De Dokwerker

Groep 2000

Deze verzetsgroep had 140 leden, op het moment van schrijven van dit blaadje (maart 2016) is niemand van hen meer in leven. De groep werd opgericht en geleid door de enige vrouw in de Tweede Wereldoorlog die een verzetsgroep leidde: Jacoba van Tongeren, ook wel bekend als 'juffrouw 2000' en 'de bonnenkoningin'. De groep is niet erg bekend geworden, dat komt voornamelijk door het feilloze systeem dat Jacoba had bedacht om onderduikers te helpen én een controverse met de hoofdredacteur van Vrij Nederland.

Jacoba heeft met haar groep rond de 4.500 mensen geholpen aan valse voedselbonnen en persoonsbewijzen. Tevens verzorgde zij, zolang dat werd toegestaan, de verzending van voedselpakketten naar Westerbork, Theresienstadt en Bergen-Belsen.

Jacoba van Tongeren

In het toenmalige Nederlands-Indië werd Jacoba in 1903 geboren, haar vader was KNIL militair, haar moeder onderwijzeres. Jacoba werd door haar moeder en zus Lot buitengesloten. Toen zij in 1925 ook nog de schuld kreeg van het breken van een kostbare waterkaraf, wilde zij wraak nemen met een zelfmoordpoging.
Jacoba heeft nooit een goede gezondheid gehad en is nimmer getrouwd geweest, wel had zij relaties, waarvan een met een getrouwde man. In 1916 vertrok het gezin Van Tongeren naar Amsterdam.

Aan het begin van de oorlog werd er door Vrij Nederland via Jacoba contact gezocht met haar vader voor ondergronds verzetswerk, Jacoba raakte zo gefascineerd door het verhaal dat zij haar vader wist over te halen haar te betrekken bij zijn plannen. Hij bracht haar tal van militaire veiligheidsbeginselen bij, alsmede hoe je berichten kon versleutelen.
Vrij Nederland was toen nog een verzetsblaadje, opgericht door Protestante jongeren.

Vader Van Tongeren was lid van een vrijmetselaarsloge, vrijmetselaars werden door de Duitsers als een bedreiging gezien, als je werd opgepakt betekende dat vrijwel altijd de dood. Op 11 oktober 1940 werd Hermannus opgepakt, in maart 1941 overleed hij in concentratiekamp Sachsenhausen. In diezelfde periode werden veel leden van Vrij Nederland opgepakt, Jacoba wist ternauwernood te ontkomen en vreesde dat er sprake was van verraad, zij durfde met de resterende VN-groep geen contact meer op te nemen.

Zij richtte haar eigen groep op, de leden en de mensen die geholpen werden hadden een nummer, niemand kende elkaars naam. De 'T' van haar achternaam was de twintigste letter in het alfabet, zij was de leidster en kende zichzelf het nummer 0.0 toe, zo werd zij 20.0.0 genoemd.
Hiervan is later de naam van de groep afgeleid, 'Groep2000', want aanvankelijk was het: 'Groep Zonder Naam'.
Lid waren veel Prostestanten, maar ook vrijmetselaren, evenals een tiental Joden van wie er drie de bevrijding niet haalden. Meer dan bij andere verzetsgroepen waren er verhoudingsgewijs veel vrouwen lid.

Een vrouw als leider van een verzetsgroep, dat kan toch niet?

Vrij Nederland was een voorname verzetskrant die vanaf de lente van 1941 geleid werd door Henk van Randwijk, veel leden waren opgepakt of vermoord, Van Randwijk had aan het einde van de zomer van 1944 bonnen nodig voor nabestaanden en onderduikers waarvoor hij de zorg had. Via de LO werd hij doorverwezen naar Groep 2000, een van zijn eigen mensen zou het contact leggen, iemand die voor beide groepen werkte, iets wat Van Randwijk uiteraard niet wist.

Er werd vervolgens in september 1944 een ontmoeting geregeld met Jacoba van Tongeren in de Beethovenstraat, daar zag hij tot zijn schrik dat 'Juffrouw 2000' niemand minder was dan Jacoba van Tongeren. Vanaf dat moment, tot aan zijn memoires ver na de oorlog aan toe, heeft hij rancune gehouden, hij vond zichzelf een verzetsman van het eerste uur.
Over het feit dat het blad 'Sprakeloos was die breedsprakige Sjoerd', mede door haar was geschreven en de voorloper was van het Vrij Nederland waar Van Randwijk later hoofdredacteur werd heeft hij nooit iets gezegd. En die Sjoerd? Dat was niet Sjoerd van Vliet, de schuilnaam van Van Randwijk.

Dat Van Randwijk een ijzeren hand had bleek niet alleen uit zijn botsingen met Jacoba. Een groot deel van de redactie van Vrij Nederland vond dat Van Randwijk het blad steeds meer de sovjet-socialistische hoek introk waarop zij zich afscheiden en het blad Trouw begonnen.

Fusie, geen fusie
Toch streefde Jacoba naar een fusie, zij zag alleen maar voordelen, van Randwijk ook. Er waren echter twee voorwaarden waar Jacoba van Tongeren niet aan kon voldoen. Zij moest de leiding overlaten aan Van Randwjk en daardoor ook alle namen en adressen prijsgeven. Gezien het eerdere verraad bij VN paste zij daarvoor.
Van Tongeren heeft na de oorlog geen kwaad woord over Van Randwijk gezegd, slechts dat de ontmoeting met hem een 'merkwaardige' was.

Jacoba toonde zich niet te trots om toch deels toe te geven. De Amsterdamse EHBO-posten, de Knokploeg en de persdienst gingen over van Groep 2000 naar VN. Na de oorlog kreeg Van Tongeren veel ongevraagde bijval, Van Randwijk werd alom gezien als dictator naar wie geluisterd moest worden, anders kon je maar beter opkrassen.
Zelfs Joop de Uyl, die van Het Parool naar VN ging, zei over Van Randwijk dat hij eigenzinnig was om er snel aan toe te voegen dat Van Randwijk de enige was die terecht met zielig gedoe weg kwam.

Ondertussen ging het op 9 maart 1945 mis voor Groep 2000, hoe exact is altijd onduidelijk gebleven, maar de SD viel het hoofdkantoor van de groep aan de Stadhouderskade 56 binnen, het pand van de familie Verwoerd werd leeggehaald. Jacoba zag het vanaf een schuilplaats met lede ogen aan.


De code lag onder enkele vloerplanken, Jacoba moest zien te achterhalen of de Duitsers deze gevonden had. In sommige publicaties, waaronder de kroniek van Loe de Jong, staat dat de code in de tuin begraven lag, dat klopt niet. Jacoba wilde een glazenwasser naar binnen laten kijken of de vloer was opengebroken, zover kwam het niet.
Van Randwijk probeerde na de inval opnieuw de leiding van Groep 2000 over te nemen, maar Jacoba maande hem tot rust. Van Randwijk was geïrriteerd, nu komt een onduidelijk deel van de geschiedenis, mijn zienswijze is als volgt. De VN verzetsgroep onder leiding van Van Randwijk had de knokploeg van Groep 2000 overgenomen, een van hen was Ad de Boer die daar niet rouwig om was, hij zag meer in de harde hand van Van Randwijk. Onder leiding van deze Ad (of Ab) de Boer gingen drie mannen op het pand af om te kijken wat de schade was na de inval van de Duitsers, Jocoba had tot tweemaal aan toe geprobeerd om de actie van De Boer te voorkomen, maar dat haalde niets uit.
Tijdens de inval kwamen de vier mannen Ernst Wehner, een hoge SS officier, tegen die ze doodschoten. Als vergelding lieten de Duitsers dertig (Loe de Jong heeft het over 36, maar dat klopt niet) gevangenen uit het Huis van Bewaring aan de Weteringschans op het Weteringcircuit opdraven, zij werden ter plekke doodgeschoten. Maar eerst hadden ze alle bewoners uit de buurt gesommeerd te komen kijken.


Aanvankelijk stond er alleen '12 maart 1945' op het monument, in 1996 werden de twee platen bevestigd, een met bovenstaande tekst en de ander met de namen van alle slachtoffers.

Dit waren:
Boonstra, Wieger, 51
Brittijn, Pieter, 42
Coelen, Frederik, 39
Eijk, Jacobus van, 21
Engelen, Gerardus, 30
Engelen, Antonius, 24
Eskens, Johan, 20
Fliert, Willen van de, 33
Goris, Jacobus, 44
Haan, Johanndes de, 44
Hekking, Hendrik, 19
Kleuver, Sander de, 21
Merlijn, Pieter, 24
Murraij, Robert, 26
Oost, Roelof, 37
Pas, Frans ten, 31
Pijl Sr., Marinus, 51
Pijl Jr., Marinus, 23
Pijl, Johannes, 22
Pleeging, Jan, 48
Pletting, Reinier, 26
Randen, Jan van, 21
Semeins, Jan, 28
Stoof, Gerrit, 26
Sturm, Hans, 21
Tiel, Gerard van, 19
Velzen, Willen van, 58
Verwoerd, Leendert, 45
Verwoerd, Arie, 18
Wever, Klaas, 20

Voor Jacoba was dit een dieptepunt in haar leven, dit had voorkomen kunnen worden als Van Randwijk zijn invloed had aangewend en De Boer niet zo eigenwijs was geweest door niet naar haar te luisteren. De Duitsers hadden de code niet gevonden, de inval, de dood van de SS'er en de wraak op 30 Amsterdammers waren voor niets geweest.

Els Borst, de latere Minister van Volksgezondheid was als 13-jarig meisje getuige van de moordpartij, Borst werd in 2014 vermoord in haar huis in Bilthoven. De hervormde predikant Jan Koopmans (link) keek vanuit het raam van zijn kamer aan de Stadhouderskade naar wat er buiten op het Weteringplantsoen gebeurde. Een verdwaalde kogel trof hem in de oogkas. Hij werd gevonden en opgenomen in een ziekenuis, na bijna twee weken, op de avond van de 24ste maart, overleed Jan, hij was pas 39 jaar.

De dertig stoffelijke overschotten bleven lange tijd als waarschuwing liggen, voordat ze werden afgevoerd. De lijken lagen tussen vuilnis dat al lange tijd niet was opgehaald, over de berg lagen Nederlandse vlaggen. De stoffelijke overschoteen werden door de Duitsers begraven in de Kennemerduinen. Na de oorlog zijn ze herbegraven in de duinen van de Eerebegraafplaats bij Overveen.

...klik HIER voor foto's van het monument aan het Weteringcircuit en een ooggetuigeverslag...

Nieuw hoofdkantoor, zelfde leider
Groep 2000 nam haar intrek aan de Herengracht 162, opnieuw kwam Van Randwijk langs en wederom eiste hij de leiding op. Jacoba was er niet, de medewerkers van Groep 2000 lieten Van Randwijk links liggen totdat hij afdroop.


Op 30 april 1945, vijf dagen voor het einde van de oorlog, liet VN officieel optekenen dat het niets meer met Groep 2000 van doen wilde hebben en dat ze in feite ook geen belangrijk werk voor Nederland hadden gedaan. In dit verband is het goed te weten dat Van Randwijk bevriend was met Gerbrandy die tijdens de oorlog de regering vanuit Londen leidde, maar in werkelijkheid niets had in te brengen tegen wat Wilhelmina en Bernhard wilden.
Tijdens zijn bezoek aan het nieuwe hoofdkantoor van Groep 2000 had Van Randwijk Gerbrandy meegenomen om de druk zo hoog mogelijk op te voeren.

Vanaf 1950 was Jacoba van Tongeren doorgaans niet in staat om normaal te functioneren, zij werd verzorgd door hartsvriendin Nel Wateler. Jacoba had enkele jaren daarvoor nog een kort verslag gemaakt van wat haar groep had gedaan en dit verslag naar Prins Bernhard gezonden.
Jacoba was niet trots op haar werk, immers, de fusillade op het Weteringcircuit viel haar zwaar en verzetswerk was iets wat je gewoon moest doen, dat was geen eer, maar een plicht.
Ondanks alles bleef zij na de oorlog een onbekende verzetsvrouw, Prins Bernard schreef nog wel een getuigschrift, maar een lintje zat er niet in, tot groot ongenoegen van haar medestrijders.

In mei 1965 vertelde zij een verslaggever van Trouw dat ze bezig was met haar memoires in boekvorm. Die schreef zij in de vorm van brieven aan haar vriend, radiopastor Alje Klamer. Twee jaar later, op 15 september 1967, overleed ze op 64-jarige leeftijd. Het boek kwam er niet. Bij de begrafenis waren nauwelijks mensen aanwezig, buiten wat vrienden en familie. Twee oud-redacteuren van VN gebruikten jaren later de aantekeningen in een biografie van Van Randwijk die zij schreven in 1988, omtrent de vete zwegen zij.
Bij het Gerbrandypark in Nieuw-West (Amsterdam) is brug 602 in de Burgemeester Fockstraat omgedoopt tot Jacoba van Tongerenbrug.
Nieuwjaarsgroet uit 1944 van Groep 2000 aan alle leden >>>
De kaart is niet ondertekend met namen,
maar met nummers. 2000 staat voor Jacoba.

Paul van Tongeren kreeg in 2013 de code en memoires van zijn tante in handen en besloot er iets mee te doen. Hij las verhalen over zijn eigen familie waarvan niemand ooit eerder gehoord had, tijdens de oorlog had Jacoba haar werk in alle stilte gedaan.

Yad Vasjem

In 1990 werd Jacoba van Tongeren door Yad Vasjem gehonoreerd als Rechtvaardige onder de Volkeren, haar enige onderscheiding. Zaterdag 21 maart 2015 nam Amsterdams Burgemeester Van der Laan een boek over Groep 2000 in ontvangst.
'Jacoba van Tongeren en de onbekende verzetshelden van de Groep 2000 (1940-1945)'.
Haar neef Paul van Tongeren schreef het boek dat in 2015 uitkwam.
Dat de memoires van deze verzetsheldin pas in 2015 verschenen. komt doordat Paul haar dagboekaantekeningen in 2013 vond in een stoffig laatje op zolder. Journalist Trudy Admiraal hielp Paul bij het schrijven van het boek.

H.M. van Randwijk

Een volk dat voor tirannen zwicht...
Velen zullen deze eerste woorden herkennen, ze maken deel uit van een paar regels die op een 18 meter lange muur staan aan het Van Randwijk-plantsoen, een deel van het Weteringcircuit. Henk van Randwijk schreef deze woorden in een gedicht en werden later verwerkt in een monument van Gerda van der Laan ter ere van hem. Navrant detail is dat het hier eigenlijk niet zou staan, maar op de Erebegraafplaats te Bloemendaal.
Het staat nu op een plek waar ik persoonlijk vind dat het ook niet thuishoort omdat het geen recht doet aan de Groep 2000 die juist een monument verdienen en niet de man die mogelijk mede-verantwoordelijk was voor de dood van dertig gedetineerden uit het Huis van Bewaring even verderop.

In maart 1942 werd van Randwijk door de Duitsers opgepakt op verdenking dat hij leider van de VN-groep was. Tijdens de verhoren hield hij vol dat verzet niet strookte met zijn geloofsachtergrond. Na zes weken kwam hij vrij met de woorden: 'U bent of onschuldig, of de grootste leugenaar die er bestaat'.
Van Randwijk had overigens niets met het geloof.


Henk van Randwijk liet zich er op voorstaan dat hij socialist en bruggenbouwer was, velen zullen zich hem anders herinneren. Nederland wist destijds al vaak niet wat ze met hem aan moesten, een man uit rechts-kerkelijke hoek die figuurlijk uiterst links van de kansel predikt. Op het eerste gezicht liet Van Randwijk mensen kiezen, in werkelijkheid moesten ze aan zijn kant staan.
Het monument verdwijnt, ongetwijfelijk zal het een andere bestemming krijgen, maar de gemeente Amsterdam vindt Van Randwijk niet belangrijk (of vinden ze hem omstreden?) genoeg om na de herinrichting ten gevolge van de aanleg van de metro het monument terug te plaatsen.

Na de oorlog
Van Randwijk maakte geen vrienden na de bevrijding van Nederland, hij koos de kant van de republiek toen Nederlands-Indië de onafhankelijkheid uitriep, de politionele acties waren Henk een doorn in het oog. Later kreeg hij het ook aan de stok met het voormalig verzet. Toch zou hij nog vaak schrijven over de oorlog. Hoofdredacteur was hij al lang niet meer, die functie moest hij opgeven. Later raakte hij toch weer betrokken bij Vrij Nederland als columnist, maar ook voor het Algemeen Dagblad schreef hij.
Op 13 mei 1966 overleed Van Randwijk op 56-jarige leeftijd aan de gevolgen van een hartaanval.

Waarom Van Randwijk wel en Van Tongeren niet?

Er zijn verschillende redenen te bedenken waarom de een wel en de ander niet als verzetsheld wordt erkend. Ik noem er enkele.

Het werk werd niet als echt belangrijk gezien
Koerierswerk en bonnen verdelen werd door velen niet als echt verzet gezien, ook al redde het duizenden van een zekere dood.

Vrouwen hadden niets te vertellen
Vrouwen werden niet voor vol aangezien, niet in de maatschappij en zeker niet in het verzetswerk.
Marie Tellegen, die als 'Max' een leidende positie had in het netwerk van verzetsgroepen, vertelde na de oorlog dat vrouwen bij Vrij Nederland werden aangeduid als 'juffies' of 'kinderen'.
Een andere aanwijzing dat vrouwen door Van Randwijk niet serieus genomen werden is een uitspraak van zijn eigen vrouw, Ada, die in 2010 een interview gaf aan Vrij nederland waarin zij onder andere liet optekenen:
"Vrouwen hadden bij Vrij Nederland vooral ondersteundende taken..........er waren koeriersters..........de 'echte' beslissingen werden zonder uitzondering genomen door mannen..........feminisme, daar hadden we nog niet van gehoord..........wij vonden het ook niet vreemd dat we alleen ondersteunend werk deden.........."

Loe de Jong had weinig aandacht voor vrouwen
Jacoba leidde vijf jaar lang een groep, dat deden weinigen haar na. Loe de Jong schreef amper over vrouwen in het verzet, Loe was een man en had voornamelijk aandacht voor mannen. Of zijn verafgoding van zijn broer daar iets mee te maken had weet ik niet. Feit is dat Loe enkele jaren voor zijn dood een openhartig interview gaf waaruit bleek dat hij altijd op had gezien tegen zijn broer, van een vorm van jaloezie leek zelfs sprake.

Jacoba hield alles stil, voor iedereen
Van Tongeren werkte in de anonimiteit, zij gebruikte codes in plaats van namen, weinigen wisten van elkaar, laat staan namen. Na de oorlog wisten slechts weinigen de echte details. Van Randwijk heeft jarenlang de publiciteit gezocht, wat debet was aan de aandacht voor zijn rol in het verzet.
De vader van Jacoba was vrijmetselaar, in die geest is Jacoba opgevoed en zo werkte zij ook. Vrijmetselaars handelen in de luwte en krijgen niet altijd de waardering die zij verdienen. Als dochter van een vrijmetselaar was het voor Jacoba dubbel lastig om naar buiten te treden, maar ook om bijval te krijgen vanuit traditionele hoek.

Verzet was een plicht, geen eer
Van Tongeren vond verzet een vorm van plicht, zij heeft slechts éénmaal de publiciteit gezocht en dat was op sterk aandringen van leden van haar voormalige Groep 2000 toen bleek dat Loe de Jong ook in de televisiereeks 'De Bezetting' de rol van vrouwen in het algemeen en van Jacoba in het bijzonder bagatelliseerde.

VN had een lijntje naar Londen
Van Randwijk had sterke banden met de regering in ballingschap, met Gerbrandy poogde hij vlak voor het einde van de oorlog nogmaals om Groep 2000 over te nemen, toen dat niet lukte schreeuwde hij van de daken dat hij niets met de groep rond Jacoba te maken wilde hebben en dat het in feite een onbeduidend en voor het verzet onbelangrijk groepje was.

Je kon maar beter een politieke binding hebben
Na de oorlog namen de socialisten (PvdA) Nederland in een politieke houtgreep, Christelijk Nederland (KVP) was net zo belangrijk. Jarenlang domineerden zij samen de Nederlandse poitiek. Van Tongeren was a-politiek, Van randwijk had gekozen voor de socialisten hoewel hij nooit lid is geweest van de PvdA en er ook nimmer actief voor is geweest. Aan de andere kant had hij dus wel een innige band met Gerbrandy die drie kabinetten had geleid, maar in het zicht van het einde van de oorlog zijn regering zag sneuvelen.
Van Randwijk papte aan met beide kampen.

Van Randwijk voelde zich niet verantwoordelijk, Jacoba wel
De fusillade op het Weteringcircuit was een breekpunt voor Van Tongeren, zij voelde zich medeverantwoordelijk omdat zij niet bij machte was geweest Van Randwijk en de knokploeg over te halen geen inval te doen. Van Randwijk heeft nooit één poging gedaan dit recht te zetten, sterker nog, hij bleef er op wijzen dat een vrouw geen leiding kon geven aan een verzetsgroep.

Marjan Schwegman, directeur van het NIOD, zei bij de presentatie van het boek van Paul van Tongeren:
"De vragen die leidend zijn voor het NIOD onderzoeksprogramma zijn mede geïnspireerd door jouw zoektocht naar het verborgen leven van je tante Jacoba. Je tante die bij jou bleef, toen jij in september 1944 als 2,5 jarig jongetje thuis moest blijven toen jouw vader Herman begraven werd. Je vader die, net als je grootvader Hermannus, door de nazi's werd vermoord. Je tante wilde een boek over Groep 2000 schrijven om een ereschuld in te lossen. Het is haar niet meer gelukt. Maar jou wel!"

PAUL VAN TONGEREN - TRUDY ADMIRAAL:
JACOBA VAN TONGEREN
ISBN: 9789461534835
510 pagina's
Verschenen: maart 2015
Prijs: 27.95 Euro

Paul van Tongeren werkte op het terrein van conflictpreventie en vredesopbouw. Hij richtte een internationaal netwerk van vredesorganisaties op. In 2013 ontdekte hij de memoires van zijn tante Jacoba van Tongeren.
Trudy Admiraal heeft jarenlang ervaring als schrijvend journalist en redacteur. Zij helpt mensen bij het schrijven van hun boek.

Biografie Van Randwijk

Oud-VN-redacteuren Gerard Mulder en Paul Koedijk schreven in 1988 een biografie over van Randwijk, daar gebruikten zij dus ook de memoires van Jacoba van Tongeren voor. De ruwe kantjes lieten ze weg en dat is op zich ook wel begrijpelijk als je als VN-er iets schrijft over een andere VN'er. Maar toch mag je spreken van een redelijk objectief boek, want de weduwe van Van Randijk, Arentje Margrieta (Ada) Henstra, probeerde de publicatie via de nieuwe hoofdredactie van Vrij Nederland tegen te houden omdat zij niet wilde dat de overspelige kant en het drankmisbruik van haar man beschreven werd.

Overigens had zij geen enkel bezwaar tegen het benoemen van zijn onmogelijke en opvliegende karakter want daar was Ada het wél mee eens, in een interview zei zij eens: "Hij was ontzettend dominant, maar toch heb ik mijn hele leven van hem gehouden. Hij walste over je heen. Ik was het lang niet altijd met hem eens, maar veel zin had dat niet. Hij won toch. Ik zei dan: jij wint, maar ik heb gelijk."

Joop van Tijn en Rinus Ferdinandusse vormden in 1988 de hoofdredactie en waren het aanvankelijk eens met Ada. Mulder (een van de twee schrijvers) werkte nog voor VN toen hij aan het boek schreef, maar om voor mij niet helder gekregen redenen werd hij ontslagen. Een kort geding dreigde, maar de redactie koos eieren voor haar geld en staakte haar verzet tegen publicatie.

Navrant detail vind ik dat het boek is onderscheiden met de Dr. Loe de Jong prijs terwijl diezelfde Loe de Jong meedeed aan geschiedvervalsing door vrouwen in het verzet nauwelijks te benoemen. Loe de Jong deed goed werk, maar ook mag wel eens gezegd worden dat hij wel steken liet vallen en dat hij die nimmer recht heeft willen zetten.

In 2015 bestond Vrij nederland 75 jaar en gaf de biografie van Van Randwijk gratis weg als E-book. Ada van Randwijk overleed op dinsdag 15 oktober 2013 op 101-jarige leeftijd. Ook zij was actief betrokken bij de verzetsgroep rond het illegale Vrij Nederland.

Vrij Nederland

Henk van Randwijk wordt overal genoemd als oprichter en eerste hoofdredacteur van VN, echter, Van Randwijk kwam pas in 1941 als columnist bij het blad terwijl het toen al sinds 31 augustus 1940 bestond. Oprichters waren Protestantse jongeren waaronder Arie van Namen, Anne Henk Kooistra en Wim Pieter Speelman die later uit onvrede VN verliet en Trouw oprichtte. VN heette in de eerste maanden van de bezetting 'Sprakeloos was die breedsprakige Sjoerd' en was dus mede door Jacoba van Tongeren opgericht.

Kooistra en Speelman werden belangrijker toen enkele leden van VN door de Duitsers gedurende het jaar 1941 werden opgepakt, Kooistra kwam in contact met Van Randwijk, tot eind 1941 schreef hij vanuit huis columns, vanaf 1942 was hij hoofdredacteur. Onder zijn leiding veranderde de cultuur drastisch, toen er in juni 1942 opnieuw leden van de VN-groep werden opgepakt kreeg Van Randwijk nog meer greep op het beleid, steeds nadrukkelijker was er sprake van een Sovjet-koers, daar herkende met name Speelman zich niet meer in en stapte eind 1942 uit VN om Trouw op te richten.

Speelman was een van de oprichters van Vrij Nederland en wilde de naam meenemen, als dat niet kon zou hij een tweede 'Vrij Nederland' beginnen. Van Randwijk en zijn vrouw Ada hebben toen meerdere malen gepoogd Speelman op andere gedachten te brengen. Op zich is dat ook niet zo gek omdat VN toen al het meest gelezen verzetsblad was en dat met name de artikelen van Van Randwijk in de smaak vielen bij de lezers. In latere gesprekken drong Van Randwijk er bij Speelman op aan om helemaal maar geen eigen blad te beginnen.
Speelman zette zijn plannen door, in januari kwam de 'Oranje Bode' uit, de voorloper van Trouw.
Op 18 februari 1943 werde de naam omgedoopt en verscheen de eerste officiële editie van verzetskrant Trouw.

Niet alleen de extreem linkse koers baart Speelman zorgen, hij botst met Van Randwijk in de zomer van 1942 hard met de kersverse hoofdredacteur. Op 28 juni 1942 werd een grote groep VN'ers opgepakt na verraad door Piet Hoogland, Van Randwijk verweet Speelman dat hij de verrader te diep in de organisatie van VN had laten komen. Anne Henk werd al in september 1941 opgepakt toen hij naar Engeland probeerde te vluchten. Op 4 augustus 1942 kwam hij om het leven in een concentratiekamp.
Op 29 januari 1945 werd Speelman voor de derde keer gearresteerd, drie weken later werd hij op 26-jarige leeftijd geëxecuteerd. Speelman is een van de weinigen die het Verzetskruis (link) ontving, in Amsterdam is een straat naar hem vernoemd.

Radio Vrij Nederland
Kort na de inval op 10 mei 1940 werd er in Parijs een op Nederland gericht radiostation opgericht, de eerste uitzending was op 19 mei 1940, de laatste op 10 juni, amper drie weken later dus. De naam van de zender was voor een groep jongeren inspiratie voor het verzetsblad Vrij Nederland.

Sjoerd van Vliet

Na de Duitse inval in 1940 sloot Van Randwijk zich onder de schuilnaam Sjoerd van Vliet bij het ondergrondse verzet aan. Zowel hij als zijn vrouw zouden het Verzetskruis hebben geweigerd, bij mijn weten is het hen echter nooit aangeboden.