De Dokwerker

Concentratiekamp Treblinka

John Demjanjuk was kampbewaarder in Sobibór, Flossenbürg en Treblinka, hij staat helaas symbool voor de onwil om het moorden op Joden in de Duitse kampen te stoppen. Demjanjuk werd enkele keren veroordeeld, maar betoogde telkens dat er sprake was van een persoonsverwisseling.

In Duitsland liep er nog een zaak tegen hem, Demjanjuk tekende namelijk beroep aan tegen een straf van vijf jaar die hij opgelegd had gekregen. Omdat hij 91 was mocht hij in vrijheid de uitspraak afwachten.
De verwachting was dat de verdediging de zaak zou traineren zodat hij in vrijheid kon sterven, hetgeen ook gebeurde, want op 17 maart 2012 overleed hij in een verzorgingstehuis.

Het kamp

Treblinka is onder het grote publiek niet zo bekend als Auschwitz, maar van de 1.634 kampen die de nazi's hadden ingericht was Treblinka na Auschwitz het grootste en meest verschrikkelijke kamp. Het bestond uit een werkkamp en een vernietigingkamp, in 1941 werd het geopend in het oosten van Polen temidden van een groot bos en zou twee jaar dienst doen.
Rond de 850.000 Joden werden in totaal, doorgaans dezelfde dag dat zij aankwamen, vermoord door de Duitsers, er waren dertien gaskamers in gebruik. Aanvankelijk werden de lijken begraven maar toen de graven te vol raakten werden de lijken weer opgegraven en in de open lucht verbrand op roosters.

De meesten wisten niet wat hen te wachten stond, bij aankomst werd hen vertelt dat zij wat konden eten alvorens door te reizen naar een werkkamp. Hun bezittingen konden ze in bewaring geven, de Duitsers zouden er goed op letten. Rond de 500 Joden werden telkens ingezet om te helpen bij het uitkleden en afnemen van de bezittingen.
Vervolgens moesten de 'reizigers' douchen om geen ziektes op te lopen tijdens het vervolg van hun reis. Eenmaal onder de douche kwam er geen water maar gas uit de douchekoppen. Omdat de 500 Joden die hielpen al snel door hadden wat er werkelijk gebeurde werden ook zij vergast en kwamen er 'nieuwe' Joodse bewakers.
De nazi's waren hier heel bedreven in. Sluw als zij waren stuurden zij een groep Joden naar een ander kamp binnen Treblinka. Van daaruit werden er groepjes bewakers aangesteld. Wat zij niet wisten was dat zij vrijwel direct na hun 'hulp' zelf ook vermoord werden. In het kamp werkten 30 SS'ers, 300 bewakers, meestal uit de Oekraïne en 500 Joden. Later werden er 1.000 Joden ingezet, die werden na enkele dagen vervangen door nieuwe gevangenen.

In november 1943 ontmantelden de Duitsers het kamp, het had zijn werk gedaan voor de nazi's.

Sinds 10 mei 1964 is Treblinka een nationaal monument. Van Auschwitz is meer bewaard gebleven, wellicht daarom spreekt dat kamp meer tot de verbeelding, maar qua aantallen slachtoffers ontlopen de twee gruwelplekken elkaar nauwelijks. Er zijn twee Treblinka processen gevoerd, op 12 oktober 1964 en op 13 mei 1970.
Er waren slechts veertien vervolgingen en twaalf veroordelingen.

De daders

Joseph Hirtreiter
Scheidde mannen, vrouwen en kinderen bij aankomst
Levenslang
Hirtreiter stond de treinen met 'gevangenen' op te wachten, getuigen hebben verklaard dat hij baby's van vrouwen afpakte en met het hoofd dood sloeg op het perron. Ook martelde hij, voornamelijk, vrouwen. Over mogelijke verkrachtingen zijn geen getuigenverklaringen omdat Hirtreiter de vrouwen apart nam om ze te mishandelen.
Veroordeeld in 1965 te Düsseldorf
Kwam vrij wegens gezondheidsproblemen

Kurt Franz
Plaatsvervangend commandant
Levenslang
Veroordeeld in 1965 te Düsseldorf
Kwam vrij wegens gezondheidsproblemen

Arthur Matthes
Commandant vernietigingskamp
Levenslang
Veroordeeld in 1965 te Düsseldorf
Het is niet bekend wanneer, waar en hoe hij is overleden

Willy Mentz
Hoofd ziekenhuis
Levenslang
Veroordeeld in 1965 te Düsseldorf
Kwam vrij wegens gezondheidsproblemen

August Miete
Bewaker
Levenslang
Veroordeeld in 1965 te Düsseldorf
Hij stierf in de gevangenis

Gustav Munzberger
Bewaker
12 jaar gevangenis
Veroordeeld in 1965 te Düsseldorf
Wegens goed gedrag en aftrek van voorarrest kwam hij na zes jaar vrij

Franz Suchomel
Hoofd administratie
7 jaar gevangenis
Veroordeeld in 1965 te Düsseldorf
Vanwege zijn voorarrest kwam hij na vier jaar vrij

Otto Stadie
Personeelszaken en hield een lijst bij van afgenomen waardevolle spullen
6 jaar gevangenis
Veroordeeld in 1965 te Düsseldorf
Vanwege zijn voorarrest kwam hij na twee jaar vrij

Erwin Lambert
Bouwde de 13 gaskamers
4 jaar gevangenis
Veroordeeld in 1965 te Düsseldorf
Vanwege zijn voorarrest was hij gelijk vrij man

Albert Rum
Administratie en fotograaf gevangenen en lijken
3 jaar gevangenis
Veroordeeld in 1965 te Düsseldorf

Otto Horn
Leider verbranding van lijken
Vrijgesproken
Stond terecht in 1965 te Düsseldorf
Otto Horn beriep zich met succes op Putativnotwehr. Zijn daden zouden voort zijn gekomen uit angst dat hij anders zelf vermoord zou worden. Ontlastend was mede dat geen een getuige hem ooit geweld had zien gebruiken.
Horn was 'slechts' verantwoordelijk voor het begraven en later verbranden van de lijken.

Fedor Fedorenko
Bewaker
Doodstraf
Veroordeeld en ter dood gebracht in Rusland
In 1981 ontname de VS zijn staatsburgerschap en leverde hem drie jaar later uit aan Rusland. Daar stond hij terecht en kreeg de doodstraf in 1986. Een jaar late rmaakten de Russen bekend dat het vonnis voor een vuurpeloton was voltrokken.

John Demjanjuk
Bewaker
Doodstraf
Veroordeeld in 1965 te München
Demjanjuk werd eerst vrijgesproken omdat er onvoldoende bewijs tegen hem zou zijn. Eliyahu Rosenberg identificeerde hem als bewaker, later bleek dat Rosenberg gelogen had. Men ontdekte jaren daarna dat Demjanjuk bewaker was geweest in Sobibór, daarvoor werd hij alsnog vervolgd. Hoe dat afliep staat aan het begin van deze pagina.

Franz Stangl
Kampcommandant
Levenslang
Veroordeeld in 1970 te Düsseldorf
Stangl tekende hoger beroep aan tegen het vonnis en overleed voordat er uitspraak werd gedaan. De uitspraak mocht hij overigens niet in vrijheid afwachten, hij stierf in de gevangenis.

Irmfried Eberl
De eerste kampcommandant van Treblinka
Opgepakt in 1948, hij pleegde zelfmoord in de gevangenis

Theodor van Eupen
Plaatsvervangend ondercommandant
Eind 1944 was hij op de vlucht, maar werd gevonden en gedood door Poolse Partisanen

Ivan Marchenko, de echte Iwan de verschikkelijke
Tijdens het proces tegen Iwan Demjanjuk herkenden getuigen hem als 'Iwan de verschrikkelijke' uit Treblinka, later kwam vast de staan dat er sprake was van een persoonsverwisseling. Ivan Marchenko was bewaker in Treblinka en had daar de bijnaam 'Iwan de verschrikkelijke'.
Ivan Marchenko werd voor het laatst gezien in april 1945 door een oud collega uit Treblinka die verklaarde dat zij samen de gaskamers bedienden. In 1947 zou Ivan Marchenko vermoord zijn, maar zijn lichaam is nooit gevonden.
Marchenko werkte in Treblinka van eind 1941 tot juli 1943, dus voordat het kamp werd ontmanteld was hij overgeplaatst.

Er waren uiteraard veel meer verantwoordelijken, sommigen werden overgeplaatst en later vervolgd voor andere misdaden. Anderen werden gedood toen zij op de vlucht waren.


Gedurende het bestaan van kamp Treblinka wisten duizend mensen te ontsnappen maar slechts negentig van hen wisten uit handen van de nazi's te blijven.
Op 2 augustus was er opstand in het kamp waarbij honderden gevangenen de poort naar de vrijheid bestormden. Velen werden direct geraakt door rondviegende kogels uit de machinegeweren van de bewakers. Uiteindelijk lukte het 250 gevangenen te ontsnappen, maar tegen de 200 werden opgespoord en direct vermoord, rond de 67 bleven die dag uit zicht van de beulen die te paard jacht maakten op de groep.

Samuel Willenberg

Een van de mensen die Treblinka wél overleefde was Samuel Willenberg. Willenberg was een Pool die was opgepakt omdat hij mee had gedaan aan de opstand van Warschau. Samuel was, ondanks een schotwond, een van de gelukkigen op 2 augustus 1943.

Samuel Willenberg overleed als laatste van de overlevenden van kamp Treblinka op 19 februari 2016. Samuel ging in Israel wonen als beeldhouwer, schilder en schrijver. In het kamp wist hij te overleven door te werken, de Duitsers konden zijn vakmanschap als metselaar goed gebruiken, in werkelijkheid was hij dat niet maar hij kon wel beeldhouwen.
Willenberg schreef 'Revolt in Treblinka' (Opstand in Treblinka) in het Hebreeuws, Pools en het Engels in 1986, het ging over zijn tijd in het kamp en de opstand. Hij ontving meerdere onderscheidingen. Michal Nekanda-Trepka maakte in 2002 een documentaire over hem: 'The Last Witness'.
Samuel laat een vrouw, een dochter en drie kleinkinderen na.