De Dokwerker

C&A, een geschiedenis met een zwart randje

Op mijn andere site (MOKUMS) belicht ik de familie die achter dit concern zit, ook lees je iets over een van de grootste branden van Amsterdam in de vorige eeuw. Hier op De Dokwerker moet ik helaas de conclusie trekken dat het concern het tijdens de oorlogsjaren niet zo nauw nam met de mensenrechten.

Familie Brenninkmeijer
De Duitse broers Clemens en August beginnen de opmars van het kledingconcern in het midden van de negentiende eeuw. Nederland is hun eerste doelland, het zou een halve eeuw duren voordat ze ook een winkel openden in Duitsland.
De Brenninkmeijers zijn volgens de Quote 500 de rijkste familie van Nederland.

Meeheulen of ageren

Voor veel artiesten, journalisten en bedrijven was de keus eenvoudig: 'als je niet voor ons bent ben je tegen ons, dus doe mee of aanvaardt de consequenties'. Met die boodschap lieten de nazi's iedereen kiezen, behalve de Joden, die werd niet om hun mening gevraagd. Zoals bekend stierven meer dan honderduizend Nederlandse Joden tijdens de Tweede Wereldoorlog in de Duitse concentratiekampen.
Het 'meedoen' bestond vaak uit het onderschrijven van de beginselen van de Duitse bezetter, als je dat deed had je weinig te vrezen, als je je dus maar afzijdig hield.
Maar kun je ten koste van alles aan de zijlijn blijven staan?

100% Ariër
Veel bedrijven hadden er weinig moeite mee om de eis van de Duitsers in te willigen dat zij niet-Ariër vrij waren, met andere woorden: "wij hebben geen Joden in dienst". Alleen dan mocht een onderneming zaken blijven doen. De van origine Duitse onderneming C&A zag er ook totaal geen kwaad in deze verklaring af te geven.
Alleen wilde C&A na de oorlog hier liever niet aan herinnerd worden. Pas in 2011 gaf het ruiterlijk toe dat de houding van de confectieketen niet fraai was geweest en dat ze nader onderzoek zouden doen naar de gedragingen van de leiding onder het nazibewind. Bij het schrijven van dit artikel was mij niet bekend of en zo ja, wat daar uit is gekomen.

1933, een cruciale wending
Adolf Hitler grijpt de macht in Duitsland, volstrekt legitiem want zijn aanvankelijk verboden partij wint de verkiezingen en brengt hem in een zetel aan de macht. C&A schroomt geen moment en bindt contacten aan binnen de partijtop van de NSDAP. Als tegenprestatie spekken zij de partijkas.
Hoogeplaatste personen in de partij, waaronder Hermann Göring, ontvingen regelmatig cadeau's. De leiding was echter 'handig', er werden geen rechtstreekse giften gedaan, dit verliep altijd via een tussenpersoon.
Tijdens de oorlog nam de vraag naar kleding af, niet zo gek natuurlijk want zowel in de bezete gebieden als in Duitsland was het crisis. Waar wel behoefte aan was waren uniformen. C&A maakte gebruik van goedkoop personeel en verkocht de uniformen aan de Duitsers.

"Für Führer, Volk und Vaterland"

In de jaren in de aanloop naar WO2 greep het bedrijf alles aan om van Joodse werknemers af te komen, ook vergaarde het eigendommen door Joden een fractie van de werkelijke waarde te bieden voor gebouwen en grond.
Familieleden van in de oorlog omgekomen Joden die poogden om transacties ongedaan te maken kregen te maken met een advocaat die tijdens de oorlog als SS'er in Polen betrokken was geweest bij het gevangen nemen van Joden.

De Duitse historicus Kai Bosecker deed onderzoek naar de houding van de directie van het modehuis en ontdekte onder andere dat Hermann Göring zelfs tijdens de oorlog verjaardagscadeau's kreeg van hen. In een teruggevonden verklaring van C&A stelde men:

"Es ist seit der Gründung niemals ein Nichtarier bei uns beschäftigt worden"

"Sinds de oprichting van ons bedrijf hebben er bij ons nooit niet-Ariërs gewerkt"

Al in 1933 toen Hitler aan de macht kwam knoopte C&A warme betrekkingen aan met de nazi-top, men voelde feiloos aan hoe hooggeplaatste partijleden ingepakt konden worden, namelijk met royale giften. Hermann Göring werd meermaals voor het karretje gespannen die zich op zijn beurt liet verwennen met cadeau's en geld.
C&A maakte goedkope uniformen voor de Duitsers door gebruik te maken van dwangarbeid. Concurrenten die Joods waren werd het leven zuur gemaakt en panden kwamen in handen van C&A. Na de oorlog liet het bedrijf zich vertegenwoordigen door een anti-semitische advocaat.

In 2011 publiceerde Bosecker zijn bevindingen, omdat de directie van C&A niet om de gedetailleerde feiten heen kon nam het delen ervan op in het jubileumboek van het concern waarmee het na vele decennia van stilzwijgen en ontkennen eindelijk het boetekleed aantrok.
'C&A zieht an!: Impressionen einer 100-jährigen Unternehmensgeschichte' is de titel van zijn boek. Vreemde is dat het boek nergens meer verkrijgbaar is. De eerste druk was zeer snel uitverkocht en kreeg geen vervolg.

Joseph Brenninkmeijer zegt in het voorwoord van het jubileumboek dat de harde feiten van Bosecker hem zeer hebben geraakt.

Journalist Bettina Weiguny beschreef reeds in 2005 in haar boek 'Die geheimnisvollen Herren von C&A' de geheimen van het Katholieke familiebedrijf die zo hun eigen wetten hanteerden.
Toen besteedde het concern geen aandacht aan de kwestie, maar na het verschijnen van het boek van Bosecker was er geen houden meer aan.