De Dokwerker

De atoombom die Hitler nooit had

Om een oorlog snel in je voordeel te kunnen beslissen heb je een atoombom nodig, om die te kunnen maken heb je zwaar water nodig. Zwaar water werd tijdens de oorlog geproduceerd in Noorwegen, in het plaatsje Vemork, vlakbij Rjukan.
Zwaar water was nodig om de in de kernreactor snelle neutronen af te remmen die ontstaan bij de splitsing van uranium. Later bleek dat ook grafiet gebruikt had kunnen worden, de Amerikanen wisten dat, de Duitsers niet, als ze dit wel hadden geweten was de oorlog heel anders verlopen dan we nu uit de geschiedenisboekjes leren.


De Duitsers probeerden uit Noorwegen zwaar water te halen waarmee ze een atoombom wilden produceren. Het liep gelukkig anders.

De Noorse fabriek

Meestal wordt er gesproken over de Vemorkcentrale bij Rjukan, bedoeld wordt dan de waterkrachtcentrale die in 1911 door Norsk Hydro in gebruik werd genomen. De Noren waren de enigen in Europa die zwaar water maakten, het was een bijproduct van de kunstmest die hier werd vervaardigd, de Duitsers wilden zaken doen met het bedrijf Norsk Hydro die niet erg happig waren. De directie werd daarop vervangen door iemand die bereidwilliger leek en inderdaad, aan het begin van de oorlog nauw samenwerkte met de Duitsers die Noorwegen hadden bezet.

Axel Aubert

Hij was sinds midden jaren dertig de hoogste baas van Norsk Hydro, hij weigerde zwaar water aan de Duitsers te leveren. In 1941 zochten de Duitsers iemand die bereidwilliger was, die vonden ze, Axel werd afgezet.
Hij overleed in december 1943.

Bjarne Eriksen

Bjarne werkte al zijn leven lang voor Norsk Hydro, hij was getrouwd met het bedrijf, hoewel hij ook een vrouw had die vaak kritisch was op zijn houding jegens de Duitsers. Eriksen werd gepromoveerd op aandringen van de Duitsers, toen het de Duitsers te heet onder de voeten werd boden ze hem Eerbescherming door het te arresteren in Noors uniform zodat hij na de oorlog zonder te worden aangeklaagd tegrug kon keren naar Noorwegen.
Over Bjarne is nooit veel naar buiten gekomen, velen hebben vermoed dat hij met het verzet meewerkte aan sabotage van de fabriek.
Hij overleed in 1976.

Niels Bohr

Deze Deense kernfysicus heeft aan de wieg gestaan van de atoomfysica, daarom was hij in beeld bij de Duitsers, Boht wilde echter niets weten van het Duitse kernwapenprogramma. Een van zijn studenten echter wel. Bohr had gehoord van Bram Pais, de Joods-Nederlands-Amerikaanse natuurkundige en wetenschapshistoricus en vroeg hem per brief zijn assistent te worden.
Pais was de verloofde van Tina Strobos (link) die met deze brief het leven redde van Bram, de Duitsers waren op het einde van de oorlog in paniek en wilden alle kansen aangrijpen om een atoombom te bouwen, zover kwam het niet, Bram weigerde, maar kon door de treinstaking in Nederland niet op transport worden gesteld.
Niels Bohr vluchtte in 1943 het land uit en overleed in 1962.

NIELS BOHR >>>

Werner Heisenberg

Bij hem lagen de kaarten anders, Werner was een Duitser en leerling van Niels Bohr. Werner wist de Duitsers ervan te overtuigen dat hij een atoombom voor ze kon maken als hij de leiding kreeg over het atoomprogramma. Voor de uitvoer van zijn plannen had hij het zwaar water nodig van de Noren.
Vandaar dat daar een pro-Duitse directie werd aangesteld. Niels Bohr werd door Werner gevraagd met hem samen te werken die voor de eer bedankte en Werner op de gevaren wees.
Na de oorlog bleef Werner volhouden dat hij meerdere sabotages had gepleegd, Bohr bleef beweren dat Heisenberg hem er juist bij wilde hebben om de plannen te laten slagen.
Op 3 mei 1945 werd Heisenberg gearresteerd en naar Engeland (Farm Hall nabij Cambridge) overgebracht alwaar hij over zijn rol ondervraagd werd. Nog negen kerngeleerden werden daar verhoord, de laatste werd in janauri 1946 vrijgelaten.
Werner overleed in 1976.

Plannen om de fabriek plat te leggen

Er zijn gedurende de gehele oorlog sabotages gepleegd door leden van het Noorse verzet. Tot in hoeverre Bjarne Eriksen, de baas van de fabriek, hiervan wist of wellicht zelf betrokken was in nooit bekend geworden. Vast staat dat zijn vrouw meer wist dan hij dacht, zij confronteerde hem telkens met de gevaren die hij en zijn personeels leden liepen, maar ook voor haar eigen gezin was zij bang.

Toen een personeelslid van de fabriek door de Duitsers werd opgepakt en enkele dagen later vrij kwam nadat Bjarne hierop door zijn vrouw was
aangesproken lijkt erop te wijzen dat Bjarne nooit iets tegen zijn vrouw zei, maar achter de schermen wel begaan was met het lot van de Noren. Alles lezende vermoed ik dat hij zelf ook sabotage heeft gepleegd in de fabriek van Norsk Hydro.
De geallieerden hebben samen met het Noorse verzet meerdere pogingen ondernomen om de productie te stagneren.

Operatie Grouse

Vier Noorse commando's werden op 18 oktober 1942 gedropt om de fabriek te gaan verkennen en erachter te komen hoe deze was te vernietigen. Door slecht weer kwamen zij te ver van het doel terecht. Uiteindelijk lukte het toch om informatie te verzamelen en aan de Britten te geven. Zij maakten een plek klaar voor commando's om te landen.

Operatie Freshman

Deze operatie was het vervolg op 'Grouse', op 20 november vertrokken er 34 getrainde commando's in twee zweefvliegtuigen die vanaf een vliegveld in Schotland werden getrokken door de RAF. Boven het doel werden beide 'gliders' losgelaten, dat ging gruwelijk mis. Beide toestellen stortten neer, de overlevenden werden door de Duitsers opgespoord en doodgeschoten.
Op 11 december 1942 bereikte het bericht de geallieerden dat de operatie defintief was mislukt. De vier mannen van operatie Grouse leefden toen nog.

Operatie Gunnerside

In februari 1943 werd een nieuwe poging ondernomen, groep 'Grouse' was nog intact, een tweede groep werd gedropt, na dagen ontmoetten de tien mannen elkaar en troffen voorbereidingen om een operatie uit te voeren op de fabriek.
Na operatie Freshman waren de Duitsers op hun hoede, de bewaking van de fabriek was verder opgevoerd. Het plan was om via een ravijn een trein te bereiken die naar de fabriek ging en dan door te dringen tot de kelders waar het zwaar water werd geproduceerd. De opzet lukte, de productie lag lange tijd stil en er was slechts één dode te betreuren.
De Duitsers besloten echter om de fabriek te herbouwen.

Bombardement 16 november 1943

De Amerikanen waren witheet dat alle Britse acties niet ten doel hadden gehad dat de productie van zwaar water was gestaakt, daarop stuurden zij honderden bommenwerpers richting Noorwegen, ondanks de duizenden bommen was de fabriek slechts licht beschadigd.
De Duitsers waren de aanvallen zat en besloten de productie naar Duitsland over te brengen.

Aanslag veerboot met zwaar water aan boord

Het restant aan zwaar water bestond uit 49 vaten, na de aanval door de Amerikanen wilden de Duitsers de vaten naar Duitsland brengen. Een van de leden van het Noorse verzet blies op 20 februari 1944 de boot op, naar verluid konden de Duitsers slechts twee of hoogstens vier vaten zwaar water redden.
De fabriek in Duitsland is nooit afgebouwd.

Tenslotte

Hitler had al snel door dat een atoombom hem sneller bij zijn doel zou brengen, al voor de oorlog was er een nucleair programma, door het plat leggen van de fabriek in Noorwegen lukte het de Duitsers niet de oorlog in hun voordeel te beslissen met een atoombom.