De Dokwerker

Ravenbrück

Geen een concentratiekamp is de moeite van het vermelden waard, ze zijn zonder onderscheid een zwarte vlek in de geschiedenis van Europa. Maar om te illustreren hoe wreed de bezetter omging met weerloze slachtoffers moet je soms accenten leggen.
Concentratiekamp Ravenbrück staat na Auschwitz het meeste symbool voor de verschrikkingen in concentratiekampen tijdens WO2.

Diep in Duitsland lag Ravenbrück, een kamp dat voor de oorlog werd gebouwd en vlak voordat de Russen in 1945 Oost-Duitsland binnentrekken door de nazi's wordt verlaten. Het kamp was hoofdzakelijk bestemd voor vrouwen maar het is een misvatting dat het een vrouwenkamp was want er kwamen ook veel mannen en kinderen om het leven.

Ravenbrück was een verschrikkelijk kamp dat gebouwd werd door gevangenen uit anderw kampwn in de buurt. Het ligt tachtig kilometer boven Berlijn. Van de 150.000 gevangenen waren er 130.000 vrouw, slechts 40.000 hebben het kamp overleefd. Alleen in Auschwitz zaten meer vrouwen.
Kamp Ravenbrück was oorspronkelijk bedoeld als 'Frauen Lager', voornamelijk vanuit Rusland, Polen, Oostenrijk, Hongarije en Tsjecho-Slowakije, maar ook uit Duitsland, werden vrouwen weggevoerd om via de trein in het kamp te werk te worden gesteld.

Bij aankomst raakte je meteen alles kwijt
"Je moest je bagage afgeven en je heel snel uitkleden, je kleren werden stuk voor stuk uit je handen gerukt. Daarna moest je op een tafel gaan liggen, één vrouw hield je vast, terwijl een ander al je lichaamsopeningen met een vinger doorzocht. Dan moest je op een krukje zitten en werd je kaal geschoren."
(Uit: Een verborgen herinnering, Dunya Breur)

De voornamelijk jonge vrouwen moesten zeer zware arbeid verrichten, werk dat zelfs voor mannen zwaar zou zijn geweest. Alleen de allersterksten overleefden, drie op de vier bezweek.
Er was nauwelijks iets te eten en het was zeer eenzijdig. Werk dat gedaan moest worden was laden en lossen, graven, bomen rooien en wegen aanleggen.

Siemens

Soms vraag ik mij wel eens af hoe het voor nabestaanden van slachtoffers van dit kamp moet zijn om met de Amsterdamse tram te gaan. Op het Museumplein staat een monument ter nagedachtenis aan een groep Nederlandse vrouwen die geïnterneerd heeft gezeten in Ravenbrück. Trams van het merk Siemens rijden langs dit monument.
Siemens had naast kamp Ravenbrück diverse gebouwen staan waar de gevangenen zware arbeid moesten verrichten. Je kunt natuurlijk zeggen dat het zoveel jaar later is maar aan de andere kant is het wrang dat een merk als Siemens nooit is weggeweest van de wereldmarkt en zijn kapitaal deels opgebouwd heeft in de oorlog door gebruik te maken van goedkope arbeidskrachten.
Binnen het kamp had Siemens negen barakken staan!

De tekening hiernaast is gemaakt door een overlevende die gewerkt heeft in deze fabriekshal die Siemens gebouwd had naast concentratiekamp Ravensbrück.

Siemens heeft een zeer bedenkelijke geschiedenis. Niet alleen rondom Ravensbrück bouwden zij fabrieken maar ook in de buurt van Auschwitz and Buchenwald. Het bleef niet bij tewerkstelling. In een aantal kampen was Siemens verantwoordelijk voor de bouw van gaskamers.

Het logo van Siemens is nog steeds zichtbaar boven de gaskamers van het concentratiekamp van Buchenwald.

Vrouwen moesten ook oorlogsmateriaal in elkaar zetten. Onderstaande bedrijven lieten door geïnterneerden in Ravensbrück voor zich werken. Het getal staat voor het aantal mensen dat werkte voor het bedrijf.

Barth, Betriebsteil der Heinkel-Flugzeugwerke GmbH 1000
Fürstenhagen, Munitionsfabrik GmbH 3000
Genthin, "Silva" GmbH (Poltewerke) 2000
Karlshagen. Artilleriewerk I und II 1200
Magdeburg (Genthin) Poltewerke 1900
Malchow, Sprengstoff-Chemie 4000
Neubrandenburg, Mechanische Werkstätten 6000
Peenemünde, Versuchstation für Raketewaffen 300
Siemens AG WWGF 3000
Taucha b. Leipzig HASAG Hugo Schneider AG Werk II 1200
Zvodava Sokolov (Zwodau/Falkenau) Siemens & Halske Berlin 1500

Als de vrouwen niet doorwerkten werden zij geslagen.

De situatie in het kamp was vanaf 1943 zeer slecht. Altijd ruimtegebrek, vrouwen moesten met meerderen in een bed maar vaak ook brachten ze de koude nachten buiten door. Als je ziek was kwam er snel een eind aan je leven want wie niet kon werken kreeg geen eten en dekens meer.

Tijdlijn
In de winter van 1938 arriveren er 500 mannelijke gevangenen uit concentratiekamp Sachsenhausen en 150 vrouwelijke gevangenen uit concentratiekamp Lichtenburg om een kamp voor mannen en vrouwen te bouwen. In eerste instantie wordt het geen vrouwenkamp, later zouden er wel veel meer vrouwen gedetineerd worden dan mannen.
In het voorjaar van 1939 kunnen de eerste barakken al in gebruik worden genomen. Tegen de kerst zitten er al 2300 vrouwen. In 1941 wordt er een mannenafdeling gebouwd. Omdat het kamp te vol wordt worden de kinderen van vrouwen vermoord en ook de zwakkeren zijn overbodig. Er komen keuringen. De een mag blijven om zware arbeid te verrichten, de ander wordt op transport gezet om te worden vergast.

Omdat sommige vrouwen zwanger raken in het kamp en daardoor niet hard genoeg meer kunnen werken besluiten de nazi's om vrouwen die hard kunnen werken te steriliseren. Deze beslissing wordt door Heinrich Himmler prsoonlijk genomen.
In juli 1942 gaat men nog een stapje verder. Er worden medische experimenten uitgevoerd. Omdat het kamp zo diep in Duitsland ligt komen de verhalen over de verschrikkingen nauwelijks naar buiten. Het kamp raakt overvol en de naar Auschwitz gedeporteerden praten daar met andere gevangenen. Daarop besluiten de nazi's ook in Ravensbrück gaskamers te bouwen.

Vanaf dat moment komt er een omgekeerde stroom op gang. Gevangenen van andere kampen worden richting Ravensbrück gedeporteerd om daar te worden vergast.

Als de Duitsers de hoop op een voor hen goede afloop zien vervliegen vernietigen zij de dossiers waarin wordt bijgehouden wie er in het kamp zat maar ook van de uitgevoerde experimenten werd bijgehouden wat er gebeurde en op wie.
Er zijn dan nog zo'n kleine twintig duizend gevangenen over die aan de beruchte dodenmarsen beginnen. Een groep van 3.000 mannen, vrouwen en kinderen die te ziek zijn, blijven achter. De Russen vallen op 30 april 1945 het kamp binnen en zien de gevolgen van de enorme onderdrukking.

Tussen 1945 en 1948 vinden de zogenaamde Ravensbrückprocessen plaats in Hamburg. Er worden onder andere zestien terdoodveroordelingen uitgesproken.

De link met Amsterdam

Veel vrouwen waren in het Nederlandse kamp Vught terechtgekomen, op het eind van de oorlog waren de taferelen daar chaotisch omdat de Duitsers alle kampen overvol hadden zitten maar niet wilden dat de oprukkende geallieerden zouden ontdekken hoe slecht de gevangenen door hen behandeld waren.

652 Nederlandse vrouwen werden op transport gezet naar Ravensbrück. In totaal hebben er zo'n 900 Nederlandse vrouwen in het kamp gezeten. De meesten zaten in het verzet en werden gedetineerd omdat ze Joden hadden geholpen.

Veel van deze vrouwen overleefden het kamp. Jaarlijks worden de slachtoffers herdacht. Op het Museumplein staat een monument, de ijzeren zuilengroep 'Vrouwen van Ravensbrück', de middelste zuil zend licht en geluid uit wat wordt gereflecteerd door panelen rondom de zuil.