De Dokwerker

Artsen in nazi-Duitsland

In Duitse concentratiekampen voerden nazi-artsen gruwelijke medische experimenten uit op gevangenen. Historicus Daan de Leeuw schreef er een lezenswaardige master-scriptie over: 'Nazi-artsen hadden weinig ethische bezwaren'.

Dankzij het Derde Rijk kon een jonge groep artsen sneller carrière maken, in ieder geval veel gemakkelijker dan voorheen. De SS koos de artsen die in aanmerking kwamen voor een post zorgvuldig uit. Meer dan de helft van de artsen die na de oorlog voor de rechter verschenen kwamen er makkelijk mee weg.
Overigens werd er niet alleen in kampen geëxperimenteerd, ook in ziekenhuizen vonden dergelijke misstanden plaats.

Tijdens de oorlog stroomden verschillende concentratiekampen al rap vol met wat volgens de Duitsers 'Üntermenschen' waren: Joden, Russen, homoseksuelen, gehandicapten, kleine criminelen en zigeuners. Ideaal om experimenten op uit te voeren, immers, ze waren volkomen nutteloos, hun leven deed er toch niet meer toe.

Heinrich Himmler gaf vaak toestemming voor verregaande experimenten op levende menselijke proefkonijnen zodat het Duitse ras zuiver kon worden gehouden. Soms werden onder de noemer van het bevorderen van genezingsprocessen gruwelijke technieken beproefd. Sterilisatie door middel van straling met röntgenapparatuur en chemische goedjes moest voorkomen dat het zuivere Arische bloed vermengd werd met inferieure rassen.
Joseph Mengele (link) staat symbool voor de medische gruwelijkheden die in naam van de zuiverheid van het Arische ras werden uitgevoerd, maar er waren er meer die zich bezighielden met gruwelijke proeven op gevangenen.

Fenol
Ook wel hydroxybenzeen, carbolzuur of carbol. Fenol is een verbindingsstof die giftig is bij opname door de mond of de neus. Tijdens de oorlog werden duizenden gevangenen vermoord door fenol te injecteren.

Enkele van de artsen die gruwelijke experimenten uitvoerden.

Karl Babor
Hermann Becker-Freyseng
Wilhelm Franz Josef Beiglböck
Kurt Blome
Franz von Bodmann
Hermann Alois Boehm
Viktor Brack
Karl Brandt
Rudolf Brandt
Werner Catel
Max Clara
Carl Clauberg
Leonardo Conti
Erwin-Oskar Ding-Schuler
Hans Ehlich
Hans Eisele
Hans Eng
Fritz Ernst Fischer
Horst Paul Silvester Fischer
Hermann Gauch
Karl Franz Gebhardt
Karl Genzken
Siegfried Handloser
Aribert Heim
August Hirt
Waldemar Hoven
Fritz Klein
Josef Mengele
Joachim Mrugowsky
Herta Oberheuser
Adolf Pokorny
Helmut Poppendick
Sigmund Rascher
Wolfgang Romberg
Gerhard Rose
Paul Rostock
Siegfried Ruff
Konrad Schäfer
Klaus Schilling
Oskar Schröder
Wolfram Sievers
Georg Weltz

Doubling Theory
Jean-Pierre Garnier Malet deed onderzoek naar hoe het mogelijk was dat nazi-artsen en bewakers in concentratiekampen zonder gewetenswroeging de meest gruwelijke wreedheden uithaalden. Volgens Malet schakelden de oorlogsmisdadigers hun geweten uit, de normen en waarden die zij voor de oorlog zo gewoon waren lieten zij niet tot hun gedachten toe in de kampen en tijdens de martelingen en experimenten.
Robert Jay Lifton kwam tot nagenoeg dezelfde conclusie, volgens hem is iedereen in staat extreem fanatiek te worden als de omstandigheden dat ook zijn.
Fritz Klein zag er geen probleem in op Joden te experimenteren, ondanks de door hem afgelegde Eed van Hippocrates, hij stelde dat Joden de etterende blindedarm van de mensheid zijn die eruit gesneden moet worden.


Artsenproces
In Neurenberg werden van december 1946 tot en met augustus 1947 39 artsen aangeklaagd voor betrokkenheid bij medische experimenten op gevangenen. Allen verklaarden onschuldig te zijn, niemand toonde berouw. Zij beweerden met droge ogen dat zij wetenschappelijk verantwoord bezig waren geweest, een enkeling vroeg zelfs of hij zijn werk mocht voortzetten.

De ooit door hen afgelegde artseneed (Eed van Hippocrates), was niet van toepassing omdat de slachtoffers volgens hen inferieur waren. Vijfentwintig artsen werden vrijgesproken, zeven anderen (Wolfram Sievers, Joachim Mrugowsky, Karl Gebhardt, Rudolf Brandt, Waldemar Hoven, Viktor Brack en Karl Brandt) kregen de doodstraf, de rest kreeg minstens tien jaar gevangenisstraf.
Niemand zat uiteindelijk langer dan vijf jaar vast. De doodstraf werd op 2 juni 1948 in Beieren uitgevoerd door de strop.
Herta Oberheuser was de enige vrouw die terechtstond tijdens het artsenproces in Neurenberg.

Excuus namens de beroepsgroep

Uit onderzoek bleek dat in geen enkele Duitse beroepsgroep meer mensen lid waren van Hitlers NSDAP dan in de medische, acht procent van de artsen was ook nog eens lid van de SS. Joodse artsen werd verboden hun beroep nog langer uit te oefenen, hun collega's keken leidzaam toe.
Zoals ik al opmerkte, was er een strenge selectie door de SS, als een arts ook maar even bezwaren toonde tegen de rassen-wetten en het meehelpen aan het zuiver houden van het Arische ras hoefde een arts niet deel te nemen aan de medische zuiverings-projecten. Na de oorlog bleef het lang stil binnen de beroepsgroep omdat velen hun beroep gewoon weer konden gaan uitoefenen.

In 2012 laaide de kritiek echter weer op waarop de Bundesärztekammer (BAK) tijdens een congres in Neurenberg (of all places) besloot excuses namens de artsenvereniging aan te bieden en om vergeving aan overlevenden en nabestaanden te vragen. Volgens de BAK was het initiatief van veel gruwelijke experimenten niet van de SS-top, maar van de artsen zelf uitgegaan.
Margret Hamm komt op voor nabestaanden van slachtoffers die door euthanasie om het leven zijn gekomen en personen die tijdens de oorlog gesteriliseerd werden. Zij hoopte dat het niet alleen bij woorden zou blijven, maar dat de beroepsgroep ook een ander gebaar zou maken en contact met haar zou opnemen, dat gebeurde niet.
De BAK liet weten dat via het door hen uitgebrachte persbericht er al voldoende mensen in kennis waren gesteld van de oprecht aangeboden excuses.

De BAK verklaarde in 2012:
Der 115. Deutsche Ärztetag findet 2012 in Nürnberg statt, an dem Ort also, an dem vor 65 Jahren 20 Ärzte als führende Vertreter der "staatlichen medizinischen Dienste" des nationalsozialistischen Staates wegen medizinischer Verbrechen gegen die Menschlichkeit angeklagt wurden. Die Forschungen der vergangenen Jahrzehnte haben gezeigt, dass das Ausmass der Menschenrechtsverletzungen noch grösser war, als im Prozess angenommen. Wir wissen heute deutlich mehr über Ziele und Praxis der vielfach tödlich endenden unfreiwilligen Menschenversuche mit vielen tausend Opfern und die Tötung von über 200.000 psychisch kranken und behinderten Menschen, ebenso über die Zwangssterilisation von über 360.000 als "erbkrank" klassifizierten Menschen.

Im Gegensatz zu noch immer weit verbreiteten Annahmen ging die Initiative gerade für diese gravierendsten Menschenrechtsverletzungen nicht von politischen Instanzen, sondern von den Ärzten selbst aus. Diese Verbrechen waren auch nicht die Taten einzelner Ärzte, sondern sie geschahen unter Mitbeteiligung führender Repräsentanten der verfassten Ärzteschaft sowie medizinischer Fachgesellschaften und ebenso unter massgeblicher Beteiligung von herausragenden Vertretern der universitären Medizin sowie von renommierten biomedizinischen Forschungseinrichtungen.

Diese Menschenrechtsverletzungen durch die NS-Medizin wirken bis heute nach und werfen Fragen auf, die das Selbstverständnis der Ärztinnen und Ärzte, ihr professionelles Handeln und die Medizinethik betreffen.

Der 115. Deutsche Ärztetag stellt deshalb fest:
Wir erkennen die wesentliche Mitverantwortung von Ärzten an den Unrechtstaten der NS-Medizin an und betrachten das Geschehene als Mahnung für die Gegenwart und die Zukunft.
Wir bekunden unser tiefstes Bedauern darüber, dass Ärzte sich entgegen ihrem Heilauftrag durch vielfache Menschenrechtsverletzungen schuldig gemacht haben, gedenken der noch lebenden und der bereits verstorbenen Opfer sowie ihrer Nachkommen und bitten sie um Verzeihung.
Wir verpflichten uns, als Deutscher Ärztetag darauf hinzuwirken, dass die weitere historische Forschung und Aufarbeitung von den Gremien der bundesrepublikanischen Ärzteschaft aktiv sowohl durch direkte finanzielle als auch durch institutionelle Unterstützung, wie etwa den unbeschränkten Zugang zu den Archiven, gefördert wird.

De plannen voor een herdenkingsplaats voor de slachtoffers van de Aktion T4 (het euthanasieprogramma van de nazi's) liggen nog altijd op de plank. De BAK vindt het niet op haar weg liggen het voortouw te nemen.