De Dokwerker

Bart de Kok

Wat gebeurde er met Bart de Kok? Niemand die het weet. Op zich is dit ook niet zo interessant, de man was fout in de oorlog en is daarvoor bestraft, daar eindigt in feite het verhaal mee zoals ik dat wil optekenen. Ik ben er niet voor nazi's tot in de eeuwigheid te vervolgen voor hun wandaden. Helaas is het wel zo dat de strafmaat vaak ongelijk was. De een kwam weg met ergere wandaden als waarvoor een ander levenslang kreeg.

Terug naar Nijmegenaar Lambertus Jasper de Kok die in 1896 werd geboren, zij roepnaam was Bart en overleed in 1972. En dan houdt het persoonlijke verhaal rond deze fotograaf eigenlijk gelijk al op. Ik kwam op zijn naam via een boekje uit 1987 dat heet 'die untergetauchte Kamera Amsterdam 1940 - 1945' dat werd samengesteld door de Duitsers Dirk Nishen en Diethart Kerbs.
Het juweeltje bevat foto's van Charles Breijer, Ad Windig en Cas Oorthuys.

De Ondergedoken Camera

Fotografie was aan strenge eisen gebonden, je kon niet zomaar even om je heen klikken in Amsterdam. De Ondergedoken Camera was een verzetsgroep die heimelijk probeerde toch wat vast te leggen van het dagelijkse leven in een bezette stad. De betrokken fotograven werkten anoniem, vaak wisten ze niet eens wie er in de groep zat.
Hun camera's zaten in (fiets-) tassen, kinderwagens en onder hun jas. Zo werden er niet alleen foto's gemaakt van de lijken op het Weteringsplantsoen, maar ook van Amsterdammers die op straat stonden en voorbijgangers smeekten om eten of geld. Hartverscheurend zijn de foto's van magere kinderen en de stoffelijke overschotten van mensen die tijdens de hongerwinter (link) op straat waren gestorven. De door Breijer gemaakte foto van de Nieuwmarkt met prikkeldraad eromheen zullen velen wel kennen, alleen Joden kregen hier toegang van de Duitsers.

Nieuwe foto's opgedoken in 2010

Tijdens de verbouwing in 2010 van een woning in Amsterdam werden er rond de 250 foto's gevonden onder meer anti-Joodse relletjes op het Thorbeckeplein bij de synagoges rond het Waterlooplein. In 1942 moesten juweliers hun voorraden laten registreren, de Duitsers fouilleerden daarop tientallen Joodse handelaren die net de Diamantbeurs verlieten.
Joseph van Poppel was een collaborateur. De Kok was vlak voor de oorlog betrokken bij de burgerwacht die onder andere te taak hadden om NSB'ers te bewaken die waren opgepakt. Maar direct na het begin van de oorlog wisselde hij van standpunt en werd zelf lid van de NSB.
Hij infiltreerde in een verzetsgroep en verraadde twintig man aan de SD. Later trad hij toe tot de Landwacht, een soort van vrijwillige politie, als NSB'er kon hij dat niet weigeren, zijn standplaats werd Zutphen. Na de oorlog hield hij zich op de vlakte, Amsterdam meed hij, dondersgoed wist De Kok dat hij daar zijn gezicht niet meer kon laten zien. Toch werd hij opgemerkt en in de zomer van 1945 opgepakt. Zijn 'fout zijn' werd bestraft met slechts enkele maanden detentie.

Willem Klarenbeek

Veel werk kreeg Bart via een rechercheur bij de Amsterdamse politie die nogal trots op zichzelf was, Willem Klarenbeek liet zich dan ook graag door De Kok vastleggen op de gevoelige plaat.
Die foto's zijn vernietigd, want uit de archieven van de politie of Klarenbeek kwamen ze niet tevoorschijn, De Kok maakte een tweede afdruk en bewaarde die.

Via Het Stadsarchief van Amsterdam kun je de foto's bekijken, ook het werk van Jozef van Poppel zit erbij.
Collectie Bart de Kok en Jozef van Poppel