De Dokwerker

Oskar Schindler

Je maakt geen lijstjes van wie er de meeste Joden redde, of het helfhaftigst was tijdens de oorlog. Maar naast Tante Truus (link) en Raoul Wallenberg (link) is Oskar Schindler een van die mensen die bij velen indruk hebben gemaakt. Bij Schindler is dat niet in de laatste plaats vanwege de film 'Schindlers List' van Steven Spielberg.

Ontegenzegelijk zijn er meer helden en heldinnen, ik benoem een groot aantal van hen elders op deze site (link)

In het kort
De Tsjech Oskar Schindler was een oppurtunist, hij werd lid van een politieke pro-nazi beweging om daar voordelen uit te halen. Tijdens de oorlog perste hij rijke Joden af en maakte gebruik van goedkope Joodse arbeidskrachten. Het vermogen dat hij vergaarde zette hij later in om bijna 1.100 (801 mannen en 297 vrouwen) Joden te helpen. Hij overleefde de oorlog.

De handige zakenman Oskar Schindler

Als Oskar in 1905 wordt geboren bestaat het latere Tsjechiëe nog niet, er zijn een aantal deelstaten die onder Oostenrijks-Hongaars bestuur vallen. Pas na de Eerste Wereldoorlog (1918, Oskar is dan 13) ontstaat Tsjechoslowakije, vanaf 1993 spreken we van Tsjechië en Slowakije als afzonderlijke landen. Schindler is geboren in een deel dat nu onder Tsjechisch bestuur valt.
Tsechië (we noemen het maar zo voor de eenvoud) valt al vroeg onder de invloedsfeer van de Duitsers als zij het gebied in 1939 inlijven, net als ze met Oostenrijk en Polen deden. Schindler sluit vriendschappen met Duitsers en Tsjechische nazi-gezinden. De inlijving van Polen ziet hij als een kans om vermogen te vergaren en vertrekt naar het Poolse Krakau, zijn vrouw laat hij achter. Schindler ligt goed bij de dames, waar hij gretig gebruik van maakt.

De Joden ervaren in Polen de repressie van de Duitsers stevig aan den lijve en vertrekken naar, onder andere, Nederland en verkopen hun bezittingen. De Joden mogen dan ook niet meer investeren of bedrijven hebben. Oskar dwingt een groep rijke Poolse Joden hem geld te lenen zodat hij een bedrijf kan opzetten dat hij laat leiden door de Joodse boekhouder Itzhak Stern.
Wat weinigen weten is dat Stern op zijn beurt Schindler manipuleerde. Hij zorgde ervoor dat Oskar zich schuldig ging voelen over het gebruik van goedkope Joodse arbeidskrachten. Zo liet hij een oude man die totaal niet in staat was om te werken, maar die wel was aangenomen als 'onmisbare kracht', zijn dankbaarheid tonen aan Oskar.
Later zag Schindler de razzia's in de Poolse getto's en kwam hij in contact met de zeer wrede kampcommandant Amon Gõth. Onder zijn bewind van een concentratiekamp nabij Krakau kwamen tienduizenden om het leven waarvoor hij na de oorlog ook verantwoordelijk werd gehouden. Hij werd veroordeeld tot de dood, een vonnis dat ook uitgevoerd werd, hij werd opgehangen.

Schindler en Gõth waren bevriend, Schindler had werkers nodig en Amon geld voor zijn exorbitante levensstijl. In de film van Spielberg komt de ziekelijke geest van de nazi zeer nadrukkelijk naar voren als hij dagelijks vanuit zijn villa op veilige afstand lukraak wat gevangenen doodschiet.
Schindler koopt Gõth om, hij wil zijn personeel houden die op transport dreigen te worden gesteld. Toch lukt het plan niet helemaal, de trein met mannen komt aan, maar de trein met vrouwen gaat alsnog richting Auschwitz. Hier zijn meerdere lezingen over, maar de twee meest aannemelijke zijn:

1. Gõth speelde dubbelspel omdat Schindler ook de Joodse huishoudster/ maitresse van Gõth vrij wilde kopen, zij werd stelselmatig door Gõth mishandeld en verkracht. Gõth wilde haar na de oorlog meenemen naar Berlijn, Schindler maakte Gõth duidelijk dat dat een onmogelijkheid was en vreesde voor haar leven
2. Een andere mogelijkheid is dat Gõth doorzien werd door zijn superieuren en door hen afgezet vanwege het achterhouden van Joodse bezittingen die toebehoorden aan het Duitse Rijk, alle beslissingen die Gõth genomen had zouden zijn teruggedraaid, waaronder de uitlevering van honderden arbeiders aan Schindler

Veel doet het er niet toe. Schindler ging naar Auschwitz en wist daar de kampcommandant om te kopen met een zakje diamanten. Het lukte Oskar alsnog de vrouwen en kinderen uit de gaskamers te houden, hij had dus tweemaal betaald voor dezelfde groep. Omtrent deze lezing maak ik een voorbehoud, waarschijnlijk kwam de trein via een omweg gewoon aan in Brünnlitz en is Oskar helemaal niet in Auschwitz geweest.

Toen de Duitse overgave bekend werd gemaakt wist Oskar dat hem geen mooi lot beschoren was, hij zou gezien worden als nazi en kon dus niet anders dan naar Argentinië vluchten. Hij werd herenigd met zijn vrouw, maar scheidde niet veel later, hij leefde na een faillisement tot 1974 in Duitsland waar hij op 66-jarige leeftijd arm overleed.
Bij het gedenkcentrum Yad Vashem in Jeruzalem staat een standbeeld ter ere van Oskar Schindler.

Invloed Emilie, zijn vrouw

Uit de film van Spielberg komt het niet naar voren, maar getuige de onderscheiding 'The Righteous Among the Nations' die zijn vrouw Emilie kreeg van Yad Vashem blijkt dat zij een grote invloed had op Oskar. Na de oorlog verliet hij haar voor een ander, deze vrouw was al zijn minnares toen hij na de oorlog met haar en zijn vrouw naar Zuid-Amerika vertrok.
Na de scheiding bleef Emilie alleen achter en haar man 'trouw', ook toen hij in 1974 overleed. Zij ontving een uitkering uit Israël en overleed zelf op 93-jarige leeftijd in 2001. Haar laatste wens was om naar Duitsland terug te keren, De Duitse regering probeerde dit voor haar te regelen, maar voor het zo ver was overleed zij in een ziekenhuis in Argentinië. Wel ligt zij in Duitsland begraven.
Emilie was niet te spreken over de film van Steven Spielberg omdat er voor zowel haar als voor Stern een te bescheiden bijrol was weggelegd, wat niet klopte met de werkelijkheid.

Als je het over Oskar Schindler hebt wordt in één adem 'The List', 'die Liste', genoemd. Schindler moest een lijst maken met daarop de namen van Joodse arbeiders die voor hem onmisbaar waren. Deze lijst werd samengesteld door Itzhak Stern, de boekhouder. In de film lijkt het alsof Oskar alle namen van buiten kende en zo de lijst maakte, Stern zou enkelt achter de typemachine hebben gezeten.


In werkelijkheid heeft Stern voor een groot deel de lijst samengesteld. Er waren werknemers die totaal niet in staat waren te werken, ook stonden er Joodse advocaten en andere rijken op. Die waren wel in de fabriek aanwezig, maar er waren meer arbeiders dan nodig. De rol van Itzhak Stern is dus aanmerkelijk groter dan wordt aangenomen.
En ook wat dit punt betreft zijn er verschillende lezingen, de lijst zou door Marcel Goldberg zijn opgesteld, een Jood die in het kamp werkte en 1.200 Joden op een lijst plaatste. Ik vraag me af waarom hij als corrupte medewerker van de SS zoveel werknemers van Schindler op de lijst had gezet.

Het doet niets af aan de daden van Oskar Schindler, zonder hem, zijn charme, lef, contacten en geld was het nooit gelukt bijna 1.100 Joden van een gewisse dood te redden.

In Argentinië runden Emilie en Oskar na de oorlog een bontfokkerij, dat werd geen succes waarop Oskar van zijn vrouw scheidde en ging samenwonen met zijn maitresse die hij al vanuit de oorlog kende.
Oskar keerde terug naar Duitsland, Emilie bleef in Zuid-Amerika. Oskar had veel problemen met zijn gezondheid en kreeg van tijd tot tijd geld uit Israël van de zogenaamde Schindler-Joden. Oskar ging veel op bezoek bij hen. In 1962 plante hij een Johannesboom aan de Laan van de Rechtvaardigen bij Yad Vashem, maar de toegezegde 'The Righteous Among the Nations' erkenning werd hem op het laatste moment niet gegund omdat er teveel verhalen waren dat Oskar Joden bestolen en mishandeld zou hebben.
Bijna twintig jaar na zijn dood kreeg Oskar op 24 juni 1993 alsnog de onderscheiding, net als Emilie.

Op 24 september 1974 zou Oskar een pacemaker krijgen, tijdens de operatie raakte hij in coma, op 9 oktober 1974 overleed hij. De Schindler-Joden lieten hem in Jerusalem op een Katholieke begraafplaats begraven. Emilie was daar niet bij aanwezig, zij bracht in 1996 haar biografie uit waaruit een scherper beeld naar voren komt over de rol van oskar, Stern en Emilie zelf.

Andere kant van Schindler

David Crowe deed jarenlang onderzoek naar het leven van Oskar Schindler, hij kon zich daarbij baseren op veel documenten. Er komt een genunanceerder beeld uit naar voren over Oskar. Een beeld dat naar mijn mening passender is dan als je naar de film van Spielberg kijkt. Die baseerde zich op veel oudere informatie en bagatelliseerde de rol van Stern en Emilie. Maar nogmaals, zonder Schindler waren er bij lange na niet zoveel Joden gered.