De Dokwerker

Nagenoeg de gehele vaderlandse pers duikt onder

Niet alleen kranten waren een middel voor communicatie, beide partijen gebruikten meerdere methoden om hun boodschap aan een zo breed mogelijk publiek te slijten en om onderling contact met elkaar te houden.
De Duitsers hadden echter weinig behoefte aan pottenkijkers, direct nadat ze Nederland waren binnengevallen wilden ze de pers aan een touwtje houden, daar waar redacties tegenstribbelden werd de krant verboden.

Maar reeds voor de oorlog was het raak. Associated Press (AP) liet zich na de verkiezing van Hitler tot Rijkskanselier voor zijn karretje spannen. Harriet Scharnberg, doctorandus in de geschiedenis van Duitsland en werkzaam aan de Martin Luther universiteit te Halle-Wittenberg, deed hier onderzoek naar.
AP mocht als enige buitenlandse persagentschap in nazi-Duitsland blijven publiceren, zij verklaarden geen Joden in dienst te hebben en plaatsten zelfs door de Duitsers geschreven editorials. Na de aanval van Japan op Pearl Harbor in 1941 kon AP niet anders dan de burelen sluiten. De persvrijheid was al langer in gevaar want er werkten zelfs nazi's bij AP, (link naar Harriets' onderzoek.)
Maar hoe was het gesteld met de persvrijheid in de bezette gebieden?

Post

Dit was een zeer onbetrouwbare manier van communicatie omdat je niet wist of je bericht wel aan kwam en zo ja, wanneer het aankwam. Post werd soms onderschept door de SD, maar omdat je nooit wist óf dat gebeurde werd deze manier van berichten uitwisselen weinig gebruikt.

ANP

Het ANP (Algemeen Nederland Persbureau) wordt door de Duitsers overgenomen en komt rechtstreeks onder het Duitse algemeen persbureau te vallen.
Nederlanders hadden dat uiteraard snel door en doopten de naam van het ANP om in: Adolfs Nieuwste Papegaai. Alle Joodse werknemers werden per direct ontslagen. Vanuit Londen kwam er een alternatief voor het ANP. Pas na de oorlog kon de situatie hersteld worden.

Polygoon nieuws

Vóór de films werd er in bioscopen een Polygoonjournaal vertoond, tijdens de oorlogsjaren was dat steevast pro-Duits, na de oorlog werd dit veroordeeld, maar ook tijdens de oorlog was er stevige kritiek en brak er wel eens een relletje uit in de bioscoop.
Er waren meer dan 300 bioscopen die dagelijks het Polygoonjournaal brachten, hierdoor konden de Duitsers hun gekleurde berichten onder een breed publiek verspreiden.

Propagandafilms

Via films en radioprogramma's probeerden de Duitsers hun boodschap uit te dragen, vaak werden feiten verdraaid om een rooskleuriger beeld van de effecten van de bezetting en oorlogsvoering te geven.

NSB propaganda

In aanloop naar de Tweede Wereldoorlog verspreidde de NSB via radio, kranten en pamfletten hun boodschap, maar de meeste aandacht kreeg de beweging door de films die in bioscopen werden vertoond.
De NSB had heel goed in de gaten dat het tonen van hun boodschap middels korte films in bioscopen de meeste leden zouden opleveren. Iedereen werd wel eens geconfronteerd met de films die voor en tijdens reguliere films werden vertoond.

Telefoon

Van vrij telefoonverkeer was nauwelijks sprake tijdens de oorlog. Wel waren er prive verbindingen tussen, bijvoorbeeld, kantoren van Waterleidingen.
Er werden ook veldtelefoons gebruikt, maar het bereik was kort, doorgaans maar tien kilometer. Er waren ook mobiele telefoons die je aan een mast kon verbinden zodat je wel verder kon bellen. Aan deze masten hingen de telefoonkabels die ook gebruikt werden voor de vaste telefoons thuis en in kantoren
Omdat het verzet niet wist of er werd afgeluisterd was de telefoon niet populair onder hen.

Telex

Voor het gebruik van een telexmachine had je een telexnetwerk nodig, het verzet beschikte ook nauwelijks over telexapparatuur en printers.

Enigma

Dit is geen utivinding van de Duitsers, maar van een Nederlander die het verkocht aan de Duitsers. 'De Enigma' groeide uiteindelijk uit tot dé codeermachine die de Duitsers gedurende de Tweede Wereldoorlog gebruikten.
De Enigma was een typemachine die versleutelde berichten verzond, aan de andere kant stond eenzelfde machine die het bericht weer decodeerde. Uiteindelijk wisten de Britten Enigma te kraken. Het geheel aan ontcijferde Duitse geheime berichten werd 'ULTRA' genoemd. ULTRA wordt gezien als beslissend voor de afloop van de Tweede Wereldoorlog.
Er wordt beweerd dat het telkens willen verfijnen van Enigma de Duitsers is opgebroken omdat er fouten in de code terecht kwamen die de Britten uiteindelijk op het juiste spoor zouden hebben gezet. Of dit echt waar is betwijfel ik, maar wie weet komt het antwoord daarop ook nog wel eens.

...lees verder...

Muurkranten

Omdat de Duitsers censuur pleegden werden er door de illegale kranten pamfletten gedrukt en 's nachts in de straten opgehangen om de bevoling op de hoogte te stellen van acties en maatregelen van de bezetter en berichten uit Londen.

Kranten

Spartacus
Dit krantje verscheen tweemaal per maand in een oplage van 3.000 stuks en was de eerste ondergrondse krant in de oorlog. Het werd uitgegeven door het MLL front dat onder leiding stond van Henk Sneevliet die later door de Duitsers werd doodgeschoten.

Accu
Een gestencild blad dat tijdens de hongerwinter verscheen in Amsterdam.

Je Maintiendrai
Je Maintiendrai was een twee-wekelijks landelijke verzetskrant die gestoeld was op het gedachtengoed van de Nederlansche Unie, geen frisse club. Maar de Unie werd op een gegeven moment (eind 1941) door de Duitsers verboden, het blad ging in 1943 verder en had een oplage van gemiddeld 25.000 stuks en was daarmee een van de grotere verzetskranten. Na de oorlog was er geen voedingsbodem meer voor het blad en hield op te bestaan.

De Koerier
'Je maintiendrai' werd gedrukt in het westen en, onder andere, verspreid in het noorden. Door de treinstaking van 1944 kon de krant niet meer worden verspreid in Friesland, hierdoor ontstond ter plaatse de Koerier, de eerste uitgave dateert van 15 september 1944. Deze werd gedrukt in Leeuwarden en niet in Heerenveen, zoals velen denken, dat was pas later.
Na de oorlog ging het blad verder als de Heerenveense Koerier en pas in 1952 werd het de Friese Koerier.

Trouw
Trouw is tijdens de oorlog opgericht, een deel van de redactie van Vrij Nederland was het niet langer eens met de pro-Sovjet koers en stapte op. De eerste editie rolde op 18 februari 1943 van de persen. Tot de bevrijding was Trouw een verzetskrant.

Het Parool
Deze krant was fel gekant tegen de bezetting en stak dat niet onder stoelen of banken, twee maanden na de bezetting moest de krant haar bovengrondse activiteiten staken en ging ondergronds verder als verzetskrant.

De Waarheid
Dit blad kwam voort uit eerdere Communistische bladen, het eerste nummer verscheen op 23 november 1940. Na de oorlog verscheen het blad nog enkele jaren. De Waarheid was de spreekbuis van de CPN dat op de dag dat Nederland capituleerde ondergronds ging omdat de partij door de Duitsers werd verboden.

De Geus
In 1942 verschijnt dit studentenblad als verzetsblad. Huib Drion (inderdaad, van 'de pil van Drion') en zijn broer Jan waren de drijvende kracht achter het blad. Huib studeerde in Leiden en zat samen met zijn broer ook achter de Leidse studentenstaking.

Vrij Nederland
In augustus 1940 werd dit verzetsblad opgericht, het bestond toen al enkele maanden onder een andere naam. De krant schoof steeds verder op naar links, dit tot ongenoegen van een groep redacteuren die zich in 1943 afscheidden en Trouw oprichtten.

De Wervelwind
Dit was een eigenheimer, het maandblad werd gemaakt in Londen en was gericht op Nederland en, uiteraard, tegen de Duitsers. Het verscheen van april 1942 tot januari 1945.

De Vrije Katheeder
Dit blad verscheen gedurende de gehele oorlog, echter, soms maar een enkele keer per jaar, als het mogelijk was tientallen malen in een jaar. Het blad werd gemaakt en gelezen door studenten van Communistische huize.
Een van de schrijfsters was Eva Tas die later voor De Waarheid zou gaan schrijven. Zij zat met Loe de Jong in de klas op het Vossius Lyceum.

Het Volk
Dit socialistische blad bestond al ruim veertig jaar toen de Duitsers ons land binnenvielen, aanvankelijk probeerde de krant zelfstandig te blijven, ondanks toezeggingen werden de directie en redactie vervangen, na de oorlog ging de krant verder als 'Het Vrije Volk'.

Algemeen Dagblad
De krant zet de toon bij Nederlanders die fel anti-Duits zijn, dit ergert de bezetter dusdanig dat ze op 5 juli 1941 een inval plegen in het hoofdkantoor en de hoofdredactie en alle Joodse medewerkers ontslaan. De krant wordt op dat moment een verlengstuk van de Duitse propaganda.

Volkskrant
De Volkskrant is een stuk milder voor de Duitsers en kan dan ook gewoon verschijnen. In juli 1941 worden echter alle kranten onder verscherpt toezicht gesteld, het is dan buigen of barsten voor de krant. De hoofdredactie wordt heengezonden, de krant verschijnt dan nog enkele maanden maar de lezers stappen massaal over naar De Telegraaf en het Algemeen Dagblad. Op 4 oktober 1941 kwam de laatste editie uit.

De Telegraaf
De Telegraaf was fout gedurende het grootste gedeelte van de oorlog, dat is een harde uitspraak, maar het is nu eenmaal zo. De eerste twee jaren van de bezetting was de krant nog wel eens kritisch richting de Duitsers, maar toen de hoofdredacteur werd ontslagen en er een gematigder kapitein op het schip stond vaarde de krant voornamelijk de door de nazi's uitgestippelde koers.
Er werden zelfs anti-Joodse artikelen geplaatst terwijl de meeste andere kranten dit weigerden en daarop verboden werden. Ook drukte het concern Duitse bladen die gericht waren op Nederland.
Gedurende het laatste half jaar van de oorlog is de krant een verlengstuk van de SS, een zeer verderfelijke rol speelde het blad toen. Na de oorlog werd de krant veroordeeld, maar het verschijningsverbod werd al vrij snel weer ingetrokken.

De Baanbreker
Dit dagblad verscheen september 1944 tot en met mei 1945 en werd in en rond Zeist werd uitgegeven. Het werd kort ook rond Amsterdam verspreid.

De Eendracht
Dit verzetsblad verscheen dagelijks van september 1944 tot en met april 1945 rond Ede. In maart, april en mei 1945 verscheen het ook in Amsterdam.

De Nieuwe Amsterdammer
Wit verzetsblad kwam uit onder redactie van Mr. Drs. A. Börger, het kwam maar liefst 93 maal uit, wat vrij veel is voor een verzetsblad. Aanvankelijk heette het 'Op Wacht', maar die naam was te verwarrend. Het verscheen tussen 16 oktober 1944 tot aan de bevrijding.

De Zwerver
Verzetsblad op het einde van de oorlog, het blaadje kwam alleen uit in Noord-Holland.

Meer bladen
Er waren honderden verzetskranten, vaak verschenen ze slechts enkele keren. Van een echte krant was doorgaans geen sprake, meer van een nieuwsbulletin zoals Het Parool ook begon. De namen van die bladen spreken zeer tot de verbeelding, zoals daar waren:
Berichtendienst
Contact
Dageraad
De Luistervink
De Onderduiker
De Partisaan
De Sirene
De Wekker
Den Vaderlandt Ghetrouwe
Frontnieuws
Hier is Londen
Het Kompas
Libertas
The London News
Moed en vertrouwen
Oranjebode
Rood-Wit_blauw
Verzet

Computers

Wat was het handig geweest als iederee thuis de bschikking zou hebben gehad over een computer, maar helaas. Toch werd er tijdens de oorlog gebruik gemaakt van een computer, namelijk de Colossus, een Britse vinding waarmee ze alle Duitse berichten op konden vangen. Probleem was echter om deze berichten snel te decoderen.
Pas in 1944 was er een volwaardige machine die op grote schaal berichten kon opvangen én decoderen.

Pamfletten

Vanaf mei 1940 zijn pamfletten de snelle brengers van boodschappen voor het Nederlandse volk. Pamfletten die uit vliegtuigen werden gegooid bereikten net als huis aan huis verspreidde pamfletten geen hele grote groep tegelijk, het effect kwam doorgaans meer van het 'lopend vuurtje'.
Zowel de NSB, de Duitsers als het verzet bedienden zich veelvuldig van pamfletten.

Radio Oranje

'De stem van strijdend Nederland' kwam vanuit Londen, als Koningin Wilhelmina het volk toesprak was dat via Radio Oranje dat iedere avond van 9.00 tot 9.15 uur in de lucht was. De BBC verzorgde de techniek.
De eerste uitzending was op 28 juli 1940, de laatste op 2 juni 1945. De Duitsers verboden het luisteren naar de zender, omdat dit vaak toch gebeurde werden Nederlanders verplicht hun radio in te leveren. Op 1 juli 1941 Joden, op 13 mei 1943 alle Nederlanders.

Bijeenkomsten

Hoewel dit niet onder de pers valt, noem ik het toch, want via de NSB probeerden de nazi's hun boodschap breed uit te dragen door massa-bijeenkomsten te laten organiseren. Het was vaak dé manier om snel en breed een bericht de wereld in te sturen. Zeker toen radio's ingeleverd moesten worden was dit een goede manier om propaganda te verspreiden.