De Dokwerker

Jaap van Velzen

Jaap (1931) kwam bij mij 'in beeld' toen mijn makker Tom uit de Verenigde Staten mij op hem wees. Jaap was een goede vriend van zijn vader en woonde enkele maanden bij Tom en zijn ouders. Het Amsterdam Museum maakte in 2012 een tentoonstelling over buurtwinkels, wie anders dan Jaap kon goed vertellen over hoe het er voor de oorlog aan toe ging in de Jodenhoek en dan met name de Jodenbreestraat. Jaap van Velzen woonde sinds zijn vijfde (1936) in de Jodenbreestraat wiens vader doordeweeks met fruit op het Waterlooplein stond en op zaterdag op de Albert Cuyp.

De Jodenbreestraat is altijd een drukke straat geweest die samen met de Sint Antoniesbreestraat de Plantage met de Nieuwmarkt verbindt. Hieronder zie je een foto vanaf de Zwanenburgwal, je kunt goed zien dat de Jodenbreestraat toen een stuk smaller was, daaronder zie je hoe breed de straat nu is.

Joden waren bij lange na niet allemaal rijk

De Tweede Wereldoorlog maakte een einde aan de bedrijvigheid in de Jodenbreestraat, nagenoeg iedereen werd opgepakt en gedeporteerd, Jaap ging van onderduikadres naar onderduikadres en wist uiteindelijk naar het vrije zuiden te vluchten.
Na de oorlog was de deceptie voor de teruggekeerde Joden groot, zo ook voor Jaap, de huizen waren rijp voor de sloop, het meeste hout was eruit gehaald door niet-Joodse buurtbewoners die zo door de koude hongerwinter van 1944/ 1945 wisten te komen.

Jaap begon van alles uit die tijd te verzamelen toen hij in de zestiger jaren zag dat de komst van de metro een nog grotere kaalslag teweeg ging brengen. Hij bewaarde zo zijn herinneringen en wij mogen daar nu van genieten. Hij schonk zijn verzameling aan het Joods Historisch Museum die bestaat uit 4.000 foto's van de oude Jodenbuurt, prenten, reclamemateriaal en gebruiksvoorwerpen die zo sprekend zijn voor de eens zo levendige Jodenbreestraat. Maar ook gewone voorwerpen zoals een kandelaar, een Chanoekalamp, een stoffer en blik voor Pesach, een schoenlepel van een Joodse schoenwinkel, etiketten van warenhuis Gerzon en reclamefolders van Joodse firma's.
Later is Jaap grammofoonplaten gaan verzamelen van Louis Davids en het zangduo Johnny en Jones (Mijnheer Dinges weet niet wat swing is), al snel kwamen daar muziekbladen en posters bij.
Bij elk object heeft Jaap een verhaal, over Brutale Coba bijvoorbeeld, de bekende Amsterdamse visvrouw, "van wie verteld werd dat zij met een rietje in de aars de vissen opblies om ze vers te laten lijken."

Jaap zei over zijn verzameldrift:
"Je begint met een prentje te kopen en nu denk ik: mooi dat ik mensen met mijn verzameling gelukkig kan maken. Maar ik heb het ook een beetje uit kwaadheid gedaan, ik wilde laten zien dat het niet waar is, dat alle Joden schatrijk waren."

Op 17 juni kende het Prins Bernhard Cultuurfonds een Zilveren Anjer toe aan Jaap die deze in het Paleis op de Dam uitgereikt kreeg door Prinses Beatrix. Jaap kreeg de Zilveren Anjer vanwege zijn inzet voor het behoud van het vooroorlogse Joodse culturele erfgoed in Nederland.

Hieronder drie video's van interviews met Jaap van Velzen.