is de plaats van handeling, maar in de tussen tijd is er veel gebeurt. We volgen een aantal huizen die een verhaal vertellen.

58 - 60 | Gebouw De Standaard

Dagblad De Standaard was vanaf 1872 de spreekbuis van de anti-revolutionairen, drukkerij Holland was een zusterbedrijf dat eveneens op dit adres was gevestigd. De Duitsers verboden het blad en stuurden veel personeelsleden naar Duitsland in het kader van de Arbeitseinzatz. Ook de kranten Trouw, Paraat en ons Volk, die allen illegaal waren, werden hier gedrukt. Na de oorlog trok Trouw in het pand.
Het gebouw is zwaar in verval, enorm zonde.

74 | Valse persoonsbewijzen

13 juni 1944, het is vroeg in de morgen, de Duitsers hebben een tip gekregen dat de persoonsbewijzen sectie op dit adres hier is gevestigd. Het kantoor wordt opgerold.

90 | Café

Hier kwamen veel SD'ers over de vloer, er zou een beruchte verrader zijn neergeschoten maar ik heb daar te weinig bewijzen voor.

120 | Nederlandsche Opekta Maatschappij

In 1933 verhuisd Otto Frank zijn bedrijf naar Amsterdam, later zou hij het inschrijven aan de Prinsengracht 263, het onderduikadres van o.a. Otto en zijn familie waaronder Anne Frank. Over deze stoep moet Otto Frank vele malen gelopen hebben, totdat...

147 | Achteringang Paleis

Aan het begin van de oorlog wilde Mussert het Paleis laten gebruiken als stadhuis maar daar stak de burgemeester (Voûte) een stokje voor door de Duitsers het gebouw aan te bieden als kantoor.

160 | Het Parool

Johannes Jesse heeft een drukkerij, deze wordt totaal niet verdacht door de Duitsers, pas na de bevrijding wordt bekend dat hier de illegale krant 'Het Parool' werd gedrukt. Er waren meer drukkerijen in Nederland die Het Parool maakten maar deze zat in het hart van de Duitse bezetter.

176 | Die Port van Cleve

Dit restaurant fungeerde tijdens een aantal oorlogsjaren als gaarkeuken, er werden gigantische hoeveelheden voedsel bereid voor onder andere werknemers van grote fabrieken. Naar verluidt vergaderde verzetsgroep CS6 (van de Corellistraat 6) hier vaak.

178 | Voormalig Hoofdpostkantoor

Met name wat er na de oorlog gebeurde is sprekend voor hoe men 'graag' wilde vergeten. In de oorlogsjaren vielen er veel slachtoffers onder de postbeambten. Zij, 68 in totaal, werden na de oorlog herdacht, op unieke wijze. Er stonden vazen, die waren leeg. Op 4 mei werden die gevuld, door nabestaanden, dat ging jarenlang zo.
Op twee plaquettes stonden de 68 namen. In 1988 verhuisd het postkantoor naar de Singel, de vazen verdwijnen. Maar één vrouw komt ook dat jaar op de vierde mei langs met een bosje bloemen, als eerbetoon aan een van de 68 slachtoffers. Zij meldt zich aan de balie en vraagt om een vaas, de medewerkster is stomverbaasd en vraagt waarom de vrouw hier een vaas met bloemen wil vullen.
Ze wijst op de plaquettes, woorden vielen er niet, ijlings werd er een vaas gebracht. Jarenlang herhaalde dit prachtige ritueel zich. Aan het pand aan de NZV is nu Magna Plaza gevestigd, aan de gevel is een plaquette te zien. Op de laatste foto zijn de plaquettes te zien zoals ze nu hangen in het oude Hoofdpostantoor aan het Singel waar nu de Amsterdamse Ombudsman gevestigd is.

225 Telegraaf gebouw

Er ging veel aan vooraf maar uiteindelijk plaatste De Telegraaf anti-Joodse artikelen en SS-propaganda maar liet ook Duitse bladen van haar persen rollen. Na de oorlog mocht de krant een paar jaar niet verschijnen en moest het toestaan dat kranten die in de oorlogsjaren wel in verzet waren gekomen gebruik maken van het pand.

226 | Communicatie centrum

Vanuit het pand waar thans een Albert Heijn-supermarkt is gevestigd werden tijdens de Tweede Wereldoorlog alle telefoonverbindingen onderhouden.

230 | Marten Toonder

Toonder werkte tijdens de oorlog voor de 'foute' Telegraaf, was lid van de door de Duitsers ingestelde Kultuurkammer en huiste in het pand waar de 'Deutsche Zeitung in den Niederlanden' werd gedrukt. Na de oorlog werd hij veroordeeld wegens collaboratie.
Later bleek dat hij anti-Duitse spotprenten tekende voor andere bladen, stempels vervalste voor het verzet en een illegale drukkerij runde. Zijn verweer tijdens het proces was dat hij door mee te werken meer kon bereiken voor het verzet en zijn werknemers kon beschermen. Men was daar doof voor.
Hij ontving later alsnog het Verzetsherdenkingskruis toen men achter zijn verzetswerk kwam. Op dit adres had hij een studio.

234 | Algemeen handelsblad

Deze krant leek aanvankelijk tegen de Duitse bezetting maar al gauw veranderde dit, na de oorlog kreeg ook deze krant een verschijningsverbod.

254 - 256 | Joden

Overal in de stad woonden en werkten Joden, vaak werden zij gedwongen hun woning te verlaten of hun bedrijf over te dragen aan een niet-Jood. Ook moesten veel Joden hun bedrijf sluiten zonder dat ze daarvoor schadeloos werden gesteld.
Op 254, een hoog, woonde de familie Hijman van Collem, zij kwamen in de zomer van juli 1944 allen om in een Duits concentratiekamp in Polen, het pand is na de oorlog afgebroken. Het was te vervallen om te behouden. Op 256 zat volgens een lijst die was opgesteld door de Amsterdamse politie een Joodse kunsthandel, de gehele familie De Vries ging op transport, er is nooit meer iets van hen vernomen, dit pand is nog hetzelfde als toen het was toen zij door de Amsterdamse politie en de SD uit hun huis/ winkle werden gehaald.

271 | Drukkerij Spin

Klaas Wever werkte hier als typograaf. In maart 1943 werd hij tewerkgesteld in Duitsland, tijdens een kort verlof keerder hij niet meer terug maar dook onder en sloot zich aan bij het verzet.
In februari 1945 werd hij door Nederlandse politiemannen herkent, aangehouden en overgedragen aan de Duitsers die hen drie weken later op het Eerste Weteringplantsoen doodschoten. Het pand van de Spin en een aantal belendende panden is afgebroken en vervangen door een nieuw gebouw waarin onder andere een filiaal van de Slegte is gevestigd.

282 | Verzetshuis

Tineke Strobos (link) hielp meer dan honderd Joden in het pand waar nu het Betty Asfalt Complex in zit. Tineke overleed in 2012, op 3 juni van dat jaar werd een plaquette aangebracht.

290 | verzetsbolwerk

Op 18 april 1945 vielen de Sipo en de SD hier binnen, het zou een broeinest van verzetsmensen zijn. Ik heb er te weinig feitelijke informatie over gevonden.

Eind NZV, begin Martelaarsgracht

Op 7 mei 1945 leek voor velen de oorlog over, in Amsterdam vielen er nog vele slachtoffers. Aan het eind van de Nieuwezijds voorburgwal, om de hoek van de Martelaarsgracht, kwamen de Duitsers op geweerschoten af en mengden zich in de strijd. Eerder die dag waren er al veel slachtoffers op de Dam gevallen.
De oorlog begon voor veel Amsterdammers op de Nieuwezijds en eindigde er ook. In de tussentijd gebeurde er veel, heel veel...



7 MEI 1945 SCHIETPARTIJ OP DE DAM

7 MEI 1945 SCHIETPARTIJ CENTRAAL STATION