De Dokwerker

Jacob Luitjens: statenloos en spoorloos

We schrijven april 2019 (updates tot en met 2022 onderaan deze pagina), Jacob 'Jaap' Luitjens gaat richting de 100. De 'schrik van Roden' deed mee aan huiszoekingen en stond bekend om zijn hardhandige optreden. Na de oorlog werd hij tot levenslang veroordeeld, maar ontsnapte voordat hij werd ingesloten.

Hij woonde lang in vrijheid in Canada totdat hij werd opgespoord. Pas in 1992 leidde dit ertoe dat hij zijn Canadese paspoort moest inleveren waarop hij aan Nederland werd uitgeleverd.
Hij kreeg een nieuw proces, hoewel hij al veroordeeld was tot levenslang en werd toen tot zes jaar veroordeeld, hij zat daarvan nog geen vier jaar in de gevangenis. Na zijn vrijlating kon hij formeel niet meer terug naar Canada. Hij woont in Lemmer (Friesland) en doet al wandelend zijn boodschappen bij de plaatselijke supermarkt.

Nederlands paspoort

Luitjens is nooit tot ongewenst vreemdeling verklaart in Canada, sterker nog, hij is daar getrouwd en niets stond hem in de weg zich na zijn detentie te herenigen met zijn echtgenote. Immers, hij heeft in Canada de wet niet overtreden en is formeel ook geen Canadees meer. Het enige dat hij nodig heeft is een paspoort om te reizen.

Nadat zijn gevangenisstraf erop zat talmde de Nederlandse overheid lang. Men wilde hem wel een paspoort geven maar dan moest hij wel vertrekken. Maar wat komt er eerst? Het paspoort of de toezegging van een ex-gevangene dat hij het land verlaat? Luitjens wilde wel, zijn bestaan lag niet in Nederland, dus ook zijn oude dag niet.

De Nederlandse en Canadese regering moesten het over één ding eens worden, Luitjens had zijn straf uitgezeten dus moest hij kunnen gaan en staan waar hij wilde. Luitjens op zijn beurt moest meewerken, zelf wilde hij niets liever dan dat. Voor zijn detentie in Nederland had hij al te kennen gegeven na zijn gevangenschap zo snel als mogelijk terug te zullen keren naar Canada, linksom of rechtsom.
Nadien is formeel nooit meer iets van hem vernomen, maar dus ook van de Nederlandse en Canadese autoriteiten niet.

We leken er dus van uit te kunnen gaan dat Jacob Luitjens zijn laatste dagen zou slijten in Canada, maar niets is minder waar, hij woont op een van de mooiste plekken van Friesland, Lemmer.

Vanwaar toch de vervolgingen

Er was commotie in Canada omdat er steeds meer ex-nazi's opdoken, journalisten speurden dag en nacht naar gevluchtte oorlogsmisdadigers en niet zelden bleken die zich in Canada op te houden, net als Luitjens. Maar de veroordeling in Nederland, vlak na de oorlog, was geen vergrijp waarvoor je door de Canadese justitie kon worden opgepakt, laat staan uitgewezen. Maar met Luitjens zat men behoorlijk in de maag dus werd zijn doopceel gelicht.
Het enige dat tegen hem kon worden ingebracht was dat hij bij zijn immigratie niet de volledige waarheid over zijn verleden had verteld. In november 1992 werd hij aangehouden, zijn paspoort werd ingetrokken en op het vliegtuig richting Schiphol gezet.

De directe aanleiding tot zijn aanhouding was dus in feite het verzwijgen van gegevens bij zijn aanvraag. Maar de Canadezen wisten toch al lang wie zij in huis hadden? Luitjens was veroordeeld en stond op een internationale opsporingslijst. Er was weinig voor nodig geweest hem eerder op te pakken en uit te leveren.

We zien hierin een tendens, de Canadezen waren niet happig om oorlogsmisdadigers uit te leveren en toen ze niet anders konden verzonnen ze een wet die in de praktijk niet werkte.

Jacob Luitjens heeft Joden en verzetsmensen opgepakt waarbij tenminste twee doden zijn gevallen. Hij ontkende dat later, maar er zijn getuigen geweest, ook maakte hij zich schuldig aan het martelelen van Joden en verzetsmensen. Jaap had een gebrek, een van zijn armen (links) was korter dan de andere en zijn hand verminkt. Zijn vader was veearts en een fanatiek aanhamger van de NSB, daar waar hij kon maakte hij mensen lid van de beweging.
Jaap nam dat van zijn vader over, maar ging nog wat verder, Jaap leek er genoegen in te vinden mensen te mishandelen, hij is volgens overlevenden aanwezig geweest bij martelingen waarbij gevangenen aan hun handen op hun rug werden gebonden en middels een touw aan hun benen in een bak water werden gehangen.
Als ze dan werden opgehaald sloeg Jaap met een knuppel meermaals op de ruggen.

Bloedgroep Norg en de martelvilla

Na de oorlog blijkt er in 1944 in Drenthe een groep Landwachters te hebben bestaan die zich 'Bloedgroep Norg' noemden die zelf mochten berechten. Zij waren extreem gewelddadig en deinsden ook niet terug voor moord.
In datzelfde jaar, 1944, wordt Jan Postema (18) opgepakt en naar een villa gebracht waar hij wordt gemarteld omdat ze willen weten waar zijn oom zich bevindt, Jan weet dat, maar slaat niet door, ondanks de vele martelingen. Het was NSB'er Jacob Luitjens die hem naar de villa stuurde.

Na de oorlog verbleef Luitjens zestien maanden in verschillende Duitse vluchtelingenkampen onder valse namen. In 1961 bleek hij in Paraquay te zitten waar hij een aanvraag deed om naar Canada te mogen emigreren.
Hij verklaarde niets met de verschrikkingen te maken te hebben die door de Duitsers waren aangericht, maar juist slachtoffer te zijn. Over de jaren dat hij in Duitsland had gewoond zweeg hij. Maar ook over zijn verblijf tijdens de oorlog in Nederland zei hij niets omdat dan mogelijk zijn veroordeling aan het licht was gekomen.

Toen dit alsnog uitkwam besloot de Canadese regering een juridische procedure op te starten tegen Jacob Luitjens, dit was begin 1988. Luitjens verloor zijn staatsburgerschap en moest vertrekken. Dat moment was eind 1992. De Canadezen hadden bijna vijf jaar nodig om Luitjes het land uit te zetten terwijl in 1988 dus al vast stond dat hij een in Nederland veroordeelde oorlogsmisdadiger was en dat hij gelogen had bij zijn aanvraag om Canada in te mogen.

Weinig animo in Nederland

Ons land was in wederopbouw en er was geen aandacht voor de nasleep van de oorlog. Het zou ook te diepe wonden trekken bij de nabestaanden en overlevenden. Men vond het wel best zo. Maar toch kwam er een moment waarop Luitjens' aanwezigheid in Canada niet langer houdbaar was. En dat heeft hij vooral te danken aan zijn eigen familie.

In detail ga ik niet, het is niet mijn bedoeling om mensen te beschadigen. In grote lijnen komt het er op neer dat een familielid van Jacob zich in de pers en later zelfs op televisie steeds vaker afzette tegen het vervolgen van oorlogsmisdadigers. Niet dat de daden goed werden gepraat, maar meer onder het mom van 'hebben de nabestaanden er niet meer last van dan wanneer de daders ongemoeid worden gelaten'?
Een oprechte gedachtengang misschien, begrijpelijk zelfs tot op zekere hoogte. Maar was het ook niet opportuniteit die mensen in de oorlog maakten tot wat zij waren? Kwam het incasseren van 'kopgeld' velen niet goed uit tijdens de barre hongerwinter van 1944?

Zo heeft iedereen zijn verhaal. Alleen hebben nabestaanden er een litteken aan overgehouden waarvan alleen zij kunnen aangeven of de tijd die zal helen. Kinderen van gevluchtte oorlogsmisdadigers hebben niet het recht om te oordelen omdat hun ouders in vrijheid oud konden worden ten koste van anderen.
Het uit de school klappen door dit familielid van Luitjens werd door andere familieleden niet gewaardeerd, het ware beter geweest er maar niet meer over te praten. Dit dilemma werd ook een blok aan het been van dit familielid die inzag dat er niets bereikt werd, behalve dan dat er wrevel in de eigen familie ontstond. Want zeker is het niet, maar wel aannemelijk dat het juist dit in de openbaarheid treden was dat de aandacht zich hernieuwd op Jacob Luitjens vestigde.

UPDATES 2013, 2016, 2019, 2020 en 2023

Het Simon Wiesenthal Centrum stelde in 2013 dat er nog een levende Nederlander was die oorlogsmisdaden zou hebben gepleegd. Efraim Zuroff van het centrum verklaarde nieuwe informatie te hebben over deze man en dat hij al eerder in de gevangenis zou hebben gezeten voor andere oorlogsmisdaden.
De naam werd toen niet bekend gemaakt, maar ik wist dat het om Luitjens ging en de moorden op een Duitse dienstweigeraar en een verzetsstrijder. Luitjens zou hierover later beweren dat de een door een ander was vermoord en de ander zou zelfmoord hebben gepleegd in zijn bijzijn.

De man is terecht opgepakt en zat ook meer dan terecht een straf uit. Of die lang genoeg is geweest is niet aan hem, aan mij of aan familieleden. Dat is aan hen die tot op de dag van vandaag de diepe wonden meedragen van wat mensen als Jacob Luitjens hebben aangericht. Het is mijn overtuiging dat Jacob Luitjens zijn laatste dagen aan het slijten is in het vredige Friese Lemmer.
Ik kreeg daar reeds in 2013 betrouwbare informatie over. Naderhand (2016) is er bij mij navraag over Luitjens gedaan. In 2019 kreeg ik te horen dat hij nog altijd in Lemmer woont en zelf zijn boodschappen doet, bij zijn honderste verjaardag kreeg hij niet het traditionele bezoek van de Burgemeester. Anno 2020 loopt hij met een rollator, de boodschappen worden door een buurvrouw gehaald die al bij de familie Luitjens kwam toen mevrouw Luitjens nog leefde.
In het centrum komt Jacob niet meer omdat hij daar met de nek wordt aangekeken. Zijn kinderen komen, volgens een dorpsgenoot, slechts éénmaal per jaar op bezoek.

Rond 2004 ging zijn Canadese vrouw voor medische zorg naar Canada om nooit meer terug te keren.

Zijn broer Pieter Broiël overleed op 6 juli 2015 te Lemmer. In april 2020 hoopt Jacob Luitjens 101 te worden.


LUITJENS OVERLEDEN
Medio december 2022 bereikte mij het bericht dat Jacob Luitjens op woensdag 14 december 2022 is overleden. Hij werd 103 jaar en woonde tot aan zijn dood in Lemmer, Friesland.
Trouw-journalist Maarten van Gestel maakte in 2021 de podcast 'De schrik van Roden' over Luitjens. In april van dit jaar blikte hij samen met Trouw terug op de podcast en de reacties. Luitjens nam zelf contact op met de redactie en vertelde onder meer dat hij klaar was om te sterven. Hij stelde dat hij afstand had genomen van zijn denkbeelden, maar veerde volgens Van Gestel ook op toen hij zijn idealen van het nationaalsocialisme opsomde.

Luitjens toonde weinig spijt tijdens de interviews die hij heeft gegeven. Zelfs van de martelvilla en de slachtoffers die zijn gevallen, mede, door zijn toedoen, ontkende hij het bestaan en zijn betrokkenheid niet.
Luitjens was een gelovig mens, in Canada stond hij bekend als een zeer aardige man die nooit boor werd en altijd behulpzaam was. Hij werkte zowel in Paraquay als in Canada als docent.
Toen hij in Canada werd opgepakt waren er protesten van medestanders, alles was gelogen, volgens hen, Luitjens was een zeer goede vader, vriend, kerkganger en collega.

Meer over de houding van de Canadezen jegens oorlogsmisdadigers lees je HIER.

Andere gevluchtte Nederlandse oorlogsmisdadigers

   Siert Bruins (Duitsland)

   Klaas Carel Faber (Duitsland)

   Heinrich Boere (Duitsland)

OVERIGE VOORTVLUCHTIGE OORLOGSMISDADIGERS