Portugese Synagoge

Jonas Daniël Meyerplein

Een gebouw dat opgaat in de omgeving en daardoor niet inmens groot lijkt maar toch prominent (hoe tegenstrijdig dat ook lijkt) aanwezig is op een zeer ruimtelijk plein is de Portugese Synagoge aan het Jonas Daniël Meyerplein.

De Synagoge is gebouwd in 1675, de diensten zijn voor iedereen toegankelijk, je moet je wel van tevoren aanmelden.

Sefardisch, Asjkenazisch en Liberaal
Eerst een misvatting uit de wereld helpen, lang is gedacht dat de eerste Joden pas rond 1639 naar Amsterdam kwamen maar dat klopt niet. Reeds in 1492 arriveren er Spaanse Joden en rond 1584 Portugese Joden in Amsterdam, zij woonden lange tijd onbekommerd in Antwerpen, toen deze Belgische stad onder Spaans bestuur viel moesten de Joden opnieuw uitwijken. Amsterdam was vrijer dan andere Europese steden dus een logische keuze.
In 1593 komen de eerste Duitse Joden naar Amsterdam, zij kozen de buurt rond de Montelbaanstoren uit als ideale plek omdat daar sinds 1492 reeds Joden woonden. Vanaf 1618 telt Amsterdam een echte Joodse gemeenschap die groot genoeg is om een synagoge te onderhouden, deze bevond zich in de Jodenbreestraat. In 1675 werd het gebouw afgebroken om plaats te maken voor een andere Synagoge.

Reeds in de Middeleeuwen zagen Joden Amsterdam dus als de beste plek voor hen om te wonen, waarschijnlijk was Amsterdam toen al een tolerante stad waar Joden zich, meer dan in andere Europese steden, goed thuis voelden.

De Portugese Synagoge is ruim 300 jaar oud, ze dateert van 1675, het jaar dus dat de oorspronkelijke synagoge in de Jodenbreestraat werd gesloten. We spreken van Sefardisch als we het over Joden uit Spanje en Portugal hebben en over Asjkenazisch voor Joden uit Duitsland.
Sefarad is het Hebreeuwse woord voor Spanje en Asjkenaz is Hebreeuws voor Duitsland en Noord-Frankrijk.
De liberale Joden streven een modere interpretatie na van Joodse wetten en tradities. Deze stroming is 200 jaar oud, de oorsprong ligt in Duitsland.

De grote groep orthodox-Sefardische Joden die zich in Amsterdam vestigden bestonden uit Spanjaarden en Portugezen, maar de Spaanse Joden woonden tot dan ook in Portugal omdat de Katholieke kerk van Spanje het Jodendom als een bedreiging zag. Toen Spanje en Portugal aan het eind van de vijftiende eeuw de banden aanhaalden verdween het Joodse leven nagenoeg helemaal uit het dagelijks leven op het Iberisch schiereiland.
Mondjesmaat trokken ze weg, de meesten gingen naar Antwerpen en Hamburg en sommigen naar Amsterdam.
De grote groep van 1639 sloot zich aan bij de sefardische Joden die hier al woonden, Hebreeuws kenden zij niet, Portugees was de voertaal op straat en in de gemeente, Spaans de elitaire taal voor cultuur en wetenschap.

De Joden in Amsterdam kwamen dus in drie perioden naar Amsterdam. De eersten rond 1492 uit Spanje, rond 1584 vanuit Portugal en Antwerpen en vanaf 1593 vanuit het oosten.

Verschillen

Vanaf 1600 zijn er dus twee groepen Joden in Nederland, de Sefardische (zuiden) en de Asjkenazische (oosten). De Sefardische (zuiden) Joden hebben in tegenstelling tot de de Asjkenazische (oosten) Joden wel handelscontacten en onderhouden ook nog nauwe banden met Spanje en Portugal. De eerste groep is dan JHM vier voormalige synagoges

ook altijd veel rijker geweest en dat zag je terug aan waar en hoe zij woonden.
De grachtengordel was het terrein van de Sefardische (zuiden) Joden terwijl de Asjkenazische (oosten) rond het Waterlooplein woonden. Tot aan 1798 was het Joden verboden om lid van een gilde te worden, zij waren daardoor aangewezen op vrije beroepen zoals de handel, het bankwezen en de diamantindustrie.

Jiddisch
Het is een misvatting dat alle Joden Jiddisch (Jiddisj) spreken, zeker, het is een taal die door Joden soms wordt gesproken maar in msterdam komt het nauwelijks nog voor terwijl in Antwerpen daarentegen de meeste Joden nog wel Jiddisch spreken. Veel Jiddische woorden zijn in de Nederlandse taal terecht gekomen en zeker in Amsterdam kennen we veel Jiddische woordjes.
Het 'plat Amsterdams' is afkomstig van het Jodenhoeks, daar zitten veel invloeden in waaronder het Jiddisch.
Bajes - gevangenis, gabber - vriend, gajes - randfiguren, gein - lol, habbekrats - schamel, koosjer - in orde, mazzel -geluk, sjoege -kennis, smoes - excuus. Meer over Jiddisch lees je HIER.

Ieder zijn synagoge
Waar nu het Joods Historisch Museum gevestigd is stonden oorspronkelijk vier Asjkenazische synagogen; de grote, nieuwe, obbene en dritt sjoel, recht tegenover de Snoge, die van de Sefardische Joden, de huidige Portugese Synagoge waar ik het nu met je over wil hebben.

Portugese Synagoge

De Synagoge is in 2013 fantastisch gerestaureerd, alle gebouwen zijn aangepakt, in het midden is een hofje dat 'de plaats' is genoemd. Het hoofdgebouw heeft een monumentale hoofdpoort die toegang tot het complex geeft. Bijgebouwen zijn niet minder interessant omdat de gehele aankleding nog exact hetzelfde is als meer dan drie eeuwen geleden.
Het historische Secretariaat, de Bestuurskamer, het Rabbinaat (kantoor van de rabbijn) en het Archief van de Portugees-Joodse gemeente zijn te bezichtigen maar ook de rituele lijkwassingsruimte, handenwasplaats, kaarsenkamer en de cabana (loofhut) zijn voorzien van exposities die ingaan op de verschillende historische en actuele aspecten van het Portugees-Joodse leven. Het het rituele bad (de Mikwe) en koosjere keukens zijn meer dan vluchtig bezoekje waard.

De bibliotheek Ets Haim
In de oudste Joodse bibliotheek ter wereld liggen handschriften en oude drukken, er is ook een schatkamer. Je zult begrijpen dat deze vertrekken niet toegankelijk zijn voor een groot publiek. Vanaf de binnenplaats kun je wel een blik werpen op het bijzondere interieur van deze unieke bilbliotheek.
Overigens kunnen wetenschappers en onderzoekers een afspraak maken om gebruik te maken van de bibliotheek.

Begraafplaats Beth Haim
In 1614 kocht de Portugees-Joodse gemeente een stuk grond aan in Ouderkerk aan de Amstel, surf naar DEZE PAGINA voor meer informatie en foto's.

CEPIG

De Cultureel Erfgoed Portugees-Israëlietische (zelfde als Portugees-Joodse) Gemeente heeft in 2003 een stichting opgericht en bewaakt het cultureel erfgoed van de Portugees-Israëlietische Gemeente en de bibliotheek. De synagoge is in erfpacht uitgegeven aan de CEPIG en de collectie ceremoniële objecten en de bibliotheek zijn in eigendom overgedragen.
Hierdoor is er een scheiding gerealiseerd tussen religie en de joodse gemeente enerzijds en de exploitatie van het Joods-Portugees cultureel erfgoed anderzijds.