De Dokwerker

De belangrijkste geschiedschrijver

Gelijk maar een kanttekening, op de website van het NIOD valt te lezen: "Dr. Loe de Jong overleed op 15 maart 2005. Hoewel er sinds het verschijnen van Het Koninkrijk veel nieuw onderzoek is verricht, geldt zijn werk nog steeds als belangrijk referentiepunt voor een ieder die zich bezighoudt met de Tweede Wereldoorlog in Nederland en Nederlands-Indië.
En daarin ('er is nieuw onderzoek verricht) lees ik de nuance waarnaar ik zocht omdat ik meer en meer begon te twijfelen aan de onvoorwaardelijke oprechtheid van Loe de Jong.

Louis de Jong

Louis de Jong is op 24 april 1914 te Amsterdam geboren en overleed aldaar op 15 maart 2005, hij was historicus en van 1945 tot en met 1979 directeur van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie (RIOD, het huidige NIOD).
In opdracht van de Nederlandse regering schreef hij 'Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog'.


Of je nu zoekt op Lou of Loe, er staan altijd reacties, blijkbaar maakt het niet uit hoe je hem noemt, het past eigenlijk wel bij hem, het is maar net hoe de wind waait. Amsterdammer Louis de Jong werd geboren in een Joods gezin, op dezelfde dag kwam zijn broer Sally ter wereld, Loe had dus een tweelingbroer waarover hij vrijwel altijd heeft gezwegen, zijn goed recht uiteraard.

Loe de Jong is altijd jaloers geweest op Sally die medicus was, maar Sally wist niet naar Londen te vluchten, zoals Loe wel kon. Sally en diens vrouw werden door de Duitsers vermoord. Na de oorlog was Loe eerder blij dan rouwig om het verlies van zijn tweelingbroer, waar hij altijd tegenop had gekeken. Deze ietwat merkwaardige omstandigheid van De Jong kwam overigens pas jaren later aan het licht toen Ischa Meijer en Ivo Niehe hem interviewden.
Of het werkelijk zo was zullen we nooit weten, maar Sally was tot aan zijn onfortuinlijke dood binnen de familie De Jong geliefder dan zijn broer. Tegenover Meijer erkende Loe dat hij gek op de aandacht voor zijn eigen werk was, ook komt zijn jaloezie ter sprake als Meijer hem daarnaar vraagt en Loe moet toegeven dat zelfs na de oorlog, Sallys' dood was toen al bevestigd, hem nog steeds afgunstige gevoelens bekropen als hij aan Sally dacht.

Sally de Jong

Zeker weten we het niet, maar Sally overleed hoogstwaarschijnlijk in april 1945 nadat een jaar daarvoor (1 maart 1944) zijn vrouw Liesbeth Cost Budde al in Auschwitz was overleden. De oorlog was in Nederland dus al deels voorbij, maar in enkele kleine kampen zaten nog wekenlang Joden als ratten in de val. Zo ook in kamp Ellrich (onderdeel van concentratiekamp Dora-Mittelbau, vlakbij Nordhausen, een stad in de Duitse deelstaat Thüringen) waar Sally zat.

Sally schreef het rapport 'De Ondergang van het Nederlandsche Jodendom' dat later door andere historici gebruikt werd als referentie. Het rapport omvatte slechts 23 pagina's, maar was indrukwekkend en vond zijn weg naar Londen waar de regering in ballingschap verbleef. Prins Bernhard deelde het met Loe de Jong die toen nog niet wist dat zijn broer Sally het had opgesteld.
Het moet Loe later gestoken hebben toen Jacques Presser in 1965 'Ondergang: De vervolging en verdelging van het Nederlandse Jodendom 1940-1945' uitgaf, bijna gelijknamig aan het rapport van zijn broer.
In 1993 liet Loe de Jong door Peter van Deutekom van Dagblad Trouw optekenen dat zijn broer Sally 'orgineler' was dan hij en dat hij het niet kon verkroppen dat Sally Cum Laude was afgestudeerd terwijl Loe net aan een zesje haalde.

Abel de Jong (1940), zoon van Sally de Jong en Elisabeth (Liesje) de Jong-van Male (overleden in Auschwitz in 1944), broer van Daniël (Daan) de Jong (1942), kende zijn ouders eigenlijk niet, immers, zij overleefden de oorlog niet. Abel vond een doos papieren die hij pas in 2016 opende. Vader Sally was arts en werkte van oktober 1942 tot maart 1943 voor de Joodse Raad als kamparts in Westerbork.
Sally en Liesje voelden aan dat het ook voor hen onveilig zou worden en besloten naar Zwitserland te vluchten, maar vlak over de grens werden zij ontdekt en teruggestuurd naar Frankrijk waarna ze in Auschwitz terechtkwamen.

Als arts werd Sally vooralsnog gespaard waar hij het gehele jaar 1944 op de afdeling van Mengele, de beruchte kamparts, terechtkwam. Loe de Jong heeft hier nooit iets over verteld.
Abel schreef het boek 'Had het anders gekund' over hemzelf, zijn vader, moeder en broer Daan. Abel heeft tegen zijn zin in enige tijd bij Loe en diens vrouw gewoond. Hij heeft weinig lovende woorden voor zijn oom Loe die zich nauwelijks met hem bemoeide en nooit iets over zijn vader Sally heeft willen vertellen.
Abel moest zich vooral niet met het verleden bezighouden, maar zich op de toekomst richten.

Vlucht naar Londen Loe de Jong

Onder het excuus 'we moeten de oorlog weerstaan', vluchtte Loe op 14 mei 1940 (de dag dat Rotterdam door de Duitsers werd gebombardeerd) het land uit. Hij ziet een taxi, kruipt voor en laat anderen aan hun lot over. Na de oorlog ontstaat daar een verschil van mening over want de mensen waarbij hij voorkroop zochten de pers en stelden dat zij, in tegenstelling tot wat De Jong beweerde had, de door hen gereserveerde taxi helemaal niet vrijwillig hadden afgestaan.

Loe zou gezegd hebben dat hij belangrijker is en daardoor meer gevaar liep. Dus aarzelde hij ook geen moment als de taxi maar vijf van de zeven leden van de familie De Jong kon meenemen, opa en oma werden ter plekke opgeofferd door Loe de Jong.
Loe (26), zijn zeven maanden zwangere vrouw Liesbeth, zijn vader, moeder en zus Jeannette van tien konden wel mee, maar alleen Loe en Liesbeth komen uiteindelijk in Londen aan, zijn ouders en zusje heeft hij nooit meer teruggezien. Op 4 juni 1943 werden zij in Sobibor vergast.

De taxi waarin zij zaten moest stoppen voor een luchtalarm, de inzittenden vluchtten waarna De Jong zijn ouders en zusje uit het oog verloor om hen nooit meer terug te zien. De taxichauffeur was zoek, maar De Jong en zijn vrouw hadden geluk dat ze in alle commotie plots bekenden tegen het lijf liepen die hen meenamen zodat ze alsnog naar Londen konden vluchten.
De Jong en zijn vrouw waren de laatsten die aan boord konden van de kustvaarder De Friso die donderdagochtend 16 mei veilig ten westen van Southampton in Engeland aankwam, alwaar Loe de Jong in dienst trad van Radio Oranje.

Loe zou in 1993 verklaren: "Tegenover mijn broer stond ik met jaloezie, van mijn zusje hield ik niet echt en van vader en moeder moest ik niet veel hebben."

Weetje
Over de vlucht per taxi is iets bijzonders te melden. In zijn 'Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog', dat hij in opdracht van de Nederlandse regering schreef, verklaarde De Jong over zijn eigen vlucht dat dat met de auto van kennissen had plaatsgevonden. Echter, hij schreef in zijn latere memoires (1993) dat een ander gezin hem geconfronteerd had met het feit dat hij de door hen gereserveerde taxi had 'ingepikt', daarvan kon De Jong zich niets herinneren, zo schreef hij in zijn biografie.

In mei en oktober 1940 had De Jong verklaard dat hij met vrienden mee had kunnen rijden om zo samen met zijn vrouw naar Engeland te kunnen vluchten. Vooral de brief aan een tante van hem in oktober 1940 liet er geen twijfel over bestaan dat hij weliswaar graag per taxi was gevlucht, maar dat dat niet kon omdat er woekerprijzen werden gevraagd. Over het wegkapen van de door anderen gereserveerde taxi had hij het niet.
Hoogstwaarschijnlijk schaamde De Jong zich al die jaren over het feit dat hij zijn grootouders achter had moeten laten die niet veel later door de Duitsers werden vermoord en dat hij de taxi had 'ingepikt'.

Documentaire over De Jong

Journaliste Simonka de Jong (kleindochter van) is een Nederlands journaliste die in 2011 een documentaire maakte over haar 'opa Loe'. 'Het zwijgen van Loe de Jong' ging niet over het werk van Loe, maar over de relatie binnen de familie en vooral die met zijn tweelingbroer Sally. Het wonderlijke is dat deze documentaire een beetje wordt weggestopt alsof Simonka er niet meer aan herinnerd wil worden, wellicht is dit ingegeven door haar familie omdat er volgens hen geen evenwichtig beeld van opa in naar voren komt.

De familie De Jong ontdekte na het overlijden van Loe in 2005 persoonlijke documenten, waaronder foto's en brieven, over zijn tweelingbroer Sally, het verwonderde de familie omdat de twee kinderen van Sally (Daan en Abel) aan hun oom Loe vaak vragen hadden gesteld over hun vader, de tweelingbroer van Loe, maar feitelijk nooit antwoorden kregen.

De kinderen van Loe en Liesbeth zaten in de oorlog ondergedoken en overleefden de bezetting. Roel, zoon van Loe, zei in 2011 niet blij te zijn met de toen op handen zijnde documentaire van zijn nicht Simonka. Volgens hem was zijn vader een warm mens en zijn de gevoelens ten opzichte van zijn broer en het weghouden van de documenten voor de kinderen van Sally voortgekomen uit andere motieven. Zo zou Sally met Mengele hebben samengewerkt aan experimenten op tweelingen, iets wat op geen enkele wijze kan worden gestaafd en nader onderzoek ook niets in die richting opleverde.

Volgens Roel was er na de oorlog sprake van een hechte familie, hoewel zij elkaar niet overliepen. Roel is niet gevraagd naar een reactie op de omstandigheid dat zijn vader bijna iedereen achterliet en in feite aan de nazi's uitleverde om samen met zijn vrouw naar Londen te vluchten.

Opmerkelijk is tevens dat Roel toegaf dat je zijn vader pas echt leerde kennen als je de interviews met hem bekeek of teruglas. In 1980 overleed Liesbeth, de vrouw van Loe de Jong. Tot een goede band binnen de familie De Jong is het nooit gekomen, ook de relatie tussen Roel en zijn vader Loe bekoelde ernstig na een hoogoplopend meningsverschil.
Het is jammer dat een familie verscheurd raakte en dat geen een lid wilde afstappen van de eigen sterke mening. Het typeert de familie De Jong wellicht, het past ook bij Loe de Jong, een man met twee gezichten.