De Dokwerker

Oorsprong Kamp Westerbork

Duitse Joden hadden zwaar te lijden onder de repressie door de Duitse overheid, velen vluchtten naar omliggende landen, waaronder Nederland. Door de grote toestroom van Duitse Joden zag de Nederlandse regering zich genoodzaakt hen op te vangen, daarvoor werd er in Drente, vlakbij de Duitse grens, een opvangkamp gebouwd.

Na de bezetting van Nederland door de nazi's namen zij het kamp in gebruik als gevangenenkamp. Joden uit Nederland werden naar het kamp gebracht en van daaruit getransporteerd naar concentratiekampen, de meesten kregen een enkele reis naar onder andere de vernietigingskampen Auschwitz-Birkenau en Sobibor.

Financiering en het eten
Het kamp was aanvankelijk dus een opvangkamp voor Duitse Joden, die moesten er dan ook maar voor betalen, op de Joodse gemeenschap (bestaande uit de Duitse nieuwkomers en Nederlandse Joden) werd een dringend beroep gedaan te betalen voor de opvang. Zo betaalden de Joden in feite voor een kamp dat later hun dood zou inluiden.
Het eten n het kamp was niet slecht. Er was een heuse keukebrigade die onder leiding stond van chef-kok Ernst David die aanvankelijk inwoonde bij de kamp-commandant, net buiten het kamp. Later moest hij ook binnen het kamp verblijven, maar werd nog wel zeer geregeld naar 'het huis' geroepen om er voor de familie van de commandant te koken. Het eten in het kamp was dus goed, maar ook daarvoor moest een prijs worden betaald.
Sommige kampbewoners mochten naar boeren in de omgeving om aardappelen, eieren, brood, melk, vlees en groenten te kopen. Er was een levendige ruilhandel (bijvoorbeeld gouden ringen tegen aardappelen), er werd grof geld betaald voor het eten. Veel boeren rondom Westerbork zijn schatrijk geworden van de misère van de kampbewoners.

Kok Ernst David moest duizenden monden voeden, doorgaans was dat stamppot, de 'aardappelgroep' bestond uit vijftien vrouwen die de hele dag niets anders deden dan piepers jassen. Veel vlees was er niet, mensen met geld kregen heel af en toe vlees, met de strafbarakken werd er nooit vlees gedeeld.
Degenen die het langste in het kamp zaten, de Duitse Joden, hadden de beste banen en, aanvankelijk, de minste kans om op transport te moeten. Een baan in de keuken was gewild omdat je dan zelf goed te eten had en min of meer 'nodig' was voor een goed verloop in het kamp. De bakker in het dorp zou een miljoen broden hebben gebakken, zijn familie heeft lang in weelde kunnen leven.
Dagelijks moesten er 10.000 bewoners van eten worden voorzien.

Ontjoding

Enige tijd geleden las ik een artikel in de webversie van een Duits blad waarin de auteur zich verbaasde over het feit dat er op Schiphol geen Jodenkoeken meer te koop waren. De titel boven het stuk was (vrij vertaald) 'wordt Nederland ontjood?'. Vrij smakeloos, dat vonden meer mensen, nog dezelfde dag werd het bewuste artikel van het Internet verwijderd.
Maar het geeft wel aan dat Duitsers (nog) lang niet zo gevoelig zijn als wij Nederlanders.

Wannsee
De Wannsee conferentie werd in de winter van 41-42 gehouden in een fraaie vila, het zou de opmaat betekenen tot wat later de Holocaust genoemd werd. Er moest een oplossing komen voor het Jodenvraagstuk. De Wannsee was een fraai meer, de idyllische omgeving stak schril af tegen de bedoelingen van een aantal hooggeplaatste nazi's.
Eerder was al geprobeerd de Joden te 'slijten' aan de geallieerden, dat werd niet serieus genomen. Een paar jaar geleden werden de destijds opgestelde plannen teruggevonden. De allergrootste misdadiger na Hitler en Heydrich is zondermeer Himmler (Heinrich), die leiding gaf aan de SS, hij gaf persoonlijk zijn goedkeuring aan hetgeen door de 'hoge' heren van de Wannssee conferentie was besloten door zijn handtekening te zetten.
Voornaamste doel was om alle Joden gevangen te nemen en hen naar Auschwitz te deporteren alwaar ze vergast en verbrand moesten worden.

Himmler was zelf niet aanwezig bij de conferentie, zijn voornaamste vasal Reinhard Heydrich wel, die was de stuwende kracht achter de verderfelijke plannen en gaf na de toestemming van Hiimmler ook uitvoer aan hetgeen besloten was. Maar in één keer alle Joden verzamelen en doorsturen was niet mogelijk omdat de verbrandingsovens dat niet aan konden.
In alle bezette gebieden werden doorvoerkampen in gebruik genomen, in Nederland was dat Westerbork dat onder leiding stond van een commandant die als 'aardig' werd bestempeld, maar in werkelijkheid een wolf in schaapskleren was.

Kamp Westerbork

Kamp Westerbork, er kwamen zelden mensen van terug, het kamp gold als een doorvoerkamp, Joden werden er naar toegebracht en van daaruit op de trein gezet naar concentratiekampen. Een enkeling overleefde het kamp, er zijn verhalen dat verwoedde pogingen van het thuisfront om een geliefde of familielid terug te halen tot incidentele successen leidden.

Na de oorlog is het kamp nog een tijd in gebruik geweest, later meer daarover, maar uiteindelijk werden alle barakken gesloopt. Het enige dat nog herinnerd aan de tijd dat een Duitse commandant de scepter zwaaide over het doorvoerkamp is zijn commandantswoning.
Die heeft men met glas overkapt, de grond rondom het huis is afgegraven en onderzocht. Albert Konrad Gemmeker (oud-politieman en lid van de Gestapo) was een verwoed tuinierder, men verwachtte al niet heel veel aan te treffen, maar het was de enige kans die men had dus maakte men van de gelegenheid gebruik.
Er zijn geen bijzondere zaken gevonden.

De film
Albert Gemmeker was een ijdele man die graag als 'populair' gezien wilde worden, zowel bij zijn personeel, meerderen, kambewoners als leiding in Duitsland. Hij liet een film maken door een van de gevangenen (Rudolf Breslauer), de film geeft een gemoedelijk beeld, maar ook is er een transport te zien. Onderaan deze pagina zie je een link naar een documentaire met beelden uit de film van Gemmeker.

Rudolf Breslauer was een uit Duitsland gevluchte fotograaf die in 1942 werd opgepakt en gedeporteerd naar Westerbork waar hij pasfoto's van alle gevangenen moest maken en een film over het leven in het kamp. Met zijn familie werd Breslauer in het najaar van 1944 naar Auschwitz gedeporteerd en vergast. Alleen dochter Ursula (thans Chanita Moses-Breslauer) overleefde de oorlog. In 2015 kreeg zij een verloren gewaande chanuka-kandelaar terug. In 2016 vierde de familie in Israël voor het eerst chanuka met dit oude familiestuk, dat veel voor hen betekent omdat er verder geen bezittingen bewaard zijn gebleven.
Rudolf filmde ook een aantal binnenkomende transporten en één vertrekkend transport waarop ook Gemmeker te zien is.

De 'aardige' kampcommandant

SS'er Gemmeker volgde op 12 oktober van het jaar 1942 zijn kille en gevreesde voorganger op en kenmerkte zich door zijn goedlachse optreden. Hij maakte een goede indruk op de gevangenen en was geliefd bij zijn personeel, maar in werkelijkheid was hij de ergste in zijn soort want tot april 1945 was hij verantwoordelijk voor kamp Westerbork, tijdens zijn bewind werden er meer dan 80.000 Joden de dood ingejaagd.
In 1948 kreeg Gemmeker tien jaar cel waarvan hij slechts zes jaar uitzat, hij had een dermate goede (alweer) indruk gemaakt dat hij bij een regeringswissel wegens goed gedrag werd vrijgelaten om zich weer in Duitsland bij zijn familie te voegen, iets wat de familieleden van de 103.376 Nederlandse slachtoffers ook wel hadden gewild.
Gemmeker runde in Düsseldorf een sigarenzaak en overleed in 1982, veertig jaar na zijn aantreden als overste in Westerbork. Hij heeft altijd gezegd dat hij niet wist wat er met de Joden gebeurde die vanuit Westerbork op transport werden gezet naar het oosten.

Interview met Gemmeker voor de Norddeutsche Rundfunk in 1959

Wist u, meneer Gemmeker, destijds waar deze wekelijkse transporten van 1.000 man heengingen?
Waarheen? Ja, dat wist ik. De bestemming was Auschwitz. Dat was me bekend.

Wist u wat daar gebeurde?
Nee, dat wist ik niet. We hebben zelfs geprobeerd, nadat een keer geruchten over wat we later hebben gehoord, ons bereikten, daarover meer bijzonderheden te verkrijgen. Ik ben zelfs naar mijn chef gereden, en heb ernaar gevraagd. Men zei tegen mij dat het zogenaamde gruwelpropaganda was, oorlogshetze.
Dat vond ik echter niet bevredigend en ik heb een transportbegeleider, die bij mij in het kamp kwam, en die geregeld in Auschwitz kwam, gevraagd mij te vertellen hoe het daar toeging, hoe daar gewerkt werd, hoe de mensen wonen enz. Ik heb het natuurlijk niet op de man af gevraagd, ik wilde indirect te weten zien te komen wat er gebeurde. Die heeft me gezegd dat het transport op een station voor het kamp Auschwitz door de kampbezetting, een officier en zijn personeel, werd overgenomen en hij nog nooit het kamp zelf gezien had.

Ja, meneer Gemmeker, en dan het einde van de oorlog. Toen kwamen de Canadezen, u werd gearresteerd en wat gebeurde er toen met u? Het was zo, dat ik intussen naar Amsterdam teruggekeerd was, want in het noorden waren de Canadezen eerder. In Amsterdam raakte ik in krijgsgevangenschap en ik werd toen na een dag met de hele afdeling, waarbij ik daar was ingedeeld, naar de gevangenis overgebracht. Daar begonnen kort na mijn overbrenging verhoren, dat ging toen almaar door.
Toen werd ik ettelijke maanden later naar Assen overgebracht, daar bleef ik ongeveer twintig maanden, en weer met maandenlange verhoren. Toen kwam ik in kamp Westerbork, waar ik zelf commandant geweest was, en toen ik daar was, werd mijn proces voorbereid. Ik moest weer naar Assen terug en kwam voor de rechters.

Wanneer was dat?
Eind 1948 en het vonnis werd in januari 1949 uitgesproken.

Hoe luidde het vonnis?
Het vonnis: het was zo dat de officier van justitie een straf van twaalf jaar eiste en dat de rechtbank een uitspraak deed van tien jaar.

En hoeveel daarvan moest u daadwerkelijk in de gevangenis doorbrengen?
In de Hollandse rechtspraak geldt een soort amnestie bij goed gedrag. Daar werd rekening mee gehouden en daardoor heb ik in totaal zes jaar in gevangenissen, in het kamp en in een kolenmijn doorgebracht.

Wanneer bent u weer naar Duitsland teruggekeerd?
Ik werd op 20 april 1951 vrijgelaten en keerde toen naar hier, naar Dússeldorf, terug.

En hoe kijkt u nu, in 1959, tegen dit vonnis aan? Vindt u het rechtvaardig, hoe denkt u daarover?
Ik zou het zo willen zeggen: ik heb de rechter destijds gezegd dat ik me op geen enkele wijze schuldig voelde, want ik heb gedaan wat mogelijk was. Anderzijds kon ik echter begrijpen, dat voor al die mensen in Holland, die immers alleen maar wisten, dat ik commandant van het jodenkamp geweest was, dat het voor hen onbegrijpelijk geweest zou zijn, als ik geen straf zou hebben gekregen.
En dat daarenboven jegens die mensen die bij mij in het kamp waren of in het bijzonder jegens degenen die op transport gegaan zijn en jegens wie werkelijk veel onrecht gepleegd is, heb ik het op zijn minst voor mezelf niet zo gezien, dat ik nu de anderen voor mijn gevangenschap de schuld in de schoenen kon schuiven.

Duits kamp, niet Nederlands

Het kamp stond dus onder direct bevel van de Duitsers, over het aanvankelijk Nederlandse kamp hadden we zelf niets meer te zeggen. Vooruitlopend op beslissingen tijdens de Wannsee conferentie werden er in geheel Europa doorgangskampen gebouwd en daar waar nodig, zoals in Westerbork, werd de capaciteit fors opgevoerd.
Het prikkeldraad om het kamp werd versterkt en verhoogd, er kwamen wachttorens en strafbarakken. Uit de regio werden mensen geronseld om wacht te lopen, dat waren dus Nederlanders.
Binnen het kamp was er in feite nog een kamp. Hier werden Joden gehuisvesd die zich verzet hadden tegen de Duitse maatregelen door onder te duiken. Verzetsmensen werden vaak al in de stad of de duinen geliquideerd, die kwamen doorgaans niet tot in Westerbork. Onder andere Anne Frank en haar familie zaten in een strafbarak.
Slechts vijfduizend van de ruim honderdduizend Joden overleefden de deportatie naar Westerbork. De laatste trein vertrok op 13 september 1944, op 12 april 1945 werd het kamp door Canadese soldaten bevrijd.

Philip Mechanicus
Hoe weten we nu zoveel van Westerbork, terwijl nauwelijks iemand de verschrikkingen overleefde en de gevangenen van het eerste uur al lang vermoord waren toen de oorlog ten einde was en het kamp op 12 april 1945 werd bevrijd?
...lees hier verder...

Het pad naar Kamp Westerbork

In Westerbork zat onder andere Anne Frank met haar familie voordat zij naar andere kampen werden overgebracht. Meer dan 100.000 Nederlandse Joden werden naar dit 'tussenstation' gebracht.

Joden werden gedwongen in Amsterdam te gaan wonen, de directe aanleiding voor de Duitsers om deze maatregel te nemen was zodat ze de Joden dicht bij elkaar hadden, in feite waren ze van plan van Amsterdam een groot getto (link) te maken.
Na een oproep of een razzia werden de Joden ondergebracht in de Hollandsche Schouwburg (link) om vervolgens per trein naar een van de doorvoer- of vernietigingskampen te worden getransporteerd.

Herinneringscentrum Kamp Westerbork en KNBLO Wandelsportorganisatie Nederland werkten gezamenlijk aan het Westerborkpad en het Westerborkluisterpad.

De Westerborkroute is ruim 300 kilometer lang, blijft zo dicht mogelijk bij de spoorlijn en leidt langs oorlogsmonumenten, synagogen en andere plekken die een rol speelden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het belangrijkste doel van de initiatiefnemers is uiteraard dat de Jodenvervolging niet vergeten wordt en dat zoiets nooit meer gebeurt.

Een aantal belangrijker 'stops' langs de route zijn:
50 km punt, station Hilversum
100 km punt, station Nijkerk
150 km punt, station Nunspeet
200 km punt, omgeving Wezep
250 km punt, omgeving Staphorst
300 km punt, omgeving Beilen

Informatie tijdens de route
Er is uiteraard een wandelgids, maar een fraaie toevoeging aan het Westerborkpad is dat u onderweg via uw telefoon kunt luisteren naar herinneringen aan de Jodenvervolging. De zeer indringende verhalen geven nog meer lading aan de feitelijke plekken waar de geschiedenis zich heeft afgespeeld.
Voor diegenen die geen telefoon met internetverbinding hebben zijn er langs de route luisterpunten. Ter plekke kunt u dan inbellen met het aangegeven telefoonnummer en via het keuzemenu wordt u dan naar het juiste item geleid.
De route wordt gemarkeerd met speciale bordjes die je hier rechts ziet.

Het Westerborkpad is een initiatief van de KNBLO-NL Wandelsportorganisatie Nederland en het Herinneringscentrum Kamp Westerbork (de opening was op 27 januari 2012.)

Executies

Westerbork was geen vernietigingsamp, het kamp werd gebruikt als doorvoerkamp. Meer dan honderdduizend Joden wachtten er op transport naar een van de concentratiekampen van de Duitsers. Toch vonden er ook in Westerbork executies plaats, iets wat onderbelicht is gebleven na de oorlog. In september 2012 bereikte mij zeer opmerkelijk nieuws. Later werd dit ook op radio en televisie gebracht. Waar gaat het om? Toen Kamp Westerbork werd bevrijd moesten de NSB'ers en andere collaborateurs beschermd worden tegen een volksgericht want de blijheid over de bevrijding liep hand in hand met de woede tegen overlopers en meeheulers.
Onder andere in Kamp Westerbork werden veel 'foute' Nederlanders opgesloten, maar waarschijnlijk zaten er ook Duitse soldaten tussen. Welke taferelen zich daar hebben afgespeeld is nooit echt goed belicht, dat komt onder meer omdat er mensen mishandeld zijn en misschien wel vermoord.

Er wordt wel eens beweerd dat ze terecht in gelijke munt werden terugbetaald, maar in een fatsoenlijke democratie is het nog altijd de rechter die zich als enige mag uitspreken over 'schuldig of niet schuldig' en ook alleen de rechter bepaald welke straf er wordt opgelegd.

'Vergeten' graf
Er is begin 2012 in Westerbork een 'vermoedelijk' graf gevonden waarin NSB'ers en SS'ers liggen, nader onderzoek moest worden gedaan om vast te stellen om wie het ging.
Wat mij bevreemdde was het volgende:
Het was bij de overheid totaal geen geheim dat er ergens een graf moest zijn, het gaat dus niet om een vergeten graf, maar om een bewust verzwegen graf. Dat is waarschijnlijk ingegeven doordat het goed mogelijk is dat er mensen met schotwonden in liggen. Dan zijn zij dus vermoord en zijn geen natuurlijke dood gestorven.
Terwijl het onderzoek nog moest plaatsvinden werd er al gezegd dat het zeer waarschijnlijk om mensen ging die overleden waren aan een besmettelijke ziekte. Maar er waren ziekenhuizen in de buurt, niet op of rond het kamp. Als iemand dus een besmettelijke ziekte zou hebben gehad zou het meer voor de hand liggen die persoon naar een ziekenhuis te brengen zodat de kans op verdere besmetting uiterst klein kon worden gehouden.
Bijna honderd mensen zouden in het graf terecht zijn gekomen, dat zijn wel erg veel overledenen in een betrekkelijk korte tijd, immers, als meerdere mensen tegelijkertijd overlijden en je moet ze in een massagraf leggen dan gooi je die kuil dicht om hem nooit meer te openen. Mochten er weer veel mensen in een betrekkelijk korte periode sterven dan graaf je een nieuwe kuil.
Het voor langere tijd 'bewaren' van lijken, zeker als ze een besmettelijke bacterie of virus dragen, is zeer onaannemelijk. Ik ging er dus gelijk van uit dat er lang niet zoveel in één graf lagen, het zal om meerdere graven gaan of slechts om de overblijfselen van enkelen.
Het kan zijn dat men een afgelegen plek koos omdat het inderdaad om mensen ging die mogelijk een besmettelijke ziekte hadden. Maar ligt verbranden dan niet veel meer voor de hand? Bovendien mochten er geen doden begraven worden zonder de nodige vergunningen. Nee, in dit geval ging men het bos in om een grote kuil te graven en daar meerdere lijken in te gooien.

Conclusie
Ik dacht dat er vast wel meer gedocumenteerd was over de mensen die in de graven moesten liggen, maar dat men nooit heeft willen zoeken naar de graven, zo groot is het gebied nu eenmaal niet. Wat ook opmerkelijk is, is dat er wel eens een poging is gedaan de graven te vinden en op te ruimen, in 1960. En nu zou er niet eens bekend zijn of dat ook echt gebeurd is?
Uiterst vreemd.

Klaarheid
In het najaar van 2012 bleek dat er op een kilometer van het kamp negen graven waren van negen NSB'ers en Nederlandse SS'ers, zij zijn allen na de oorlog ter dood gebracht en op het terrein begraven. Voor zover dat mogelijk is de identiteit achterhaald en zijn de families ingelicht zodat de stoffelijke overschotten herbegraven konden worden.
Rond de vondst van de negen graven is nauwelijks ruchtbaarheid gegeven, de Nederlandse pers besteedde er ook totaal geen aandacht aan. De plek van de graven was exact daar waarvan in 1960 al werd aangenomen dat er een graf was. Waarom er zolang gewacht is blijft een raadsel.
Dat het om standrechtelijke executies zal zijn gegaan heeft ongetwijfeld een rol gespeeld.

20 september 1943, de executies beginnen

Terug in de tijd. In het bos achter het kamp lag een fusilladeplaats, daar werden, verzetsmensen, onderduikers en hun helpers doodgeschoten en verbrand, direct naast de plek des onheils stond de oven waar andere kampbewoners de lijken in moesten gooien. Hun getuigenissen na de oorlog brachten aan het licht dat er dus ook in Westerbork gemoord werd.
In dit licht bezien is de zes jaar dat kampcommandant Gemmeker in de gevangenis heeft gezeten erg wrang. Het crematorium was uiteraard bedoeld om alle sporen uit te wissen. Verzetsman Jan Rengenier Dijksterhuis uit Groningen was één van de 62 mannen die tussen september 1943 en oktober 1944 in het bos de dood vond. Kort voor zijn executie op 25 september 1944 is Dijksterhuis gemarteld in het beruchte Scholtenshuis; het hoofdkwartier van de SD te Groningen.

Scholtenshuis
Het Scholtenshuis, aan de Grote Markt, was tijdens de oorlog een berucht pand in de binnenstad van Groningen, de naam komt van de opdrachtgever, Willem Scholten, maar omdat er twee families Scholten woonden sprak men van ScholtenShuis.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog trok de SD in het pand en mishandelde er bijna 500 verzetsstrijders die veelal naderhand werden doodgeschoten.
Na de oorlog werd het huis platgebrand door de boze bevolking.

Graven
Gevangenen die moesten helpen bij het verbranden van de lijken op Westerbork hielden bij om hoeveel slachtoffers het ging, ook begroeven ze de as. Na de oorlog is op hun aanwijzing de as opgegraven van 48 verzetsstrijders en 4 joden en herbegraven.
Toch is er één graf nabij Westerbork, in het bos bij Hooghalen. Pas na de eerste vondst in 1948 trof men een nieuw graf aan met de resten van tien mensen.
Voor hen is er in het bos een gedenkteken geplaatst. Het bevindt zich 500 meter van het kamp.

Sinds 1983 is kamp Westerbork een herinneringskamp

Herinneringscentrum Kamp Westerbork
Oosthalen 8
9414 TG  Hooghalen
Telefoon: 059 359 26 00

Noot: je kunt niet parkeren bij het kamp, wel bij het herinneringscentrum, dat is dus iets anders! Daar zit drie kilometer tussen die je per fiets, lopend of met een pendelbus kunt afleggen, een retourtje kost een paar Euro.

Herdenking 2015

In 2015 was het zeventig jaar geleden dat Nederland bevrijd werd. Op 12 april 1945 werd Kamp Westerbork bevrijd door Canadese troepen, de bijna 900 gevangenen moesten in het kamp blijven tot 5 mei. De SS, die het kamp beheerde, was toen al vertrokken. Er heersten ziektes, de bewoners moesten eerst medisch onderzocht worden alvorens zij het kamp mochten verlaten.
De huidige directie van Kamp Westerbork kocht in 2014 vijf goederenwagons die in de oorlog zijn gebruikt voor deportaties van bijna 107.000 mensen waarvan er slechts 5.000 terugkwamen. Vooralsnog blijven de wagons op slot, wellicht gaan ze in de toekomst wel open. De leiding van het kamp weet niet of de indruk niet te overweldigend zal zijn.
Ik denk dat dat wel mee zal vallen, in Auschwitz staan de barakken nog die destijds gebruikt werden, het draagt bij tot een groter besef omdat met name jongeren visueler zijn ingesteld dan ouderen.

Bezoek De Dokwerker aan Westerbork

Ik ben in maart 2012 naar het kamp geweest, zeer indrukwekkend. Onder andere stond ik op de plek waar Anne Frank heeft gezeten. Voor de foto's met een korte beschrijving klik je HIER.

Gegevens van Westerbork niet geheel correct

Tijdens het digitaliseren van de gegevens van het kamp bleek dat er ruim duizend fouten in de administratie van gedeporteerden zaten. Mensen die als overleden of vermist geregistreerd stonden bleken na de oorlog wel degelijk uit de kampen te zijn teruggekeerd. Soms stonden mensen met een andere naam op een transportlijst, maar kwamen ze in werkelijkheid na de bevrijding terug.
In samenwerking met het Rode Kruis en het Joods Historisch Museum konden de onderzoekers van Westerbork een aantal van de fouten herstellen. Van enkele honderden mensen weet men nog altijd niet of ze terug zijn gekeerd uit een kamp of dat zij daar vermoord zijn. De kans dat er geen enkele fout meer in de administratie zal zitten is uiterst klein.