De Dokwerker

Het GAB werkt niet langer mee, dat heeft consequenties

Als er weinig informatie beschikbaar is, maar een onderwerp wel intrigerend is, doemen de meest waarachtige verhalen op. Zo gaat het verhaal dat er in de Marnixstraat een schietpartij zou zijn geweest waarop de Duitsers wraak namen en lukraak vijf mensen doodschoten. Een lastige kwestie, want hoe duidt je het juiste verhaal zonder een ellenlang epistel te schrijven.

Marnixstraat 404

Hier is een kantoor gevestigd van het GAB, het gewestelijk arbeidsbureau, zeg maar het huidige UWV, de administratie van de Arbeitseinsatz werd hier verzorgd. Het GAB kreeg van de Duitsers de opdracht om mensen te werven om ingezet te worden in het kader van de zogenaamde Arbeitseinsatz. De Westwall moest versterkt worden. Hier had natuurlijk niemand trek in temeer het zuiden van Nederland al bevrijd was en er een spoorwegstaking was waardoor niet alleen de Nederlanders, maar ook de Duitsers grote problemen hadden.
De RVV (Raad Van Verzet) had contact met Londen die voorstelden om op grote schaal vrijstellingen te drukken zodat de Duitsers veel uitzoekwerk moesten doen. De hoop was om tijd te rekken, de bevrijding van de rest van Nederland was in feite een kwestie van tijd, zo dacht men.

Het kantoor van het GAB bevond zich in de voormalige Spieghelschool aan de Marnixstraat. De Duitsers hadden opdracht gegeven de zoektocht naar werkers te intensiveren, de afdelingschefs deelden echter mee dat hun medewerkers weigerden. Daarop stelde de Duitse toezichthouder van het GAB op 5 januari 1945 negen personen aan die belast werden met het ronselen van Nederlanders voor het werk.
Zeven van hen waren NSB'er. Diezelfde avond kwam het verzet bij ieder van hen thuis een pakketje bezorgen. Zodra er open werd gedaan, of de gezochte het pakketje kwam aannemen, werd het vuur geopend. Vijf stierven direct, een de volgende dag en drie raakten zwaargewond.
Het gebouw aan de Marnixstraat werd diezelfde dag in brand gestoken en brandde volledig uit.

Uit wraak haalde de SD de volgende dag (6 januari 1945) vijf gevangenen uit het Huis van Bewaring aan de Weteringschans en zette hen tegen de muur van de restanten van de Spieghelschool. In koele bloede werden ze doodgeschoten. De ronselpraktijken werden onverminderd voortgezet, nu in de Emmaschool aan de Passeerdersgracht. Ook die school werd door het verzet opgeblazen, dat was op 7 januari, vijf Duitsers raakten hierbij zwaargewond. De SD verplaatste vervolgens het werk naar de Nieuwe Passeerdersstraat.
Als represaile van het verwoesten van de Emmaschool ordonneerde de Duitsers de SD om twintig verdachte ambtenaren op te pakken. Uiteindelijk werden er zeventien gearresteerd, elf van hen werden een week later gefusilleerd bij Rozenoord.
De ronselpraktijken stopten vrijwel direct.

Na de fusillade op 6 januari werden er bloemen en kransen gelegd door Amsterdammers. Twee jaar later onthulde de Burgemeester van Amsterdam hier een monument voor de vijf slachtoffers.
Het beeld stond voor het Nieuwe De La Mar Theater, toen Joop van den Ende er een nieuw theater wilde neerzetten werd het beeld voor drie jaar opgeslagen en schoongemaakt weer terug gezet.


Het beeld is in 1947 vervaardigd door Hildo Krop (Hildebrand Lucien Krop), vanaf 1916 stadsbeeldhouwer van Amsterdam. Hildo overleed aan de gevolgen van een hartaanval op 20 augustus 1970 te Amsterdam toen hij aan het werk was. Hij ligt naast zijn vrouw begraven op Zorgvlied.