De Dokwerker

De Communist en idealist Paul de Groot, had hij een dubbele agenda?

Kijk, bij sommige onderwerpen kun je natuurlijk wegblijven, maar aan wegkijken heb ik een enorme hekel, dus ga ik eigenlijk niets uit de weg, ook de heilige huisjes niet. In een onderzoek naar wat zich nu werkelijk rond de Februaristaking en het daarop volgende verraad afspeelde kwam de naam Paul de Groot uiteraard voorbij.

Foto Paul de Groot >>>
Nationaal Archief Fotocollectie >>>
Anefo Nationaal Archief Den Haag >>>

Uiteraard, omdat Paul een vooraanstaand Communist was in de oorlogsjaren en de CPN als enige politieke partij onderdook, de illegaliteit opzocht. Daar waar alle andere partijen zich min of meer schikten in hun lot en daarmee hun ziel en zaligheid aan de Duitsers verkochten koos de CPN ervoor ondergronds te gaan.

Dat dat mede was ingegeven doordat de nazi's een gruwelijke hekel aan hen hadden en de partij verboden werd is een feit, maar toch, de Communisten speelden, zeker in latere jaren, een belangrijke rol in de Tweede Wereldoorlog.

Ik noem een voorvalletje, daaraan kun je zien waar dit artikel heen zal gaan. Hannie Schaft was Communiste, zij ging op pad om Piet Vosveld dood te schieten, ook een Communist. Piet overleefde de oorlog en maakte carrière, Hannie haalde het einde van de oorlog niet, zij werd door de Duitsers doodgeschoten.
Hannie was vaderlandslievend en stierf met opgeheven hoofd voor ons land. Piet kreeg vrij baan terwijl hij minstens 20 verzetsstrijders aan de Duitsers had uitgeleverd.

En dan Paul...
Saul (hij werd Paul genoemd) de Groot werd in 1899 geboren in Amsterdam, hij was zowel tijdens als na de oorlog een van de belangrijkste mensen in de CPN, tevens werd hij hoofdredacteur van de Waarheid, het partijblad van de CPN.

Paul was 15 toen de Eerste Wereldoorlog uitbrak, hij woonde met zijn ouders in Antwerpen, Nederland was neutraal, België niet. Het gezin De Groot waande zich veiliger in Amsterdam, op dat moment al jaren de meeste tolerante stad van Europa voor Joden. Hij werd actief in socialistische kringen, dat leidde op den duur tot posities in de CPN.

De CPN is in 1909 opgericht als afspitsing van de SDAP die later op zou gaan in de PvdA. De CPN had het vizier sterk gericht op het Rusland van Stalin, de Sovjets hadden op alle Communistische bewegingen in Europa een stevige greep, zo ook op de Nederlandse. Omdat Paul de Groot gehorig was werd hij door Moskou naar voren geschoven. Hij leidde de CPN strak, hij vertrouwde niemand, hetgeen hem niet onverdeeld populair maakte.

Driemandschap

Dieters, Jansen, De Groot
Niet ver voor de oorlog kwam de macht binnen de CPN in handen van Jan Dieters, Lou Jansen en Paul de Groot. Toen de oorlog uitbrak hield de CPN zich afzijdig, immers, Adolf Hitler had met Josef Stalin een niet-aanvalsverdrag gesloten, De Groot zag dat eerder als een zege dan als een kwaad en was daarom helemaal niet zo gekant tegen de komst van de Duitsers.
Nu moet wel worden opgemerkt dat Rusland bang was voor Hitler, door een pact met de duivel te sluiten dachten zij zich afzijdig te kunnen houden in de oorlog. Voor de oorlog hadden de Russen al tevergeefs aangeklopt bij de geallieerden, Stalin sprak zijn zorgen uit over Adolf Hitler. Onder aanvoering van de Verenigde Staten kwam het niet tot een samenwerking waardoor Rusland zich geisoleerd voelde. Daarop sloten de Duitse minister van Buitenlandse Zaken Joachim von Ribbentrop en zijn sovjetcollega Vjatsjeslav Molotov op 24 augustus 1939 een overeenkomst waarin werd bepaald dat beide landen elkaar nimmer zouden aanvallen.
Dat deze afspraak later niets waard bleek te zijn en tegelijkertijd de ondergang van Adolf Hitler inluidde wisten beide heren uiteraard toen niet.

Rusland bezette Oost-Europa, Hitler het westen. Adolf was een Communistenhater pur sang, het irriteerde hem dat Stalin zoveel grond inpikte en waarschuwde de Russen. Op 22 juni 1941 viel Duitsland de Sovjet-Unie aan, waarmee het niet-aanvalsverdrag de prullenbak in kon.

In deze sfeer moest De Groot met zijn secondanten opereren, hij wilde zich terugtrekken, maar daarin ging iets falikant mis, en dan komt een duistere kant van De Groot om de hoek kijken. Begin 1941 kondigden de Duitsers steeds meer anti-Joodse maatregelen af, dat stuitte Jan Dieters en Lou Jansen tegen de borst, zij zagen iedere dag in de straten van Amsterdam wat de Duitsers van plan waren en welke impact dat had op, met name, de Joodse bevolking van de hoofdstad.
Paul de Groot was veel minder betrokken, of laat ik zeggen, bewogen. Het leek hem allemaal minder te deren dan de Amsterdamse top van de CPN.

Later, eind 1942, wilde De Groot opnieuw naar de achtergrond, maar in zijn kielzog moesten nu ook Dieters en Jansen volgen, de nieuwe leiders die door hem naar voren werden geschoven waren Jaap Brandenburg, Piet Vosveld en Gerrit van den Bosch.
Paul de Groot was op 15 oktober 1942 al eens bijna de klos toen de SD aan zijn deur kwam, hij vluchtte de achterdeur uit, zijn vrouw, de Pools-Joodse Sally Borzykowska en dochter Rosa achterlatend. Die hadden geen bruikbare informatie voor de nazi's waarop zij via Westerbork naar Auschwitz werden getransporteerd en op 3 november 1942 vergast. In februari 1943, stond de SD opnieuw bij De Groot aan de deur, wederom ontkwam hij, maar nu vreesde hij dat zijn geluk ten einde zou komen.
Na nieuwe arrestaties in het voorjaar van 1943 besloten Dieters, Jansen en De Groot zich terug te trekken uit de leiding.


Een kwalijke rol speelde Piet Vosveld, hij was de mol binnen de CPN, en uitgerekend hij werd door Paul de Groot uitgekozen om de leiding van de CPN op zich te nemen. Vosveld werd begin april 1943 door de Duitsers opgepakt, binnen drie dagen sloeg hij door en verraadde het adres van Lou Jansen. Dieters en De Groot zou hij later in de val laten lopen door een afspraak met hen te maken waarop de Duitsers de twee konden oppakken.
De Groot was echter verlaat en zag op een afstand dat Dieters door de SD werd ingerekend.
Jansen was toen nog niet gearresteerd dus De Groot had alle tijd om Jansen te waarschuwen, Dieters zou zeker doorslaan, maar twee a drie dagen zou hij toch wel stand houden.

De Groot deed niets. Jansen werd gepakt en samen met Dieters na een schijnproces op de Waalsdorpervlakte doodgeschoten.

Piet Vosveld ging door met zijn verraad en overleefde de oorlog en zelfs processen tegen hem. Paul de Groot verdween, hij dook onder, vebrak alle banden met de CPN en kwam pas na de oorlog weer boven water. Hoe het mogelijk is dat hij steeds uit handen kon blijven van de Duitsers wordt op 'geluk of toeval' geschoven. Hoe iemand die hoog op het lijstje van de Duitsers stond om te worden opgepakt, maar ook nog eens ruim twee jaar uit ieders beeld kon blijven is een raadsel.

De rode dominee

Jan Buskes was dominee uit socialitische hoek, hij was een graag geziene gast op TV en gaf vaak acte de presence in radioprogramma's. Buskes schreef veel artikelen en een aantal boeken. Tijdens de oorlog was hij actief in het verzet en niet alleen in woord.
Hij werd gearresteerd, op transport gesteld naar Dachau, maar onderweg uit de trein gehaald en naar gijzelaarskamp Sint-Michielsgestel gebracht, omdat Buskes een 'bekende' Nederlander was dachten de Duitsers later wellicht nog wat aan hem te kunnen hebben als 'ruilbject'. Buskes is 80 jaar geworden, hij overleed te Amsterdam in 1980.

'Hoera voor het leven' werd in 1959 uitgegeven, in dit boek van Jan Buskes wordt de vloer aangeveegd met Paul de Groot, met name diens rol in de oorlog wordt bekritiseerd, de laatste jaren waarin De Groot ondergedoken zat werd door veel partijleden met stijdende verontwaardiging bekeken.
Maar toch, niemand sprak zich uit en Buskes werd door De Waarheid weggezet als een reactionair type. Zoals gezegd, na de oorlog trok De Groot vrijwel direct de macht binnen de CPN weer naar zich toe, zijn opponent was Wim van Exter. Die schreef over De Groot:

Wim Van Exter sprak nooit over de kwestie (Paul en zijn onderduik) omdat hij al vrij snel door had dat niemand hem wilde geloven, ze geloofden hem misschien wel, maar de invloed van De Groot oversteeg alles.
Van Exter zei tegen intimi dat hij ervan overtuigd was dat er aan de wonderbaarlijke ontsnappingen van De Groot tijdens de oorlog een luchtje zat. Als Wim al bijval kreeg was dat van buiten de partij, binnen de CPN sloten de gelederen zich.

Een goed voorbeeld van hoe het er binnen de CPN aan toe ging was een stuk in De Waarheid waarin Buskes een leugenaar werd genoemd. Buskes sprak er over met een vooraanstaand en invloedrijk Amsterdams communist, die zei hem: Waar maak je je eigenlijk druk over, niemand van ons gelooft natuurlijk, dat je liegt, maar zo moeten we wel schrijven, om je invloed op de Amsterdamse arbeiders te breken. Dat woord liegen heeft niets met onze persoonlijke waardering van je te maken, het is uitsluitend een noodzakelijk woord in de klassenstrijd, de arbeiders moeten in jou de klassevijand zien en je bent nu eenmaal gevaarlijker voor ons dan Koos Vorrink".
Koos Vorrink was voorman van de SDAP en de PvdA waarin de SDAP in op was gegaan.

...download hier het boek van de rode dominee...

In juli 1943, ruim acht maanden na de dood van zijn vrouw en dochter, schreef Paul hen toch nog een brief, uiteraard kon hij niet met zekerheid weten dat ze dood waren, maar hij vermoedde dat wel. De Groot was Joods, maar a-religieus, de dood van zijn gezin weet hij aan zijn politiek activisme en niet aan hun Joods-zijn. Een misvatting, want de Duitsers hadden een jekel aan tegenstanders en Communisten, maar vooral Joden moesten het ontgelden.
Er is mij niet bekend of de Duitsers pogingen ondernamen om Paul te pakken te krijgen door zijn vrouw en kind te gijzelen, dan zou je gedacht kunnen hebben dat het wél om Paul ging. Maar nu de twee vrouwen in zijn leven direct naar Auschwitz werden gezonden was het klip en klaar dat hun Joodse afkomst hen parten speelde. Toch heeft De Groot dit nooit onderkend.

Na de oorlog

Op 9 mei 1945 reeds meldde De Groot zich bij de nieuwe leiding van de CPN, na het ontvallen van Vosveld, alleen nog bestaande uit Jaap Brandenburg en Gerrit van den Bosch. Jaap was gaarne bereid het leiderschap terug te geven aan De Groot die weer volop de koers van Moskou wilde varen. De Groot gooide de hoofdredacteur van De Waarheid uit de partij en nam dienst taken over.

Op 6 november 1951 hertrouwde Paul, zijn vrouw heette Eke Bouchina Wilhelmina de Jong die al kinderen had. Uit dit huwelijk zijn geen kinderen voortgekomen.

Ook al brak de macht van Stalin in de Sovjetunie af, Paul bleef het Stalinisme koesteren, dit begon in 1957 tegen hem te werken. Maar in plaats van toenadering te zoeken tot de oppositie in zijn eigen partij koos hij de frontale aanval en strikte Marcus Bakker om het bekende 'Rode Boekje' te schrijven waarin de leiding van de CPN in de laatste twee jaar van de oorlog werden weggezet als onbetrouwbaar en verraders. Het congres van de CPN schaarde zich achter Bakker en daarmee achter De Groot die zo een nog steviger greep op de partij kreeg.
Het anti-communistische sentiment rond 1960 werd echter zo groot dat Rusland zichzelf isoleerde en ruzie kreeg met China, hierop liet De Groot zijn ware aard zien en verbrak alle banden met Moskou. Iedereen in de partij die het opnam voor Rusland werd eruit gegooid. In 1996 en 1967 was zijn positie niet langer houdbaar, hij trad respectievelijk als kamerlid en partijvoorzitter terug.

Paul de Groot bleef Stalinist in hart en nieren, maar de partij wilde daar niet meer aan, diverse verkiezingsnederlagen op rij schreef De Groot toe aan het zwalkende beleid van de top die hem in 1978 voordroegen voor royement. Het congres was unaniem, De Groot moest vertrekken. Hij trok zich met zijn vrouw terug in Zeist.

Na haar overlijden in 1985 werd hij opgenomen in een Joods verpleeghuis te Bussum waar hij nog geen jaar na zijn vrouw overleed. Van 1978 tot aan zijn dood heeft hij met niemand meer willen praten. De familie van Lou jansen betreurt dit ten zeerste. Kinderen van Lou hebben zich altijd afgevraagd waarom Paul de Groot Lou niet gewaarschuwd had dat Dieters was opgepakt en vermoedelijk zou doorslaan.

Ook het feit dat De Groot na de oorlog de Februaristaking als gemeengoed van de CPN had gerekend is nooit begrepen, het was juist de Amsterdamse leiding die wilden staken. Ook het pamflet Staakt!!!, Staakt!!!, Staakt!!! had Paul de Groot naar eigen zeggen geschreven, niets was minder waar, dat was Lou Jansen.

Als er bijeenkomsten of herdenkingen waren ging Paul de Groot steevast de familie van Lou Jansen uit de weg. Hij heeft nooit één woord met hen willen wisselen.

Igor Cornelissen schreef een boek over Paul de Groot, 'DE KLEINE STALIN UIT DE GAASPSTRAAT', ik noem dit boek omdat het het enige is dat er over Paul is geschreven. Dit boek geeft echter geen antwoorden op vragen die ik heb, vragen die voortkomen uit gebeurtenissen waarbij Paul betrokken was.

Paul was een gehaat man, niet onbevlogen, maar zijn gezag leunde op steun uit Rusland, toen die wegviel zuiverde hij de CPN van elementen die hem niet welgevallig waren. Marcus Bakker werd lange tijd gezien als een goede politicus die, weliswaar, uiterst linkse ideëen had, maar oprecht was. In werkelijkheid was Paul de stuwende kracht achter de partij én Marcus Bakker.

In een uitzending van 'Andere Tijden' van de NPS/ VPRO werd De Groot een 'monster' genoemd. Waarom Paul zo lang de CPN in een ijzeren greep kon houden werd geweten aan zijn vlotte babbel en de steun van Moskou. Paul was een 'zeer aangename' man, aldus enkele van zijn collega's uit die tijd.

Uiteindelijk was men hem zat en werd hij de CPN uitgezet. Marcus Bakker volgde De Groot op, maar die was in feite een 'kind' van De Groot, echter, Bakker maakte niet de fouten die zijn leermeester wel had gemaakt. Toch was het spel van de CPN voorgoed uitgespeeld, de partij ging later, net als de PSP en de PPR, op in GroenLinks.

Een tweede boek over Paul de Groot werd in 2000 geschreven door Jan Willem Stutje.
De man die de weg wees
Leven en werk van Paul de Groot 1899 - 1986
610 pagina's De Bezige Bij

Staatsgevaarlijk?

Hiervoor moet je bij de BVD zijn, de huidige AIVD, mij interesseert het eigenlijk weinig. Ik onderken dat Communisten geweerd werden uit overheidsfuncties, dat weet iedereen. In een stuk van de BVD uit 7 augustus 1962 blijkt hoe Paul de Groot opereerde en waarom hij dat deed. Ook blijkt dat Marcus Bakker als een kleiner gevaar werd gezien dan Paul.
En ach, een echt gevaar lijkt Paul met name te zijn geweest voor zichzelf, zijn gezin en zijn partij.
...lees hier het stuk uit 1962 van de inlichtendienst over Paul de Groot..

Tenslotte
Over Paul de Groot is geschreven, maar kwam het in die boeken ook tot een ontrafeling van de mans beweegredenen, waarom hij zoveel overwicht had, hij met speels gemak telkens dingen naar zijn hand kon zetten, zowel voor, tijdens als na de oorlog?
De Groot wist uit handen van de Duitsers te blijven terwijl zijn collega's werden opgepakt en vermoord. Na de oorlog zuiverde hij meermaals de partij en leidde Marcus Bakker op tot zijn opvolger, zonder enige tegenstribbeling uit de partij.
Een partij die tijdens de oorlog twee gezichten had gekend, en wellicht had De Groot die ook en heeft tot op heden niemand hem kunnen 'vangen' zoals hij werkelijk was en vooral: waarom?