De Dokwerker

Het Vaticaan houdt de rijen gesloten

In 1939 breekt de Tweede Wereldoorlog uit, de Duitsers vallen op 1 september Polen binnen, waarop de geallieerden niet anders kunnen doen dan de oorlog verklaren aan Duitsland. Dat dit in de praktijk niets inhield werd al snel duidelijk.
In hetzelfde jaar treedt Paus Pius XII aan die Pius XI opvolgt. Het is dan begin maart, een half jaar voor het begin van WOII.

Het duurde een maand voordat de nieuwe Paus reageerde op de agressie van de Duitsers. Over of hij nu wel of niet in duidelijke bewoordingen de inval in Polen veroordeelde bestaat veel misverstand. En die is voortgekomen uit de zorgvuldige bewoordingen die de Paus koos. Je kunt stellen dat hij de verantwoordelijkheid had moeten nemen om stevig stelling te nemen, maar net zo goed kun je er van uit gaan dat de Paus een diplomatieke weg bewandelde.
Benito Mussolini was een fascist die Italië met ijzeren hand regeerde, zoals je weet ligt het Vaticaan in Italië, niet onbelangrijk bij je meningsvorming denk ik. Wat ook een rol speelt is de schijnbare neutraliteit van het land en de 'warme' vriendschap tussen Mussolini en Hitler. Die zou later fors bekoelen als de twee mot krijgen, maar dat maakt voor dit artikel verder niet uit.

De tijd gaat voorbij, zonder dat het Vaticaan echt stelling hoeft te nemen. Totdat de Japanners vlak na hun aanval op de Amerikaanse legerbasis Pearl Harbour de Paus willen bezoeken in het fascistische Italië. Hoe ver de over en were warme gevoelens waren is niet duidleijk, wel hield het vaticaan zich rustig en gedoogde Hitler de Paus, ook al had de Duitse dictator een hekel aan Pius XII in het bijzonder en Katholieken in het algemeen.
De enige feitelijke daad die het vaticaan had gedaan was het verstrekken van paspoorten aan Joden die zich tot het Katholicisme hadden bekeerd. Een deel van die paspoorten werden weer ingetrokken toen er getwijfeld werd aan de oprechtheid van de 'bekeerlingen'. Mijn indruk is dat de Paus tussen alle pionnen heen probeerde te slalommen. maar dat hij het voorzichtigst was met die dicht bij hem stonden en dat waren de drie as-mogendheden, oftewel, de oorlogszuchtige landen.

De Paus nam het later ook niet zo nauw

De fascist Francisco Franco wist tijdens de oorlog Hitler van zich af te houden, die durfde de bergen niet over te steken na de deceptie in Rusland. Franco heerstte ook na de oorlog met ijzeren hand en dulde alleen het Katholicisme als godsdienst. De Paus was daarmee in zijn nopjes en bedong dat het burgerlijk huwelijk verboden werd in Spanje, alleen 'trouwen voor de kerk' was nog toegestaan. Ook echtscheidingen waren niet meer mogelijk. Franco had als tegenprestatie een doorslaggevende stem bij het benoemen van bisschoppen.

De Paus heeft nimmer meer gereageerd en dus ook geen stelling genomen, bij zijn overlijden in 1953 was er alom lof voor hem, dat was wel anders tien jaar later toen er steeds meer kritiek kwam op de rol van het vaticaan tijdens de oorlog.
Daarop opende het Vaticaan enkele geheime archieven, maar niet alles, waardoor het niet lukte alle hoon te weerleggen. Er werden boeken geschreven en er werd een toneelstuk opgevoerd, de boodschap was eenduidig, Paus Pius XII had te weinig gedaan om de misstanden aan de kaak te stellen. Zijn rol was niet onbelangrijk, maar wel klein want op Hitler maakte de Paus en zijn kerk totaal geen indruk.

Rattenlijn

Een van de feiten die na de oorlog naar buiten kwam is dat het vanuit Genua (Italië) eenvoudig was om aan valse papieren te komen. De rattenlijn, ook wel weeflijn genoemd, is een benaming die gegeven werd aan de route die liep van Genua naar Zuid-Amerika.
Josef Mengele kwam op een wel heel bijzondere manier aan een visum. Hij wendde zich tot het Rode Kruis onder een valse naam die voor hem een vlucht en papieren regelde. Of het vaticaan hierbij een rol, heeft gespeeld, zoals wel eens wordt beweerd, betwijfel ik. Vast staat wel dat zo'n 800 hoge nazi's met papieren van het Vaticaan wisten te ontvluchten. In totaal zijn er 60.000 Duitsers, die de aarde in Duitsland te heet onder de voeten vonden, naar Argentinië gevlucht.
Er zijn ook verdedigers van de Paus, zij baseren zich op zijn uitspraken en interpreteerden die als veroordelingen. Immers, een Paus moet zich altijd bescheiden en diplomatiek opstellen. het gaat om de boodschap.

De rattenlijn kon volgens deskundigen nu alleen gevolgd worden als een papier van het Rode Kruis had, een briefje van de kerk en een visum.

En nu?

Er zijn nog tal van dossiers die rond deze tijd geopend zouden moeten worden, het kan de lucht alleen maar klaren. Maar vanuit het Vaticaan komt taal noch teken, terwijl er thans met Paus Franciscus toch meer openheid vanuit optimale bescheidenheid verwacht mag worden.
Het wachten is op een signaal vanuit de EU dat het Vaticaan het deksel van de beerput nu eindelijk eens moet lichten.

Het plein dat toegang geeft tot het Pauselijke Sint-Pietersplein in Rome is naar paus Pius XII vernoemd.