De Dokwerker

De Drie van Breda

Na de Tweede Wereldoorlog werden achttien oorlogsmisdadigers ter dood veroordeeld. Vier bij verstek, zij ontsprongen de dans en stierven in vrijheid.
Vijfmaal werd de doodstraf voltrokken, van negen anderen werd de doodstraf omgezet in levenslange opsluiting. Reeds in 1959 werden vijf van hen vrijgelaten. De resterende vier zaten in 'De Koepel van Breda'.
Aanvankelijk was het dus 'De Vier van Breda' maar na de vrijlating van één van hen en grote ophef over het al dan niet (later) vrijlaten van de resterende twee is de term 'De Drie van Breda' bij veel Nederlanders bekend.

Van Breda, wat dan?
'De Koepel van Breda' staat voor de koepelgevangenis in het centrum van Breda. Nationale bekendheid kreeg deze gevangenis doordat er na de oorlog veroordeelden werden opgesloten.

Volgens het verdrag van Genève zijn daden als marteling, verminking en lijfstraffen schendingen van de menselijke waardigheid, ook wel menselijkheid genoemd. Dergelijke misdrijven, gepleegd tijdens de oorlog, worden oorlogsmisdrijven genoemd. Plegers ervan worden daarom als oorlogsmisdadigers bestempeld en zwaar gestraft omdat hun slachtoffers geen enkele kans hadden.
In de koepel van Breda werden vier oorlogsmisdadigers opgesloten, zij hadden geen enkel mededogen met hun slachtoffers getoond, velen, verbaasde het dat er later wel medelijden verwacht werd door deze vier langgestraften.

Wie waren zij?
Willy Lages (1901 - 1971)
Joseph Kotalla (1908 - 1979)
Franz Fischer (1901 - 1989)
Ferdinand aus der Fünten (1909 - 1989)

Willy Lages
Lages functioneerde als SS'er voor de SD in Amsterdam en was verantwoordelijk voor de registratie van Joden. Die rol was cruciaal voor wie er er wel en wie er niet naar een concentratiekamp werd gedeporteerd.
Het is bekend dat hij verantwoordelijk was voor de executie van meerdere leden van het verzet waaronder Hannie Schaft. Hiervoor werd hij ter dood veroordeeld, maar Juliana weigerde het doodvonnis te bekrachtigen waarna een levenslange gevangenisstraf volgde.

Joseph Kotalla
Soms lees je ook Kotälla, dat komt omdat hij zichzelf een tijdlang zo noemde, maar later bleek, en dat onderkende hij ook, dat zijn naam zonder Umlaut gespeld moest worden.
Kotalla was administratief hoofd en plaatsvervangend kampcommandant van Kamp Amersfoort en stond te boek als psychisch onevenwichtig. Zijn bijnaam was de Beul van Amersfoort omdat hij meerdere malen zelf de trekker overhaalde.
In 1949 werd Kotalla ter dood veroordeeld, maar ook zijn straf werd omgezet in levenslange detentie.

Ferdinand aus der Fünten
Aus der Fünten was eveneens een SS'er en vaak betrokken bij deportaties omdat hij mede verantwoordelijk was voor de logistiek. Hij ontliep eveneens de doodstraf doordat Juliana wederom weigerde te tekenen.

Franz Fischer
Deze ras-SS'er 'leefde' voor het vervolgen van Joden, naar verluidt zijn enige passie wat hem de bijnaam 'Judenfischer' opleverde. Hij werd aanvankelijk gestationeerd in Utrecht maar verhuisde later naar Den Haag waar hij zich bezighield met deportaties.
Hij ontliep de doodstraf, net als de andere drie. Zijn straf moest hij uitzitten in Breda.

Weetje
Juliana wilde niet tekenen voor de doodvonnissen, haar moeder, Wilhelmina eerder wel. Zelfs vlak voordat zij troonsafstand deed tekende ze nog het doodvonnis van Ans van Dijk. De enige vrouw die ook daadwerkelijk geëxecuteerd is.

Onbegrepen
De Vier van Breda zaten tot aan de dood van Willy Lages in eenzame detentie, zij werden uiteraard goed verzorgd, maar hun straf was onomstreden en dus terecht. De twijfel over de menselijkheid kwam toen Lages in 1969 overleed.
Jarenlang gingen er sindsdien stemmen op om de drie vrij te laten. Zelf kregen ze van iedere discussie hoop en begrepen niet waarom het dan toch niet tot een vrijlating leidde. Alsof zij de enigen waren die verantwoordelijk waren voor de gevolgen van de Duitse bezetting.

Het NIOD deed onderzoek naar de tegenstellingen in de samenleving als het ging om het vrijlaten van de drie. Wat ik eruit haal is dat zowel de voor- als de tegenstanders dezelfde argumenten aanvoeren.
Nederlanders waren niet altijd even dapper en heldhaftig als het erop aan kwam de Joden de helpende hand toe te steken. De voorstanders van vrijlating zeiden dat we dan nu ook niet zo flink moesten zijn door drie oude zieke mannen tot hun dood vast te blijven houden.
De tegenstanders zeiden dat ze juist nu moesten volharden en de Joden niet het gevoel moesten geven dat ze opnieuw in de steek werden gelaten.

Van Agt
Dries van Agt toonde zich de laatste jaren van zijn leven een fervent voorvechter van de Palestijnse zaak. In niet mis te verstane woorden liet hij zich regelmatig 'stevig' uit over Israël. Het een kan ik niet los zien van het ander.
Van Agt ijverde er meerdere malen voor de Drie van Breda vrij te laten, dat brak hem evenzovele malen op. Later zou Van Agt zeggen dat deze kwestie hem nog altijd zwaar op de maag lag. Of dat was omdat hij niet voor elkaar kreeg wat hij wilde of omdat hij telkens zo'n grote tegenstand ontmoette die hij niet begreep is mij niet bekend.

De overgebleven twee schreven eind jaren tachtig een brief, daar sprak voornamelijk zelfmedelijden uit want enige vorm van excuus stond er niet in. Maar er speelde meer, Beatrix zou zich met de kwestie hebben bemoeid.

Rol van het Koninklijk huis

De Duitse tak van onze Koningin is niet onomstreden, maar daar wil ik het hier niet over hebben. Beatrix zat pas relatief kort op de troon toen een van de gevangenen in Breda overleed en Van Agt ervoor pleitte de anderen vrij te laten. Een paar jaar later, zo gaat het gerucht dat ik elders wel onderbouwd heb gezien, maar ik kan dat niet overnemen omdat ik zelf niet 100% zeker kan zijn van het bewijsmateriaal, bereikt Beatrix het verzoek vanuit Duitsland de twee overgebleven Duitse oorlogsmisdadigers gratie te verlenen.

Pas in 1989 neemt een andere CDA politicus de beslissing die Van Agt (zoals u wellicht weet, eveneens van Katholieke huize en een CDA-prominent) al lang had willen nemen, namelijk de vrijlating van de Twee van Breda.

Prins Bernhard kwam uit een familie die vol met nazi's zat. Zelf was hij ook niet onbevlekt, maar zou net op tijd tot inkeer komen. Dat hij een stadhoudersbrief aan Hitler geschreven heeft om namens hem de scepter te zwaaien over Nederland is een hardnekkig gerucht, maar enig bewijs ervoor ontbreekt tot op heden.

Juliana weigerde meerdere malen de door rechtbanken uitgesproken doodvonnisen te bekrachtigen. Na de oorlog deden familieleden van Bernhard nog altijd geen afstand van hun nazi-symphatieën tijdens de oorlog. Het Koningshuis draagt het CDA een warm hart toe, veel oud-gedienden worden beschouwd als vertrouwelingen van Beatrix.
Meerdere foute Nederlanders kregen na de oorlog hoge posities, onder andere een minister en het hoofd van de binnenlandse veiligheidsdienst (BVD.)

Weetje
Voor het perspectief, zeg maar de sfeer in het Koningshuis, nog een klein voorvalletje dat ik zelf heel typerend vind. Toen Juliana in 1937 trouwde waren er, uiteraard, veel Duitsers. Immers, Bernhard was Duitser en die familie was vanzelfsprekend welkom.
Alleen, daar zaten wel opvallend veel officieren bij die regelmatig de Hitlergroet brachten. Ook verzochten zij keer op keer nationaal-socialistische muziekstukken ten gehore te brengen, Toen de dirigent van het aanwezige orkest dat weigerde werd hij door Wilhelmina persoonlijk vervangen door een andere dirigent die daar minder moeite mee had.

Hoe liep het af met de Vier van Breda?
Lages werd wegens ziekte in 1966 vrijgelaten en leefde nog vijf jaar als vrij man in Duitsland. Kotalla stierf in de Bredase gevangenis in 1979. Fischer en Aus der Fünten werden in 1989 vrijgelaten. Beiden overleden in datzelfde jaar in Duitsland.

Weetje
In de jaren zeventig wilde minister Van Agt de overgebleven drie vrijlaten, dit stuitte op veel protesten uit verzetskringen. In 1989 waren de protesten niet minder, maar de twee werden toch op humanitaire gronden vrijgelaten.

Wie er ter dood veroordeeld werd na de Tweede Wereldoorlog LEES JE HIER.