De Dokwerker

Elfstedentocht 1941 en 1942

Ergens in deze site spreek ik mijn verontwaardiging uit over Wim Sonneveld die tijdens de oorlog bleef optreden, lid werd van de Kultuurkamer, maar daar na de oorlog nooit iets over gezegd heeft en er ook nimmer op is aangesproken. Voor minder zijn anderen verguisd.

Als het richting het vriespunt gaat begint het bloed van schaatsminnend Nederland te koken want wordt hij wel of niet gereden: de Elfstedentocht. Op 30 januari 1940 werd de laatste Elfstedentocht voor de Duitse inval gereden.
Maar tijdens de oorlog werd de 'tocht der tochten' ook tweemaal verreden, namelijk in 1941 en 1942. In de ijskoude winter van 1944 waren er geen plannen om een elfstedentocht te rijden omdat toen het zuiden al bevrijd was en men meer bezig was met de totale verdrijving van de Duitse bezetter uit Nederland dan met een tochtje op het ijs.

Europa had het zwaar, maar Nederland met name omdat een deel reeds bevrijd was maar bijvoorbeeld Amsterdam nog maanden zwaar leed onder de hongerwinter van '44 toen de Duitsers brandstof en voedsel tegenhielden.

Zevende Elfstedentocht

Het is 6 februari 1941 en behoorlijk koud. Je moet je voorstellen dat er in de Amsterdamse krakkemikkige huisjes nauwelijks issolatie is. De wind blaast dwars door de huizen heen, buiten vriest het dag en ancht en de gehele familie zit rond de kleine kachel die alleen de huiskamer verwarmt. In de slaapkamers staan de bloemen op de ramen.
Nederland is bezet door de Duitsers en anti-Joodse maatregelen zijn van kracht, de aanloop naar de Februaristaking van 1941 is ingezet. Toch lijkt er dan in Friesland maar weinig besef van wat er in de randstad gebeurt. De Duitsers verbieden activiteiten die voor zonsopgang plaatsvinden en dat is lastig want de Elfstedentocht start in alle vroegte.

De drang naar het ijs en de ijzers is groot en zo wordt toch het besluit genomen om de tocht doorgang te laten vinden. Opmerkelijk is de oproep die de Vereniging De Friesche Elf Steden doet om vooral geen anti-Duitse sentimenten te laten horen of zien. Er zullen namelijk Duitse officieren en militairen aanwezig zijn, de organisatie wil een goede indruk achterlaten.
Hieronder zie je een uniek filmpje met beelden van die zevende Elfstedentocht in 1941.


Veel belangstelling
Toen de inschrijving werd geopend regende het belangstellenden die mee wilden rijden. Daar was de organisatie niet op ingesteld, uiteindelijk mochten er meer mensen starten dan aanvankelijk de bedoeling was. Dit jaar was voor de organisatie wel aanleiding om een goed draaiboek op te stellen voor toekomstige edities van de tocht.
Auke Adema won de Elfstedentocht van 1941 in ruim negen uur.

Ome Willem van de Jaap Edenbaan

Amsterdamse schaatsgek Willem Augustin is schaatsleraar geweest en was jarenlang verbonden aan de Jaap Edenbaan. Als de Elfstedentocht van 1941 zich aandient zegt iedereen tegen de tiener Wim dat hij zich moet inschrijven. Jan heeft geen geld maar wel een fiets. Hij springt de avond voordat de Elfstedentocht gereden gaat worden op zijn stalen ros en gaat richting de afsluitdijk. Het vriest dan tien graden!

Wim gaat stug door, ook al is het spertijd, als de Duitsers hem snappen is het verhaal afgelopen maar Wim heeft geluk. Hij komt tweemaal Duitsers tegen. De eerste keer vinden ze zijn verhaal zo ongelofelijk dat ze hem doorlaten. De tweede keer heeft hij minder mazzel en wordt meegenomen, zijn voeten waren bevroren dus zetten ze Wim voor de kachel, geven hem een boete en sturen hem na twee uur weer weg.

Het zal toen zo'n vier uur zijn geweest, Wim fietst gestaag door richting Leeuwarden maar helaas, de wedstrijd is al aan de gang. Toch mag hij nog starten en onderweg verbazen de Friezen zich over dit kereltje. Hij krijgt hier en daar wat te eten en drinken om telkens zijn tocht weer voort te zetten, 's avonds om negen uur komt hij in Leeuwarden aan.
De volgende dag werd Willem 18 jaar en ging hij weer terug naar Amsterdam, met een kruisje op zak. Ome Willem overleed in 2004.

22 januari 1942: de Achtste Elfstedentocht

De geschiedenis herhaalt zich, er is echter wel wat veranderd. De Duitsers hebben zich van hun slechtste kant laten zien en de talloze razzia's in, met name, Amsterdam hebben hun tol geëist. Duizenden Joden zijn met geweld uit hun huizen gehaald en op transport gezet. Het weerhoudt de organisatie er niet van opnieuw een Elfstedentocht te organiseren.
De schaarste aan van alles door de oorlog is enorm, deelnemers aan de Elfstedentocht van 1941 hoefden geen geld mee te nemen voor eten en onderdak, ze konden met voedselbonnen betalen.

Sietze de Groot wint deze editie in bijna twintig minuten minder dan Auke een jaar eerder. Hoewel er ook in 1944 een Elfstedentocht gereden had kunnen worden waren de omstandigheden onder het Nederlandse volk te erbarmerlijk om een pleziertochtje uit te schrijven. De eerstvolgende werd in 1947 georganiseerd.