De Dokwerker

Wat gebeurde er als je in de war was?

Een vraag waarop Loe de Jong het antwoord niet kon geven is wat er gebeurde met de honderden mensen die om welke reden dan ook tijdens de Tweede Wereldoorlog in een sanatorium verbleven.
Of hij het antwoord schuldig moest blijven omdat hij geen antwoorden kon vinden of geen antwoorden zocht is mij niet bekend.

Ik heb door de jaren heen een genuanceerdere kijk gekregen op het werk van De Jong, zijn kroniek waar hij veertig jaar aan schreef en verslag deed over nagenoeg alles wat er in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog was gebeurd. Het overgrote deel is zeer waardevol, jammer is dat enkele bij hem bekend zijnde feiten zijn weggelaten of geromantiseerd.
Dat zegt ook iets over hetgeen door hem onbeschreven is gebleven, zoals de geestelijke gezondheidszorg.

De nazi's

Van de Duitsers is bekend dat zij onwelwillend stonden tegenover alles en iedereen die hen niet welgezind was. Dat waren politieke tegenstanders, criminelen, maar ook zigeuners en hele rassen, zoals de Joden. Homo's en geestelijk instabiele mensen werden door de nazi's ook uit de samenleving verbannen. Nederland kende al de sanatoria, de afdelingen van ziekenhuizen waar patiënten werden behandeld die van het padje waren.
Tijdens de hongerwinter van 44-45 stierven veel mensen de hongersdood, je zou denken, dat lot blijft patiënten in ziekenhuizen bespaard, maar niets is waarschijnlijk minder waar. Naar schatting enkele duizenden in geestelijke nood verkerende patiënten werden letterlijk uitgehongerd.


Omdat de archieven van sanatoria slechts tien jaar bewaard zijn gebleven was er in 1954 al niets meer terug te vinden van wat er zich heeft afgespeeld in tehuizen voor mensen die geestelijk in de war waren. De Jong had de dossiers moeten redden, er is waarschijnlijk nooit ook maar één poging ondernomen. Nabestaanden willen echter in toenemende mate weten wat er met hun opa, tante of broer is gebeurd. Iedereen juicht onderzoek toe, maar niemand neemt het voortouw.
Staatssecretaris Van Rijn (VWS) reageerde op een brief van de Tweede Kamer over het lijden van Nederlandse psychiatrisch patiënten en verstandelijk gehandicapten in de Tweede Wereldoorlog, maar helaas blijkt ook daaruit dat hij het initiatief zal ondersteunen en niet zal leiden.
...brief Van Rijn...

Veel sanatoria werden 'misbruikt' om TBC patiënten op te vangen, pas na de Tweede Wereldoorlog werd er een vaccin ontwikkeld tegen de gevolgen en het besmettingsgevaar van tuberculose.
Naar schatting was er een overbezetting van 500 tot 1.000% in opvanghuizen voor mensen die geestelijke gezondheidszorg behoefden.

Aktion T4

De Duitsers wilden louter gezonde mensen in hun 'Rijk'. Joden, zigeuners, blinden. Ze waren te min voor de nazi's. Aktion T4 was een programma van de Duitsers dat zij in 1939 lanceerden om gehandicapten te steriliseren of om te brengen.
Maar reeds voor de oorlog werden er in Duitsland en Oostenrijk tienduizenden gehandicapten in instituten omgebracht. Deze handelswijze werd tijdens de oorlogsjaren in alle bezette gebieden voortgezet.

Monument Berlijn
In Amsterdam is er een monument voor Joodse blinden die door de Duitsers zijn vermoord. Een monument voor geestelijk en lichamelijk gehandicapten is er (nog) niet, maar dat gaat er ongetwijfeld komen. In 2014 werd er in Berlijn een monument onthuld voor de 200.000 gehandicapten en zieken die in Duitsland zijn vermoord. Het is een 24 meter blauwe lange glazen wand.
In dezelfde periode (1934-1945) werden er 400.000 mensen verplicht gesteriliseerd om te voorkomen dat ze 'minderwaardige' kinderen zouden krijgen.

Aktion T4 staat voor Aktion Tiergartestrasse 4, een straat in Berlijn waar het kantoor stond van Karl Brandt, arts en SS'er, hier bedacht hij samen met Philip Bouhler de 'genadedood' (Gnadetot.) Een euthanasieprogramma om van 'untermenschen' af te komen. Met de uitlaatgassen van vrachtwagens werden de slachtoffers vergast. Naast vergassing vonden de moorden ook plaats door verstikking, injecties, vergiftiging, uithongering en overdoses medicijnen.

Internationale aandacht

Na de oorlog kwamen de meeste artsen die betrokken waren bij het Aktion T4 goed weg, velen werkten nog jaren in de Duitse gezondheidszorg. Medio 2016 wordt er een internationale conferentie georganiseerd rondom het lot van gehandicapten onder de nazi's.
...wordt vervolgd...