De Dokwerker

Anne

In rap tempo is er in de Amsterdamse westhaven een theater met allure uit de grond gestampt. Men zegt dat het een tijdelijk theater is en dat het over maximaal vijf jaar weer weg is, maar waar hebben we dat meer gehoord? Vooralsnog is het een aanwinst voor de stad en is de eerste productie in première gegaan: Anne.

Zoals de naam doet vermoeden gaat het stuk over Anne Frank. Mij wordt wel eens gevraagd of het waarheidsgetrouw is en de moeite waard om te bekijken. Op beide vragen moet ik het antwoord schuldig blijven want ik ga er niet heen. Ik heb veel gelezen over Anne Frank en eigen onderzoek gedaan. Daarbij ben ik op feiten gestuit die ik vooralsnog met niemand kan delen, maar die wel een ander licht werpen op de familie Frank. Want de focus ligt te dikwijls op de tiener, het gaat toch echt om vier mensen. Drie daarvan, waaronder Anne, overleefden de holocaust niet. Waarom Otto Frank de dans ontsprong is geen vraag waarop we het antwoord ooit vinden.
Waarom Anne de dood vond wel, zij werd door de Duitsers naar een kamp gestuurd en stierf daar aan ondervoeding en het haar onthouden van medicatie. Talloze boeken en films zijn er over haar verschenen, maar veel interessanter is het leven van Otto Frank. Omdat morrelen aan zijn integriteit ook aan het imago zal knagen van Anne komt er nooit iets naar buiten over hem.

Ook ik onthoud mij daarvan, maar mocht ik ooit een boek over Anne schrijven, dan gaat dat over de gehele familie en kunnen de biografieën over Anne en Otto de prullenbak in. Die heb ik uitvoerig gelezen, allen ontberen details, zeg maar schakelmomenten tussen de vier familieleden. Als je dit nog breder trekt komen ook andere familieleden van de families Frank en Hollander (moeder Edith heette zo) in beeld. Maar ook de mensen uit het achterhuis, althans, de helpers. En de werknemers van het pand Prinsengracht 263.
Vragen die nooit beantwoord zijn zullen talrijk blijken. Maar met één vraag zadel ik u vast op. Waarom schreef Otto Frank zelf nooit een boek en gaf hij nooit een diepgaand interview? Otto had een doosnee leven, daar hoort veel meer bij dan wat nu bekent is. Over Prins Bernhard druppelen zo nu en dan sappige details naar buiten, over Otto nooit, en toch zijn er parallellen.

Niet dat Otto tal van buitenechtelijke kinderen had en steekpenningen aannam, maar van Otto is wel bekend dat hij graag flirte met jonge dames en de geruchten over affaires zijn niet van de lucht. Is daar wellicht ooit een kind uit voortgekomen? Was daar niet eens ooit een getrouwde vrouw die enorm liefdesverdriet had? En dan die vrouw die dacht dat ze zou trouwen met Otto?
Otto Frank hielp een kind, dat hadden net zo goed tien andere kinderen kunnen zijn. En pleegde hij zakelijk geen contractsbreuk? En hoe zit het met het leveren aan de Duitsers ten tijde van de bezetting? En waarom stopte de zoektocht naar de verraders zo abrupt? Om maar te zwijgen over zijn positieve verklaring over de man (Silberbauer) die hen oppakte, augustus 1943 waardoor deze zijn straf ontliep, tot grote woede van Simon Wiesenthal. Wiesenthal heeft zich daarna meerdere malen uitgesproken over deze kwestie, probeer er maar eens iets over te vinden op het Internet, mij lukte het niet.

Veel vragen dus die nooit zijn opgehelderd, simpelweg omdat Otto er niet over sprak en niemand ernaar vroeg. Zijn pleegdochter leeft nog, maar die zwijgt ook in alle toonaarden. Op een simpele vraag als: "hoe kan een meisje van 14, na jaren van ellende, alleen in Polen op zoek gaan naar haar broer en vader en dan ineens Otto Frank tegen het lijf lopen. En dat zonder haar moeder die wel samen met haar in Auschwitz zat."
En deze vrouw, de moeder dus van het meisje, trouwde later met Otto. Ze zouden elkaar nog nooit gezien hebben terwijl later vast kwam te staan dat ze tegenover elkaar hadden gewoond in 1940 aan het Merwedeplein en dat Anne en dit meisje samen speelden, zowel bij Anne thuis, als bij het meisje thuis. De Dokwerker zit met veel vragen, vragen die het beeld van Anne niet mooier of lelijker maken, maar de mist rondom Otto Frank zou het zicht op Anne wel eens kunnen doen vertroebelen. Ook ik zal dus uiterst voorzichtig om moeten gaan met gevoelens. Ik hoop echter dat dat geen valse sentimenten zijn.

Ook wil ik Edith Frank nog noemen. Een vrouw die zichzelf wegcijferde om toch maar vooral de liefde van haar te man winnen. Een emotie die haar nooit ten deel zou vallen want Otto zag de verbintenis met haar als een verstandshuwelijk, zelfs Anne wist dat en schreef erover in haar dagboeken. Edith overleed eerder dan haar dochters, blijkbaar kon niemand iets voor haar doen. Maar ook tijdens haar leven stond men niet in de rij, Anne sprak zelfs met minachting over haar moeder, de desbetreffende blaadjes uit haar dagboek zijn pas vele jaren later opgedoken.
Edith hield van haar dochters en moet geleden hebben onder het wegdrijven van de liefde van een van haar dochters en haar man. Er is zo weinig bekend over deze moedige vrouw.

Tenslotte Margot, de tiener waar het eigenlijk allemaal begon. Want de oproep die zij ontving om zich bij de Duitsers te melden leidde de onderduik in. Dat Otto toen al veel pogingen gedaan had om het land uit te komen zijn alom bekend. Margot hied ook een dagboek bij, dat is nimmer teruggevonden. De manier van schrijven van Anne sloeg op een gegeven moment radicaal om. Ik suggereer daarmee niet dat Margot een deel van de dagboeken heeft geschreven maar ik haal wel iemand aan die beide meisjes gekend heeft en zei: "het Nederlands van Anne was te slecht om op deze manier te schrijven, Margot kon dat wel".
Omdat meerdere malen is vastgesteld dat het dagboek van Anne authentiek is houd ik het er op dat Margot hoogstens aanwijzingen heeft gegeven en dat Anne wel degelijk een groot schrijfster in de dop was.

Met het bovenstaande probeer ik aan te geven waarom ik het stuk 'Anne' niet hoef te zien, het beeld is niet compleet, juist omdat het gebaseerd is op de dagboeken van Anne en de archieven van de familie Frank. Daar ontbreken een aantal sleutels die kunnen leiden tot het antwoord op de vraag 'wie verraadde Anne Frank". Een toneelstuk dat geen verrassingen biedt is niet meer dan de zoveelste vertelling van een tragische gebeurtenis.
De pers was niet positief over het stuk, een enkeling daargelaten. Het lange voorspel was daar debet aan maar ook dat er geen nieuwe feiten aan het licht kwamen. Dat laatste kan ook niet want mensen die nog wat weten willen niets met de erfgenamen van de familie Frank te maken hebben en ook niet met de Anne Frank Stichtingen in Bazel en Amsterdam die ook nog eens elkaar regelmatig in de haren vliegen. Rondom het stuk 'Anne' is weinig soberheid te ontdekken, het eten, vervoer, kaartjes en drinken zijn prijzig. Natuurlijk, dat mag, maar ik verwacht dan wel iets meer dan wat ik al weet.

Het stuk moet een paar jaar draaien, de eerste geluiden zijn dat de opkomst niet massaal is en dat het doek in het najaar van 2014 al wel eens zou kunnen vallen. De organisatie spreekt dit tegen. Veel Joden die ik spreek zien Anne Frank als één van de vele slachtoffers van de nazi's. Anne Frank is een commercieel product dat veel geld oplevert. Persoonlijk heb ik daar geen moeite mee omdat met het geld nieuw onderzoek en er veel aan educatie wordt gedaan. Anne spreekt tot de verbeelding van de jeugd en toeristen, dan wordt een doel bereikt.
Als je echt het gevoel van de ademsnood wilt ervaren hoef je niet ver weg, een bezoek aan Auschwitz is zeker de moeite waard, maar aan de Amsterdamse Plantage Middenlaan is de Hollandsche Schouwburg (link) gevestigd. Loop daar eens over de binnenplaats of door de tuin, doe je ogen dicht en je ervaring is minstens zo intens als die in het Anne Frankhuis, alleen zonder hordes toeristen of dure biefstuk.

...meer over het verraad van Anne Frank...