De Dokwerker

Jacques van Tol

Van Tol was in zijn tijd de grootste Nederlandse tekstschrijver die echter wel behoorlijk fout was in de oorlog, zelf vond hij dat hij het goed voor had met de Joden.

Ik weet het zeker. Jacques van Tol zal net als Johan Heesters (link) altijd omstreden blijven en een deel van het Nederlandse publiek zal hen tot in het graf besmet verklaren. Heesters overleed in 2011.
Jacques van Tol overleed in 1969, maar geldt nog altijd als een van de beste Nederlandse tekstschrijvers aller tijden. Je leest meer over hem op mijn andere site: MokumsNL.

Van Tol, man met twee gezichten en meerdere namen
Jacques was zeer gedreven in het schrijven van teksten, hij schudde de ene na de andere uit zijn mouw maar schrijft dan meestal onder een pseudoniem. Louis Davids doet hem een voorstel. Die is bereid het viervoudige te betalen voor een stuk tekst als Van Tol zwijgt over zijn auteurschap en dat Davids dus zijn naam eronder mag zetten. Ook wil Davids niet dat Van Tol voor anderen schrijft maar daar gaat Van Tol niet mee akkoord. Wel ziet Davids bijna alles wat Van Tol schrijft en krijgt zo de kans de mooiste stukken eruit te halen.

Het Joods cabaret is populair in het interbellum. Ook als Hitler in 1933 aan de macht komt in Duitsland blijft de Joodse humor op een hoog plan staan ook al krijgt de NSB steeds meer vaste grond onder de voeten in Nederland.
Het succes van Louis Davids groeit tot enorme hoogte maar Van Tol profiteert daar niet in gelijke mate in mee. Dat begint hem danig te irriteren. In 1938 steekt hij zijn sympathiën voor de Duitse politiek niet onder stoelen of banken en wordt zelfs lid van de NSB.
Voor zover ik na heb kunnen gaan is hij nooit actief geweest voor de beweging en zegde hij nog tijdens de oorlog zijn lidmaatschap op.

Opportunist
Van Tol is dus openlijk lid van de NSB als de Duitsers in mei 1940 ons land bezetten. Toch schrijft hij een liedje tegen de Duitsers: 'Op De Grebbeberg', waar Nederlandse militairen zo heldhaftig stand probeerden te houden.
Maar ook maakt hij zich schuldig aan het schrijven van propaganda voor de nazi's. Hij presteert het zelfs om onder de schuilnaam Paulus de Ruiter een pro-duits cabaretprogramma te maken dat "Zondagmiddagcabaret" heet waarin Van Tol onder andere een zeer anti-semitische versie ten gehore bracht van zijn voor Louis Davids geschreven 'De Kleine Man'. Ik bespaar je de ronduit nare teksten in 'De Jodenman' versie.

Nog voor het eind van de oorlog schrijft hij 'Als op het Leidscheplein de lichtjes weer eens branden gaan' voor Willy Walden, het is een hoopgevend lied tijdens de hongerwinter van 1944 voor de Nederlanders die dan nog altijd gebukt gaan onder de bezetting door de Duitsers.
Maar Van Tol zou zich in meerdere opzichten van een positieve kant laten zien. Artiesten mochten niet optreden als zij de richtlijnen van de door de Duitsers ingestelde Kultuurkamer niet onderschreven. Johan Heesters weigerde dit bijvoorbeeld, maar die ging dan ook in Duitsland wonen en was zeer populair bij Hitler en het Duitse volk.
Maar Wim Sonneveld dan, die tekende de verklaring wel, net als veel andere Nederlandse artiesten zodat zij tijdens de bezettingsjaren door konden werken en door de Duitsers met rust werden gelaten.

Van Tol keert zich tegen de culturele beperkingen

Van Tol ziet de beperkingen die de Duitsers opleggen en die door de NSB uitgevoerd en op naleving ervan gecontroleerd moeten worden als beklemmend en doet openlijk per brief een beroep op de NSB de maatregelen in heroverweging te nemen.
Ook zegt hij later het lidmaatschap van de NSB op. Na de oorlog zou blijken dat hij persoonlijk met succes bij de Duitsers heeft gepleit dat iemand niet op transport naar Westerbork zou worden gezet en vanaf het begin van de oorlog heeft van Tol onderdak geboden aan Joden. Toch hoort hij na de oorlog dat er een klacht tegen hem loopt en dat er een arrestatiebevel is uitgevaardigd. Uiteindelijk wordt hij opgepakt en zit hij ruim drie jaar in een cel.

Onafgebroken vanaf 1920, dus ook tijdens de oorlog en zijn drie jaar detentie, schrijft Van Tol voor Nederlandse artiesten die hun eigen naam onder zijn werk zetten. Alleen het duo Snip en Snap (Muiselaar en Walden) blijven openlijk met hem werken. Meer dan dertig jaar schrijft Van Tol nagenoeg alle teksten voor dit koningsduo dat nooit openlijk gesproken heeft over de roerige jaren.

Bekend is dat Willy Walden a-politiek was en met alle winden meewaaide. Piet Muyselaar daarentegen was wel betrokken en zou ook menigmaal moeite hebben gehad met de inbreng van Jacques. Maar desondanks is het nooit tot een breuk gekomen tussen de drie.
Mede verantwoordelijk hiervoor was de familie Sleeswijk die de shows van het duo produceerden en telkens benadrukten welk enorm talent Van Tol had. Willy Walden zou later zeggen dat hij nooit woordenwisselingen met Piet heeft gehad, behalve dan de keren dat het over politieke kwesties ging.

Actief en zo ja, voor welke kant het meest?
Ik heb geen enkele actieve handeling kunnen vinden die Jacques van Tol jegens Nederland zou hebben gepleegd tijdens de oorlog, behalve dan het cabaretprogramma. Daar staat tegenover dat hij stelling nam tegen de NSB en Joden onderdak bood.
Er zijn er die voor meer dubieuze zaken minder straf hebben gekregen dan Jacques van Tol.

Hoe 'dubbel' de rol van Jacques van Tol is geweest blijkt wel uit het recentelijk verschijnen van een CD (Ongehoord 1940-1945) waarop zowel muziek als propaganda uit de jaren 1940-1945 staat. De Ramblers staan erop maar ook een aflevering van het Zondagmiddagcabaret van Paulus de Ruiter, oftewel Van Tol. Tot op de dag van vandaag schroomt men niet om te scoren met wat Jacues Van Tol geschreven heeft.

De informatie die ik heb kunnen vinden kan incompleet zijn. Misschien kom ook ik wel tot andere inzichten als ik meer documentatie heb. Ik houd me sterk aanbevolen voor uw input.

Weetje
Tol Hansse (Big City, hij heette eigenlijk Hans van Tol) was zijn zoon.