De Dokwerker

Beethovenstraat

Waar ik de Beethhovenbuurt goed van ken is van de keer dat ik ook eens wilde weten hoe het was om met je oude spullen op straat te staan met Koninginnedag. Zuid leek me een goede plek want je moet daar wezen waar het geld zit.

Om half zes zat ik dus op 29 april, samen met Ron, zo'n vijfentwintig jaar geleden, in de Beethovenstraat voor de deur van een winkel te wachten totdat die dicht ging zodat wij de plek ervoor in konden nemen. Er waren meer kapers op de kust dus tactisch inzicht was geboden. De auto van Ron ramden we gelijk de stoep op toen het kon om de boel af te zetten.
Uiteindelijk verkochten we voor drie honderd gulden onze troep.

Door de straat rijden vanaf het Centraal Station tram 5 en 24.

Amsterdam Zuid
De Beethovenstraat ligt in Amsterdam Zuid, het verbind als het ware de Van Baerlestraat met Buitenveldert. Een buurt met mooie winkels, heerlijke tentjes om te lunchen, gek genoeg is het geen echte dinerstraat maar wel met een CoffeeCompany en een Starbucks.

Naamgever, Ludwig van Beethoven
Van Beethoven waarom het 'Van' niet is meegenomen in de straatnaam weet ik inmiddels, Ludwig was een Duitse componist en geldt als zeer invloedrijk. Hij leefde van 1770 tot en met 1827. Bekende werken van hem zijn 'de 5e', 'de 9e' (symfonieën) en de opera Fidelio.
Dit is echt een muziekbuurt want veel straten kregen namen van componisten, wat toch iets chiques had. Zo zijn er straten vernoemd naar: Alphons Diepenbrock, Willem Kes, Evert Cornelis, Richard Wagner, Johannes Brahms, Franz Schubert en Bernard Zweers.

De Beethovenstraat wordt graag tot het museumkwartier gerekend maar dat is toch ietwat ruim gemeten en in feite heeft de buurt het ook niet nodig. Ik ben vaak binnen geweest aan de Apollolaan, net om de hoek van de Beethovenstraat en in de Schubertstraat. De huizen zijn imposant, de tuinen erachter niet minder. Die sfeer vindt je ook in de straat zelf.

Weetje
Het woordje 'van' is weggelaten op het naambordje vanwege de simpele reden dat dat te breed werd voor de standaardafmeting van de naambordjes. Tegenwoordig is dat overigens geen issue meer.

De oorlogsjaren

Over de Beethovenstraat van voor en tijdens de bezettingsjaren is een fraai boek van Frank van Kolfschooten verschenen, "De Koningin van Plan Zuid; geschiedenissen uit de Beethovenstraat".
Achter de luxe etalages schuilt geschiedenis. Voor de oorlog woonden hier veel Joden maar met de komst van de nazi's veranderde dat drastisch.

Amsterdam Centrum had de Jodenhoek, daar was de Jodenbreestraat een van de belangrijkste straten. Gekscherend werd de Beethovenstraat de Brede Jodenstraat genoemd en tramlijn 24 'de Berlijnexpress'. De buurt kende van oudsher al veel joodse ondernemers en bewoners en werd almeer een toevluchtsoord voor welgestelde joodse gezinnen uit Duitsland.
Gedurende de Tweede Wereldoorlog werden ruim 15.000 Joden op de tramhalte op de hoek van de Beethovenstraat en de Gerrit van der Veenstraattransport op transport gezet naar de vernietigingskampen.

Monument gefusilleerde verzetstrijders (1954)
Op de hoek van de Beethovenstraat en Apollolaan staat een oorlogsmonument. Als represaille voor de moord op een SD-officier schoot de bezetter 29 mensen dood. De drie figuren staan voor lijden, berusting en verlossing.


Starbucks in de Beethovenstraat
Delcavi was een begrip in de Beethovenstraat, deze veredelde snackbar was de tweede woonkamer van Herman Brood, de Amsterdamse kunstenaar/ zanger die in 2001 een eind aan zijn leven maakte door van het dak van het Hilton (Apollolaan) te springen.

Delcavi vond het wel mooi geweest, goed en slecht nieuws dus. Want inmiddels is Delcavi gesloten en opende Starbucks, de Amerikaans koffiegigant, haar deuren. Ze hebben gelijk de winkel ernaast gekocht, en laat dat nu net de winkel zijn waar ik ooit een hele nacht voor de deur heb gelegen om er op 30 april mijn spulletjes te verkopen.

Uniek karakter
De Beethovenstraat is gezellig en biedt variatie maar staat wel bekend als chique vanwege de luxe modezaken. Toch tref je er in alle prijsklassen winkels aan omdat het een vrij lange straat is en de buurt nu eenmaal ook een gemêleerd publiek kent.
Omdat er veel gewoond wordt tref je er zowel supermarkten als speciaalzaken. Maar er zijn ook prima hotels, zowel in de straat zelf als in de buurten erachter, bijvoorbeeld op de Apollolaan.

Gedenkwaardige plekjes

Zoals gezegd, de straat werd gekscherend de 'brede Jodenstraat' genoemd omdat ruim een derde van de buurtbewoners van Joodse afkomst was. Daar zie je nog altijd de sporen van terug. De benaming kwam in de jaren dertig, als tegenhanger van de Jodenbreestraat in het hartje van de armere Jodenbuurt rond het Waterlooplein.
Er was iets tegenstrijdigs aan de Beethovenbuurt, de armere Joden waren doorgaans van Duitse afkomst en woonden in de binnenstad terwijl de rijkere Joden Zuid opzochten, maar hier, in de Beethovenstraat en veel zijstraten, waren het juist rijkere Duitse Joden die hier kwamen wonen. Duitse Joden spraken onderling Jiddisch (Duits Joods) waar de andere buurtbewoners niets van verstonden en dat als storend ervaarden.
Omdat de reeds aanwezige Joden veelal van Iberië kwamen en geen Jiddisch kenden zagen ook zij de Duitse Joden met argusogen tegemoet. Na de oorlog bleven de Joden die de bezettingstijd hadden weten te overleven en zij die terugkeerden, in de buurt wonen. De Beethovenstraat is ook nu, net als voor de oorlog, een gewone winkelstraat, maar met een bijzondere geschiedenis.

Straks een paar foto's, allereerst een kort verslag van een bijzondere ontmoeting die ik had.

In april 2013 ben ik met een speciaal doel naar de Beethovenstraat gegaan, een foto maken van het monument aan de Apollolaan voor een blad, maar als je er dan toch bent is een bak koffie altijd een belevenis, zeker als je even langs wat oud-Joodse pandjes bent gelopen waar geschiedenis aan kleeft. Ik maak een foto als ik in mijn ooghoek een oudere heer zie naderen, hij vraagt zich duidelijk af wat ik aan het fotograferen ben want voor hem is het slechts een trapportiek.

En dat klopt natuurlijk ook. Als je een trap fotografeert gaat die foto pas 'leven' als je er een verhaal bij hebt. Bij het portiek was dat een gezin dat in de oorlog was weggevoerd en nooit meer terug was gekeerd. Ik sprak de man aan, hij zei gelijk, "ah, Joods, dat is zo'n beetje de hele buurt hier, 40% was Joods totdat de Duitsers kwamen". Het ijs was gebroken, deze man was op leeftijd, leek de buurt te kennen en was geïntersseerd in wat ik aan het doen was.

Hij was van 1936, al snel kwamen we op het bombardement van het SD hoofdkwartier in de toenmalige Euterpestraat, de huidige Gerrit van der Veenstraat. We stonden op de hoek van deze straat een de Beethovenstraat, een kwart slag draaien met ons hoofd en we zagen het bewuste gebouw. "Daar stond ik in 1944." Hij was dus zes jaar oud toen de bommen door de buurt vlogen, de Engelsen wilden het SD-hoofdkwartier bombarderen zodat er officieren om zouden komen maar ook om papieren te vernietigen.

De opzet lukte ten dele, meer dan vijftig Nederlanders verloren het leven.

De man van, nu, 76 weet het zich nog goed te herinneren, zijn ouderlijk huis trilde, snel ging de hele buurt naar buiten, een paar huizen waren getroffen, het SD-kantoor slechts ten dele, er was veel geschreeuw van gewonden. Her en der lagen er lijken tussen de smeulende puinhopen. De chaos was compleet, veel vriendjes was hij in één klap kwijt, zo ook een die hij later toch nog terug zou zien.
Jaren na de oorlog ziet hij iemand op televisie, die staat bij een groepje mensen die worden geïnterviewd. De hereniging duurde even maar vond uiteindelijk wel plaats. Toch maakte ook nu het bombardement nog wat bij hem los, hij haastte zich om te zeggen dat hij een afspraak had en verder moest, toen hij wegliep zag ik dat hij in zijn ogen wrijfde. Niet veel later zagen we hem terug, hij stond aan de overkant met iemand gezellig te babbelen, we lieten het er verder bij.

Plekjes

Wow, wat is er veel te vertellen over deze buurt, aan iedere stoeptegel kleeft historie. Ik beperk me tot een aantal panden die nu meestal een totaal ander uiterlijk hebben dan destijds.

Nummer 9 - Café de Paris
Op 8 juni 1940 werden hier de boel kort en klein geslagen door NSB-ers, het bleef echter een plek van de Joden waar later nog wel vaker schermutselingen waren. Uiteindelijk werd de eigenaar naar een verietigingskamp gestuurd, de nieuwe eigenaar veranderde de naam maar dat ocht niet baten, de Duitsers sloten uiteindelijk het café.


Nummer 48 - Grete Weil, fotostudio Edith Schlesinger
Fotografe Grete Weil kwam in 1937 vanuit Duitsland in de Beethovenstraat wonen waar ze fotostudio Edith Schlesinger overnam. Grete was lid van de Joodse Raad totdat ze in 1943 onderdook. Na de oorlog ging ze terug naar Duitsland waar ze een bekend schrijfster werd, Ze overleed in 1999. Haar toenmalige man was bij toeval in de armen van de Duitsers gelopen en werd op transport gezet.


Nummer 49 - Hergo
Siegfried en Susanna Hergershausen begonnen in 1935 een slagerij in de Beethovenstraat die zij Hergo noemden, er zat ook een kosjer restaurantje in. Het gezin had twee zonen die de oorlog niet overleefd hebben.
De beide ouders overleefden de oorlog wel en hielden de winkel nog een aantal jaren aan totdat zij deze verkochten, de naam is altijd in ere gehouden. Het echtpaar Hergershausen overleed vlak na elkaar in respectievelijk 1967 en 1968.


Nummer 55 - Delicia
Lunchroom annex banketbakkerij Delicia van Leo Pollack en zijn twee zonen was een begrip, hij was de eerste Jood die na zijn vlucht uit Duitsland een winkel begon, zijn specialiteiten waren typisch Duits en daardoor in trek bij andere Joden, zeker die ook uit Duitsland waren gevlucht. Hij werd door de Duitsers verplicht broodjes 'voor onderweg' te verstrekken aan de Hollandse Schouwburg.
Allen werden later vergast in Auschwitz.


Nummer 57 - Optiek
Op nummer 57 runde Simon Manheim een brillenwinkel, hij was Amsterdammer en overleefde de oorlog, zijn vrouw, Rachel, ook een Joodse Amsterdamse overleed in Auschwitz. Samen hadden zij een dochter, die kwam gelijk met haar moeder om in Polen.


Nummer 60 - Salomon Blitz, kruidenier
Salomon en zijn gezin werden door de Joodse Raad op de lijst gezet van Joden die zich moesten melden voor tewerkstelling in Duitsland, dat was in de zomer van 1943. Vrijwel direct werden zij echter vermoord door de Duitsers.


Nummer 86 - Herbert Oelschläger
Hier, op de tweede verdieping, woonde een SD'er waarvan het verzet informatie wilde over wie een verrader was. Er was een soort van wapenstilstand afgesproken met de Duitsers, het was dus riskant hem te ondervragen want hij mocht zeker niet dood. Uiteindelijk stierf hij toch door een kogel door een van de verzetsmensen. Dit was voor de Duitsers aanleiding om 29 mensen dood te schieten op de Apollolaan.


Nummer 16 - NSB pension
Niet alleen Herbert Oelschläger was omstreden, wat weinigen weten en waar ook nauwelijks informatie over te vinden is nummer 16, hier zat een pension dat door Gerardus en Maria Schmidt werd gerund. De familie was zeer NSB-gezind en schroomde niet om aan alles geld te proberen te verdienen. Er was korte tijd sprake dat een kleinkind van Gerard en Maria een boek over de roerige tijd in de oorlog zou schijven maar zij zag daar plotseling van af. Haar vader wilde in 2010 de draad oppakken maar het is mij niet bekend of daar iets van tercht is gekomen.


De Beethovenstraat is een apart buurtje, je bent er zo met de tram en de sfeer is er totaal anders dan in andere stadsdelen door de bouw van de huizen, de chique uitstraling en de gezellige winkels. Een bezoekje zeker waard.

Update 2020

In februari ontving ik een mailtje van Tony. Dag Ben,
Met grote belangstelling heb ik het artikel op de dokwerker website gelezen over de Beethovenstraat tijdens de bezetting. Mijn vader (1933) kan daar wellicht meer over vertellen. Hij heeft tijdens het bombardement op de Euterpestraat met mijn grootouders in de kelder moeten schuilen, en woont daar nu, vandaag de dag, nog steeds om de hoek, in hetzelfde pand.

Van de bewoners en winkeliers van de panden die in het artikel staan, zal hij er ongetwijfeld enkele wel gekend hebben. Mijn grootmoeder sprak nauwelijks Nederlands en zal hem er wel eens opuit gestuurd hebben om boodschappen te doen.
Wat ik wel met zekerheid kan zeggen, is dat mijn vader als kind, tijdens de bezetting 's zomers, met Joodse vriendjes uit de straat pijltjes ging blazen en door de openstaande ramen van het gebouw op de Euterpestraat naar binnen schoot. Dan keken die Duitsers naar buiten, en gooiden dan een handvol snoepjes uit het raam naar buiten terug.
Die kinderen vonden dat natuurlijk prachtig, dus dat ging dan even over en weer voordat ze werden weggestuurd. Die Joodse kinderen kregen dus snoepjes van hun latere beulen. Ze zijn later met hun families weggevoerd en bij aankomst in het kamp onmiddelijk vergast.

Mijn vader weet al hun namen nog.