De Dokwerker

De Nederlandse Oskar Schindler

Pas toen Jan Brokken in oktober 2018 zijn boek 'De Rechtvaardigen' uitgaf kreeg een van de heldhaftigste mannen van Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog de eer die hij verdiende.

Rotterdammer Jan Zwartendijk stierf in 1976, ruim een kwart eeuw eerder was hij werkzaam voor Philips in het neutrale Litouwen. De ambassadeur van dat land uitte openlijk zijn sympathie voor de nazi's waarop hij ontslagen werd. Jan Zwartendijk werd gevraagd of hij diens plaats in wilde nemen, waarin hij toestemde.
Veel Poolse Joden waren naar Litouwen gevlucht maar waar ook daar niet veilig omdat ze de Russen minstens zo erg vreesden als de nazi's. Zwartendijk verstrekte aan minstens twee duizend Joden een visum waarmee zij naar Japan konden reizen, van daaruit gingen de meesten weer door naar andere landen.

Eerbetoon, maar ook een reprimande

Dit speelde zich af in een tijdsbestek van slechts enkele maanden, in mei 1940 was in heel Europa de oorlog een feit en in augustus van dat jaar waren de Russen Litouwen binnengevallen. Zwartendijk ging terug naar Nederland.
In oktober 1997 kreeg Zwartendijk postuum de eretitel 'Rechtvaardige onder de Volkeren' van Yad Vashem. Lou de Jong nam in zijn naslagwerk over de oorlog geen letter op over Zwartendijk die na de oorlog zelfs op zijn donder kreeg van Joseph Luns die hem verweet misbruik te hebben gemaakt van zijn functie.
Pas in 2018, ruim twintig jaar na de hoge Israëlische onderscheiding, bood het Ministerie van Buitenlandse Zaken hiervoor excuses aan!

Maar liefst 95% van de Joden die hij een visum had verstrekt overleefden de oorlog, Jan heeft dit nooit geweten. Dagelijks na zijn dood kwam de bevestiging dat nagenoeg iedereen de oorlog wel had overleefd.
In totaal hebben officieel 2.132 Joden op deze wijze de oorlog overleefd, maar dit aantal ligt zeer waarschijnlijk hoger omdat één visum voldoende was voor een heel gezin Litouwen uit te vluchten. Ook zijn veel visa meerdere malen gebruikt, het exacte aantal is niets bekend.

Boek Jan Brokken

Jan Brokken schreef in 2018 over Jan Zwartendijk en beschrijft de lotgevallen van veel van de ontkomen Joden in 'De rechtvaardigen'.

Eerbetoon 2023

De regering onder leiding van Mark Rutte besloot dat Zwartendijk alsnog onderscheiden moest worden, aan hem werd postuum de 'Erepenning voor Menslievend Hulpbetoon' uitgereikt.
In 1964 werd deze uitzonderlijke onderscheiding voor het laatst uitgereikt, maar nog nooit eerder aan iemand die al overleden was. De premier overhandigde op 14 september 2023 de Erepenning aan de kinderen van Jan Zwartendijk.